Sỏi mật do lười vận động

BS ĐỖ MINH TUẤN 17/04/2012 06:04 GMT+7

TTCT - Tai tiếng về tim mạch của cholesterol quá lớn khiến nhiều người quên để mắt đến “con dao” thứ hai trong tay chúng: sỏi mật. Bản thân sỏi mật lại bị “át vía” bởi một người anh em nổi tiếng hơn là sỏi thận - niệu.

Phóng to

Biến động túi mật = sỏi

Mật được gan bào chế, dự trữ tại túi mật, theo đường mật đến ruột non công cán. Thành phần dịch mật gồm muối mật, sắc tố mật, cholesterol, lecithin, nước, điện giải... Trong đó, ba cái tên đầu gắn liền với sự sinh thành của sỏi.

Muối mật (50%) là “hoạt chất” chính của dịch mật giúp hấp thu chất béo. Sắc tố mật được gan xử lý từ sản phẩm thoái hóa Hb hồng cầu. Cholesterol được gan sản xuất để tinh chế muối mật. Một phần cholesterol theo dịch mật đến ruột non được tái hấp thu đưa vào máu giữ hằng định mức cholesterol huyết.

Trong túi mật, cholesterol kết hợp với muối mật và lecithin trở thành các phần tử hòa tan. Khi khả năng kiểm soát này được bảo đảm thì cholesterol không có cơ hội tụ tập. Ngược lại, vì lý do nào đó, dịch mật buông tay (tăng cholesterol hoặc giảm muối mật) thì việc hoài thai viên sỏi chỉ là vấn đề thời gian.

Có ba loại sỏi mật chính, “tên cúng cơm” tùy nguyên liệu nào chiếm ưu thế: sỏi cholesterol, sỏi sắc tố (calcium bilirubinate) và sỏi hỗn hợp. Sỏi túi mật chiếm thượng phong, ngoài ra còn có sỏi ống mật chủ, sỏi ống mật gan (tùy vị trí chu du của sỏi). Sỏi mật có thể mịn như cát (sỏi bùn) hay lớn cỡ 2-3cm, đơn độc hoặc lổn nhổn cả nắm trong túi mật.

Phái đẹp được… chọn

Khi người ta trẻ, sỏi ít có cửa nhưng tình hình sẽ đổi chiều từ tuổi trung niên. Nguyên liệu dồi dào là tiền đề tạo sỏi nên chúng hay tìm đến người có cholesterol máu cao, béo phì. Sỏi mật thường chọn phụ nữ hơn các ông, nổi bật là các bà sinh đẻ nhiều, dùng thuốc ngừa thai, dùng liệu pháp hormon thay thế, rối loạn chuyển hóa, lười vận động, bệnh Crohn (bệnh đường ruột làm thất thoát muối mật) và di truyền...

Lý do khiến sỏi mật ưu ái các bà sinh nở, dùng thuốc ngừa thai có liên quan estrogen, một hormon vừa có khả năng tăng tạo cholesterol vừa giảm co bóp túi mật gây ứ trệ. Nếp ăn cách uống cũng để lại dấu tay trên viên sỏi mật. Nổi cộm là thực đơn thiên về chất béo, ít chất sợi. Đặc biệt nguy cơ mắc sỏi dậy lên ở những quý bà đẫy đà đang thực hành tiết thực, giảm cân.

Với sỏi sắc tố, bệ phóng là các bệnh nhiễm trùng, ký sinh trùng, bệnh tán huyết…

Sỏi mật hình thành từ tích tụ “năng nhặt chặt bị” nên trong thời gian dài chúng hầu như “trong suốt”, mãi đến khi “đủ lông đủ cánh” gây nghẽn tắc hay di chuyển rầm rộ gây đau thì bệnh nhân mới té ngửa. Sỏi ra đời nhờ thiên thời, địa lợi nên cũng là bệnh tái phát như cóc bỏ đĩa nếu cái gốc chưa giải quyết. Việc bệnh nhân sỏi mật quay lại bệnh viện hà rầm là thường. Người ta nhận thấy có đến 30-50% bệnh nhân tái phát sỏi trong vòng năm năm sau điều trị. Điều này cho thấy sỏi mật khó chơi và phòng bệnh quan trọng như thế nào.

Với sỏi cholesterol, ngoài các sách phổ biến cần bổ sung đòn thế phù hợp địa thế, chủ yếu tập trung vào hai mũi: chống tăng cholesterol túi mật và củng cố sức khỏe hệ mật. Tiên quyết là giữ khoảng cách nhất định với chất béo. Một số tương đối thân thiện với hệ mật như dầu thực vật, mỡ gà...

Bữa ăn giàu chất xơ (bắp, gạo lứt...), rau xanh là vũ khí lợi hại ngăn kết tụ sỏi. Một công đôi việc còn giúp chống táo bón giảm nặng nề cho tiêu hóa, gan mật. Gan là cơ quan chủ quản nên gan không khỏe thì sỏi dễ “lên mặt”. Chế độ ăn giàu đạm như thịt, cá (cá lóc, cá chép...), đậu các loại rất phù hợp gầy dựng thực lực cho gan.

* Triệu chứng sỏi mật

- Đau bụng: Đau quặn hạ sườn phải, thường xảy ra sau bữa ăn nhiều mỡ. Có thể dữ dội đến không dám thở mạnh, kèm nôn.

- Rối loạn tiêu hóa: Chậm tiêu, chướng bụng, sợ mỡ, tiêu chảy sau ăn.

- Sốt (có viêm, không viêm không sốt). Sốt cao hoặc nhẹ, thường cận kề cơn đau.

- Vàng da: Kiểu tắc mật (vàng da, niêm mạc, nước tiểu, phân bạc màu).

* Nếu có cùng lúc ba triệu chứng sau, gần như chắc chắn bị sỏi mật:

- Đau + sốt + vàng da (tam chứng Charcot). Vàng da + phân bạc + gan to + túi mật to (hội chứng tắc mật). Tái phát nhiều lần.

* Điều trị

- Tùy tình hình có nhiều cách trị liệu: thuốc tan sỏi (sỏi dưới 1cm), tán sỏi ngoài cơ thể (sỏi dưới 2cm, không canxi hóa, túi mật còn tốt...), phẫu thuật lấy sỏi, cắt túi mật nội soi, lấy sỏi ngược dòng...

Bình luận Xem thêm
Bình luận (0)
Xem thêm bình luận