Cơ bản, theo ông, “nền dân chủ thực thụ đòi hỏi “một cảm nhận cơ bản về tính đoàn kết - đó là ý nghĩ rằng mọi người, trong một xã hội đều thăng hay trầm, được hay mất cùng nhau mặc cho những khác biệt bên ngoài”.

Một nền kinh tế mà chỉ một dúm người giàu sụ, nhóm 1% ở trên đỉnh tích tụ phần lớn tài sản và thu nhập, trong khi đại đa số vật lộn với những chi tiêu thường nhật, thì dễ dẫn đến tâm lý hoài nghi cho rằng chính quyền chỉ phục vụ những người có thế lực.

Thành ra phải cố hun đúc một sự gắn kết xã hội mới bằng cách đảm bảo cho mọi trẻ em đều nhận được một nền giáo dục cần thiết, cho người lao động quyền liên kết để có được lương tốt hơn; làm mới thường xuyên mạng lưới an ninh xã hội, cải tiến luật thuế sao cho các công ty và cá nhân hưởng lợi nhiều nhất từ nền kinh tế mà vẫn không né tránh nghĩa vụ thuế của mình.

Tính gắn bó trong một xã hội càng cần thiết khi mà, theo ông, người ta có thể ẩn mình sau các “quả bong bóng” làng xóm, học đường, tôn giáo và cả xu hướng mạng xã hội nữa, để rồi chỉ tìm xem ai giống mình, chỉ nhận những thông tin hợp tai mình thay vì dựa trên bằng chứng...

Từ đó, dẫn đến tính bè phái, làm xã hội phân tầng hơn về mặt kinh tế và gây ra sự địa phương cục bộ... Điều này đe dọa xã hội khi mà lẽ ra trong tranh luận chính trị, có những ý kiến khác nhau về mục tiêu và về cách đạt đến là thường tình, thì lại cố thủ với ý kiến của mình, khiến họ không thể gặp gỡ ở một thỏa hiệp nào.

Nhìn lại thực tế đã qua, ông Obama rút ưu khuyết: “Làm sao ta lại có thể tha thứ cho những thiếu sót đạo đức trong nội bộ phe ta, mà lại vồ vập khi phe kia cũng làm điều đó? Cái cách bới lông tìm vết có chọn lọc này chính là ta hại ta”.

Cuối cùng là một cảm nhận chính của ông sau tám năm cầm quyền, đã chứng kiến đủ những thị phi bên cánh gà chính trường: “Khi niềm tin nơi định chế của chúng ta xuống thấp, chúng ta nên giảm bớt tác động xói mòn của tiền bạc gây ra cho nền chính trị chúng ta, và nhấn mạnh đến nguyên tắc minh bạch và đạo đức trong công vụ”.

Như câu sáo ngữ “Chỉ khi bạn mất, bạn mới quý cái mà bạn mất”, dân Mỹ có lẽ rồi đây cũng thấy hối tiếc sau khi Tổng thống Obama về hưu.■