Ai đã nghe lén ông Witkoff?

Cuộc gọi bị rò rỉ giữa đặc phái viên Steve Witkoff và quan chức cấp cao Nga về cách thuyết phục sếp của họ tiếp tục đàm phán hòa bình Ukraine đã châm ngòi các đồn đoán nhằm tìm ai là thủ phạm tiết lộ cuộc điện đàm. 

Câu hỏi này quan trọng, bởi nó đưa tới câu hỏi lớn tiếp theo: Ai có lợi ích trong việc kết thúc, hay tiếp tục cuộc chiến, và kết thúc, hay tiếp tục, như thế nào?

Ai có lợi từ vụ rò rỉ?

Từ các nhà ngoại giao cho tới những nhà quan sát đều đặt dấu hỏi về cách thức và động cơ theo dõi được cuộc điện đàm này. 

Ai có khả năng nghe lén cuộc điện đàm giữa hai quan chức hàng đầu của Nga và Mỹ? Ai hưởng lợi nhất từ rò rỉ điện đàm? Liệu có phải là cơ quan tình báo châu Âu, với hy vọng phá hoại kế hoạch mà nhiều nước châu Âu coi là có lợi cho Nga? Đó là giả thuyết mà các quan chức Nga nhanh chóng đưa ra sau sự cố rò rỉ.

Liệu đó có phải là chính người Nga - khi một nhóm thượng tầng hoặc giới tài phiệt Nga đang nắm ưu thế và hưởng lợi từ chiến tranh và muốn nó tiếp diễn? Đó là giả thuyết được một số quan chức châu Âu đưa ra. 

Một người nói đây có thể là màn phô diễn của Nga cho thấy Witkoff nằm trong túi họ. Hay còn ai khác nữa, chẳng hạn như có thành viên "nổi loạn" trong chính phủ Mỹ lo ngại ông Trump ép Ukraine ký thỏa thuận có lợi cho Nga?

Điều đặc biệt là mọi giả thuyết đó đều có một phần lý lẽ hợp lý.

"Mọi người đều đang cố tìm hiểu - Wall Street Journal dẫn lời Emily Ferris, chuyên gia về Nga tại Viện Nghiên cứu hoàng gia về quốc phòng và an ninh (RUSI) ở London - Vài tuần vừa rồi rất lộn xộn, điều này chỉ làm rối thêm và tăng sự nhập nhằng - thông tin từ mọi quốc gia đều bị nghi ngờ". 

Bản gỡ băng cuộc gọi giữa Witkoff, đặc phái viên hòa bình của Tổng thống Mỹ Donald Trump, và Yuri Ushakov, cố vấn đối ngoại của Tổng thống Nga Vladimir Putin, được Bloomberg công bố tối 25-11. Hãng tin này không đưa ra bất cứ manh mối nào về nguồn tin: bài báo không có tên tác giả hay địa điểm viết bài.

Một quan chức chính quyền Trump cho rằng cuộc gọi bị rò rỉ bởi một cơ quan tình báo nước ngoài, và mục tiêu không phải Witkoff mà là Ushakov. Một quan chức an ninh châu Âu thì cho biết hàng chục quốc gia trên thế giới có công nghệ để nghe lén các trò chuyện của Ushakov, vì ông này dùng điện thoại di động để trò chuyện.

Rò rỉ từ tình báo Mỹ?

Cựu lãnh đạo Cơ quan Tình báo quốc gia Mỹ (DNI) Richard Grenell và nhà báo Glenn Greenwald công khai đưa ra khả năng nội bộ tình báo Mỹ làm việc này, dù tới giờ chưa có bằng chứng. Grenell viết trên X: "Hãy tìm kẻ rò rỉ và sa thải họ ngay lập tức. Không thể bào chữa được. Đây là rủi ro an ninh quốc gia".

Cả Mỹ và Nga đều ám chỉ vụ rò rỉ nhằm phá các đàm phán hòa bình nhạy cảm. Kế hoạch hòa bình 28 điểm ban đầu cho Ukraine đã được thảo luận trong các cuộc điện đàm này bị chỉ trích vì những nhượng bộ quá nhiều cho Kremlin, dẫn đến các sửa đổi sau đó, trong tuần rồi.

John Haltiwanger của Foreign Policy viết trên X: "Ai đã rò rỉ các cuộc gọi Witkoff-Ushakov… cho Bloomberg? Bất cứ ai làm vậy là đang cố giúp Kiev, bởi vì nội dung điện đàm tạo điều kiện cho các chỉ trích với kế hoạch 28 điểm (kế hoạch đã được sửa đổi sau đó), kế hoạch bị coi là đầu hàng trước Nga". 

Ông nói thêm: "Witkoff, từng bị chỉ trích trong quá khứ vì chỉ nói các luận điểm của Kremlin, giờ trong điện đàm cũng vẫn là người ủng hộ lập trường Nga về lãnh thổ và tin Matxcơva thực sự muốn hòa bình".

Kremlin đã lên án mạnh việc công bố cuộc gọi và phủ nhận việc phát tán nó. Thứ trưởng Ngoại giao Nga Sergei Ryabkov cáo buộc truyền thông châu Âu tiếp tay cho "cuộc chiến tổng hợp" chống Matxcơva để cản trở hòa giải giữa Mỹ và Nga. 

Tuy nhiên, việc cuộc gọi nội bộ giữa Ushakov và Kirill Dmitriev, cố vấn kinh tế của tổng thống Nga, cũng bị nghe lén cho thấy khả năng liên quan của Nga - có thể thông qua một cơ quan tình báo châu Âu làm trung gian, theo cựu nhà báo của Bellingcat, Christo Grozev.

