Biển là lớp khoa học hè

Biển to quá, bé chẳng dám tắm đâu, lời mở đầu bài hát thiếu nhi quen thuộc dường như cũng khơi gợi nhiều câu hỏi về đại dương bao la, nơi trẻ em đâu chỉ có chơi mà còn học. 

Mỗi câu hát tiếp theo đều là gợi tò mò: vì sao biển xanh quá mà bờ cát trắng phau? Vì sao cát mịn lại có thể xây bao nhiêu nhà lầu? Và liệu có con cá sấu kia kìa ở biển hay không?

Nếu ra biển với hành trang kiến thức chuẩn bị trước, phụ huynh có thể bắt đầu ngay bài học khoa học từ những câu hỏi đó. 

Nếu làm vậy, họ đã thực hành một hình thức giáo dục ngoài trời mới phổ biến gần đây ở Úc, Mỹ và nhiều quốc gia có bờ biển dài: beach kinder, tạm dịch là lớp mẫu giáo ngoài biển. Trẻ từ 4-5 tuổi được đưa ra biển học mỗi tuần, không đồ chơi nhựa, không thiết bị số, chỉ học từ thiên nhiên. Chỉ có vậy mà thu được bao nhiêu là lợi ích.

Chris Speldewinde, nhà nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu tác động giáo dục (REDI) thuộc Đại học Deakin (Úc), đã theo sát một chương trình "beach kinder" tại bang Victoria để xem xét hiệu quả của nó với giáo dục STEM cho trẻ mẫu giáo. 

Trong bài báo xuất bản trên Journal of Outdoor and Environmental Education (Tập san giáo dục ngoài trời và môi trường, 10-2024), Speldewinde cho biết mỗi buổi học là một chuyến phiêu lưu qua nhiều môn khoa học. 

Với môn sinh học, các em quan sát các hồ nước nhỏ ven đá, nơi trú ngụ của sao biển, cua, cá nhỏ và đôi khi cả một chú bạch tuộc. Mỗi sinh vật trở thành một "giáo cụ sống". Những câu hỏi tưởng chừng ngây ngô như "con cá trốn đâu rồi?" lại dẫn dắt trẻ tìm hiểu về tập tính thích nghi, chu kỳ thủy triều và sự sống dưới nước.

Kể thêm trên The Conversation, Speldewinde cho rằng trẻ có kiến thức hóa học đầu đời khi xây lâu đài cát. Khi biết hỏi: "Vì sao cát khô không nặn được mà cát ướt lại kết dính", trẻ bắt đầu khám phá khái niệm lực liên kết bề mặt, một hiện tượng giúp các hạt cát "bắt tay" nhau nhờ sự có mặt của nước. 

Hay những đứa trẻ hiếu kỳ cũng có thể tự thử trộn cát khô với cát ướt, so sánh sự khác biệt, rút ra kết luận. Không cần đến ống nghiệm hay phòng thí nghiệm, bài học hóa học diễn ra một cách sống động, trực quan và đầy tiếng cười.

Một lâu đài cát chính là một không gian thí nghiệm hóa học hoàn hảo. Còn vật lý thì sao? Từ những trò chơi nhỏ như thả vỏ sò và rong biển xuống nước, trẻ bắt đầu phân biệt giữa vật nổi và vật chìm. Vỏ sò chìm, rong biển nổi. Chứa đựng trong đó là những bài học về trọng lượng riêng... (Đến lúc kể chúng nghe về Archimedes rồi).

"Biển là lớp học luôn thay đổi. Mỗi ngày, gió và sóng mang đến những điều mới. Trẻ học được rằng thiên nhiên không lặp lại. Đó cũng là điều khiến việc học ở đây trở nên đặc biệt. Với trẻ nhỏ, học từ hoạt động dễ nhớ hơn nhiều so với đọc lý thuyết" - Speldewinde chia sẻ.

Nếu cần một kết quả cụ thể hơn, tờ The Herald Sun (Úc) năm 2024 cho biết những trẻ tham gia "beach kinder" tại Victoria có năng lực toán - khoa học vượt trội so với bạn cùng lứa chỉ học trong lớp truyền thống. 

Điển hình tại Trường mẫu giáo cộng đồng Hampton, giáo viên cho biết trẻ sau vài tuần đã thay đổi rõ rệt về khả năng tư duy, giao tiếp và kết nối với thiên nhiên. "Chúng tôi từng nghĩ rằng chỉ trong lớp học mới có thể đảm bảo kiến thức. Nhưng hóa ra, một buổi đi biển cũng đủ giúp các em học được không ít điều và còn nhớ lâu hơn" - hiệu trưởng Emily Millward chia sẻ.

Mô hình lớp học bên bờ biển cũng đã có mặt tại Mỹ. Theo ghi nhận từ đài WLRN, chương trình "Surf Skate Science", tạm dịch là "Lướt sóng - Trượt ván - Khoa học" tại Deerfield Beach đã thu hút hơn 2.500 học sinh tham gia chỉ sau vài năm thành lập. 

Học sinh từ 6 - 16 tuổi ngoài học về cấu trúc sóng, sinh vật biển địa phương, còn thiết kế ván trượt theo nguyên lý vật lý, thậm chí… tiến hành phản ứng hóa học nổ tung bằng cách thả kẹo mentos vào chai coca chôn dưới cát.

Chương trình homeschool (giáo dục tại nhà) này do cặp vợ chồng Toni và Uli Frallicciardi sáng lập, bắt đầu như một giải pháp "cấp cứu tinh thần" sau vụ xả súng ở trường Marjory Stoneman Douglas (2018), cách nơi họ sống chỉ vài cây số. Họ gom trẻ em trong xóm ra bãi biển chơi, rồi dần dần, ý tưởng giáo dục qua hoạt động hình thành. 

Sau đại dịch COVID-19, số học sinh homeschool ở Florida tăng vọt, và Surf Skate Science cũng "cất cánh". Các phụ huynh mô tả con mình "háo hức mỗi sáng" có tiết học biển. 

Bọn trẻ không mang về điểm số hay bảng thành tích, mà là những ánh mắt rạng rỡ và sự tiến bộ rõ ràng về thái độ học tập. 

Hai vợ chồng Frallicciardi còn nhận thấy sự tự tin, khả năng tư duy linh hoạt và tinh thần khám phá của học sinh tăng lên từng tuần.

Hè dắt con ra biển học khoa học, cũng đáng thử lắm chứ.