Dù có phải là Tết Quý Mão hay không, loài mèo cũng đã chiếm vị trí quan trọng trong tâm hồn họa sĩ. Từ thế hệ họa sĩ Trường cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương cho đến tận ngày nay, tranh con mèo vẫn là thứ gì đó mang tính riêng tư của người vẽ. 

Không cầu kỳ, chẳng ẩn ý sâu xa, tranh mèo chỉ đơn thuần là sợi dây đan kết nối giữa họ với cuộc sống thú vị thường ngày, có thể xem chúng như đại diện cho những tâm tình bình dị nhất.

Nơi chất chứa kỷ niệm

Tại triển lãm Mừng xuân Quý Mẹo 2023 của Hội Mỹ thuật TP.HCM (số 1 Einstein, TP Thủ Đức, TP.HCM), diễn ra đến ngày 28-2, các sắc thái phong phú của loài mèo được thể hiện qua hơn 150 tác phẩm hội họa và điêu khắc. 

Mèo lim dim ngủ trong tranh họa sĩ Huyền My, mèo thơ thẩn qua nét vẽ của Mai Kim Oanh, mèo được biến tấu từ hổ trong bức tranh Ngũ Miêu của họa sĩ Trúc Sơn, hay mèo và người vui đùa cùng nhau ở tác phẩm Nghịch của nhà điêu khắc Nguyễn Minh Thiện.

Dịp này, họa sĩ Vũ Trung Tần mang đến cho công chúng hai tác phẩm về những chú mèo ở nhà. Anh tâm sự bức tranh Bé Bé dành tặng cho con mèo đã gắn bó với anh trong 20 năm cuộc đời. 

Bé Bé vừa mất cách đây không lâu, nhưng họa sĩ Vũ Trung Tần vẫn hằn nhớ cái dáng lởn vởn của nó mỗi khi anh ở bên giá vẽ. Với những họa sĩ như anh Vũ Trung Tần, mèo đi vào tranh theo một cách rất tự nhiên.

Loài mèo trong mắt họa sĩ Dương Hiển Chinh lại mang một ý nghĩa khác. Con trai anh từng bị mèo cào nên nhiều năm qua vẫn mang tâm lý ám ảnh, vì vậy gia đình anh cũng không thể nuôi chú mèo nào. 

Trong bức tranh Xuân kỳ vọng, họa sĩ Dương Hiển Chinh miêu tả hình ảnh con trai mình đang bế một chú mèo vào lòng. Cảm giác bình yên ấy là những mong ước anh gửi gắm cho tương lai, khi con trai có thể vượt qua nỗi sợ và tìm thấy niềm vui từ người bạn nhỏ.

Công phu hơn, để chào đón năm mới, nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát thực hiện tổng cộng 2.023 con mèo dưới dạng điêu khắc sơn mài. Bộ tác phẩm tâm huyết nhất của anh gồm bảy chiếc bàn mèo và một chiếc bàn cá được chế tác tinh xảo. 

"Tôi đặt tên bộ bàn ghế này là Bữa tiệc ngày xuân. Tác phẩm mang thông điệp: Với những đặc tính của loài mèo là sự thông minh và nhanh nhẹn, cầu mong cho năm mới đất nước Việt Nam sẽ có một bữa tiệc sung túc, ấm no như bữa ăn của gia đình mèo" - anh chia sẻ.

Cũng theo nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát, mèo là một hình tượng tuy gần gũi nhưng mang nhiều giá trị tâm linh, được linh thiêng hóa và tôn thờ. Để tạo ra tác phẩm mèo thu hút cảm xúc người xem, người sáng tạo phải quan sát loài vật này tỉ mỉ, sâu sắc và đặt chúng dưới những góc độ khác nhau.

Năm nay, mèo còn là niềm cảm hứng cho các họa sĩ minh họa. Tác phẩm của họa sĩ thường có màu sắc tươi tắn, hình ảnh con mèo được miêu tả mập mạp và gắn với các hoạt động của giới trẻ như chơi điện tử, dạo phố, học hành...

Mèo trong tâm thức cũ

Khác với lợn hay gà vốn gắn bó mật thiết với đời sống nông nghiệp của người xưa, mèo ít xuất hiện trên tranh dân gian. Bức tranh nổi tiếng Đám cưới chuột lại miêu tả mèo như bọn cường hào ác bá đang lăm le đàn chuột (tượng trưng cho dân đen). Có lẽ cũng vì lý do trên mà tranh Đông Hồ ít khai thác hình ảnh loài vật này.

Tuy nhiên, cũng cần phải phân biệt ý nghĩa của mèo trong quan niệm xưa và trong tâm thức của cá nhân họa sĩ. Với những nét tính cách thú vị, vừa quấn quít với người vừa độc lập, vừa mạnh mẽ vừa dịu dàng, mèo đã trở thành đề tài bất tận để các họa sĩ đào sâu trong quá trình sáng tác.

Sinh thời, họa sĩ Nguyễn Sáng là người đã khẳng định tên tuổi của mình với những bức tranh mèo.

Nhà văn Trịnh Chu nhận định: "Với Nguyễn Sáng, mèo là một cuộc khám phá các đối tượng thẩm mỹ về hình sắc, bố cục, cấu trúc và là sự tìm kiếm kỳ công cho phương thức biểu hiện mới.

Ông vẽ hàng trăm bức về mèo, trở thành "Vua vẽ mèo" của Việt Nam: khi phiêu du trên mặt lụa mỏng manh, thanh thoát; lúc rực rỡ, lung linh trong ánh sơn mài tưng bừng, khỏe khoắn; có khi lại thiết tha, rạo rực nơi những vết chải sơn dầu, bột màu ngon mắt. 

Tất cả các con - mèo - Nguyễn - Sáng bước ra linh động, tham gia đời sống tinh thần của con người đầy kiêu hãnh, sang trọng, đúng chất một tiểu hổ: mạnh mẽ đến điên dại, bí ẩn".

Hầu hết tranh vẽ mèo của Nguyễn Sáng đã bị thất lạc, nhưng vài năm trở lại đây, các nhà sưu tập dần thấy một vài bức tái xuất trên sàn đấu giá. Năm 2017, Chọn's Auction House đã đưa bức Mèo vờn nhau của ông ra bán. 

Tác phẩm này đã được mua với giá 111.000 USD (hơn 2,4 tỉ đồng vào thời điểm ấy). Một số bức khác như Đôi mèo, Mèo và chậu cá trên nền đỏ, Mèo và chậu cá trên nền xanh là những tác phẩm hiếm hoi của ông còn sót lại.

Cùng thời với Nguyễn Sáng, danh họa Nguyễn Tư Nghiêm cũng vẽ mèo, nhưng cũng như hầu hết họa sĩ khác, ông chỉ vẽ vào dịp Tết. 

Bút tích để lại có bức Mèo (vẽ bằng bột màu) được ông vẽ trước Tết Kỷ Mão năm 1999. Tranh của Nguyễn Tư Nghiêm được gợi cảm hứng từ hình ảnh con mèo trong tranh dân gian xưa với màu sắc rực rỡ, biểu cảm sinh động.

Tại sao 99,99% mèo tam thể luôn là mèo cái?

Có đến 2.999 mèo cái trong một tập hợp 3.000 mèo tam thể. Tại sao mèo tam thể đực trở thành 'hàng hiếm' đến thế?!