Cuộc gọi 14-10 Witkoff-Ushakov cho thấy phần nào điểm xuất phát của kế hoạch hòa bình 28 điểm được coi là có lợi cho Nga. Thời điểm đó, Trump đang leo thang chỉ trích Putin vì không chịu dừng chiến tranh, Witkoff gợi ý Ushakov rằng Putin nên gọi cho Trump để hàn gắn và khởi động lại đàm phán hòa bình.

Witkoff khuyên Ushakov rằng Putin nên bắt đầu cuộc điện bằng cách ca ngợi Trump hết lời về kế hoạch ngừng bắn Gaza. "Khởi đầu vậy thì cuộc gọi sẽ thuận lợi", ông nói. 

Trong tuần đó, Putin và Trump đã có cuộc điện thoại dài, kết thúc với phần thắng nghiêng về Putin: Trong chuyến thăm Nhà Trắng của Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky ngày hôm sau, Trump từ chối yêu cầu của Ukraine về tên lửa tầm xa Tomahawk và kể từ đó đã đẩy Ukraine vào thế bị động về ngoại giao. Kiev cho rằng sức ép trên chiến trường là cách duy nhất để buộc Nga tham gia đàm phán thật sự.

Trump đã gạt các kênh ngoại giao truyền thống để dùng các kênh không chính thức với trung gian là những người như Witkoff (bạn kinh doanh lâu năm) và con rể Jared Kushner. Trump nói không thấy có gì sai trong cuộc điện của Witkoff, cho rằng đó là chuyện bình thường trong đàm phán. 

Tuy nhiên, một số nghị sĩ Cộng hòa đã chỉ trích vai trò của Witkoff, nói rằng cuộc điện đàm cho thấy ông quá thân với Nga. Ông Witkoff trong tuần này đang ở Nga để trao đổi với Kremlin về đề xuất từ phía Ukraine.

Một quan chức cấp cao Ukraine lại bảo vệ Witkoff. "Chúng tôi không tin rằng Witkoff hành động vì Kremlin" - Mykhailo Podolyak, cố vấn tổng thống, nói với truyền thông Ukraine. Đây không phải vụ rò rỉ đầu tiên liên quan các nhà ngoại giao và Ukraine. 

Năm 2014, khi Matxcơva sáp nhập bán đảo Crimea của Ukraine, Kremlin được cho là đã cho rò rỉ đoạn băng quan chức hàng đầu Mỹ thảo luận ai sẽ lãnh đạo chính phủ thân phương Tây mới ở Ukraine. 

Đoạn băng cũng cho thấy căng thẳng Mỹ - châu Âu về những gì đang diễn ra ở Kiev. Trợ lý ngoại trưởng khi đó Victoria Nuland bày tỏ thất vọng khi EU không tích cực. "Kệ xác EU", bà nói vậy trong đoạn ghi âm.

Nhiều năm sau, tình hình đảo ngược: Châu Âu giờ cứng rắn hơn nhiều so với Trump trong quyết tâm ngăn chặn Nga. "Người Mỹ và châu Âu đang tiếp cận từ hai góc độ khác nhau - Ferris nói - Châu Âu thấy Nga đang tái vũ trang, và lo lắng về bất cứ nguy cơ nào giúp Nga hồi phục trở lại, tăng cường quốc phòng để tấn công Ukraine lần nữa hay đe dọa biên giới NATO. 

Mỹ nghĩ ngắn hạn hơn nhiều: hoàn tất đàm phán hòa bình, đạt được ngừng bắn, giúp Ukraine đứng vững và chắp vá một kiểu hòa bình lạnh nào đó trong một, hai năm tới".

Dù ai rò rỉ cuộc điện đàm thì nó cũng tạo thêm cảm giác hỗn loạn về cuộc chiến và tiến trình ngoại giao hiện nay. Nhưng theo Ferris thì điều này không ảnh hưởng gì tới Nga. "Đây là bối cảnh tuyệt vời cho người Nga. Họ không cần làm gì cả", bà nói. 

Như để xác nhận, ông Ryabkov tuần trước nói các mục tiêu của Nga trong "chiến dịch quân sự đặc biệt" tại Ukraine vẫn không đổi.

Áp lực đòi sa thải Witkoff

Một số nghị sĩ Mỹ đã giận dữ với nội dung các cuộc điện đàm, có người gọi Witkoff là "kẻ phản bội". Hạ nghị sĩ Cộng hòa Don Bacon kêu gọi sa thải Witkoff ngay lập tức vì "không còn tin tưởng được". 

Hạ nghị sĩ Dân chủ Ted Lieu còn đi xa hơn, gọi Witkoff là "kẻ phản quốc", và nói thêm: "Steve Witkoff lẽ ra phải làm việc cho Mỹ, chứ không phải Nga".

Trong bản ghi âm của Bloomberg, Witkoff nói để hòa bình thì Matxcơva phải giành quyền kiểm soát Donetsk và có khả năng là thêm lãnh thổ Ukraine. "Giữa tôi với ông, tôi biết sẽ cần gì để có thỏa thuận hòa bình: Donetsk và có thể là đánh đổi đất đai ở đâu đó", Witkoff nói. "Nhưng tôi thay vì nói (thẳng) như vậy, hãy nói một cách hy vọng là sẽ đạt được thỏa thuận".■