Bill Gates và 'bài học đầu' cho AI

TTCT - Di sản của Bill Gates không chỉ là Microsoft hay hàng tỉ USD thiện nguyện, mà còn là thứ chiến lược kinh doanh mà Thung lũng Silicon mãi vẫn chưa thể từ bỏ.

Bill Gates vừa mừng sinh nhật thứ 70 hôm 28-10. Dù không còn trực tiếp điều hành Microsoft, Bill Gates đã để lại một di sản mà cho đến hôm nay vẫn đang tiếp tục tái định hình Thung lũng Silicon cũng như ngành công nghiệp AI: cẩm nang về cách thức mà một công ty công nghệ có thể chiếm lĩnh thị trường.

"Học thuyết của Gates rất đơn giản: chiếm lĩnh thị trường trước, dọn dẹp đống đổ nát sau" - cây bút Jackie Snow viết cho Quartz. Theo tác giả, cách tiếp cận này đã xây dựng nên Microsoft, và giờ đây đang xây dựng ngành công nghiệp AI".

Trở lại những năm 1990, Gates biến Windows thành hệ điều hành gần như duy nhất mà các nhà sản xuất máy tính có thể bán, rồi sử dụng thế độc quyền đó như một món vũ khí. Nhà sản xuất không thể cài đặt trình duyệt hoặc phần mềm cạnh tranh với Microsoft trên thiết bị của họ nếu muốn sử dụng Windows, mà máy tính không có Windows thì không bán nổi.

Trình duyệt Internet Explorer dường như không thể bị xóa khỏi máy tính dù bạn có cố gắng thế nào đi nữa, và Microsoft thậm chí từng tuyên bố rằng việc xóa nó đi có thể phá hỏng cả hệ điều hành.

Khi Chính phủ Mỹ kiện Microsoft với cáo buộc độc quyền hóa thị trường trình duyệt web trên Windows, Gates đã dành toàn bộ thời gian trong phiên khai chứng năm 1998 để giả vờ không hiểu nghĩa của từ "cạnh tranh", theo Quartz.

Nhưng những email nội bộ của ông lại kể một câu chuyện khác, trong đó các lãnh đạo Microsoft bàn nhau cách "bóp nghẹt Netscape" - một trình duyệt web cạnh tranh với Internet Explorer lúc bấy giờ.

Giờ thì tua nhanh đến năm 2025. OpenAI đã hoàn thiện công thức của Gates cho thời đại AI. Đầu tiên là việc thu thập dữ liệu quy mô lớn: huấn luyện các mô hình bằng toàn bộ Internet mà không cần xin phép bất kỳ ai, biến hàng thập kỷ sáng tạo của con người thành nhiên liệu cho AI.

Việc ra mắt trình duyệt ChatGPT Atlas hồi cuối tháng 10 là minh chứng rõ nét nhất cho phương pháp này. Giống như Microsoft áp đặt Internet Explorer lên mọi người dùng Windows, OpenAI muốn Atlas trở thành lăng kính để tất cả trải nghiệm Internet. Tại sao phải truy cập các trang web khi một AI có thể duyệt web thay bạn?

"Đây cũng chính là chiến lược mà Microsoft đã từng áp dụng với Internet Explorer, ngoại trừ việc lần này mục tiêu không chỉ là kiểm soát thị trường trình duyệt, mà là trở thành hệ điều hành mới của Internet" - Snow viết.

Vụ kiện chống độc quyền năm 1998 của Microsoft xoay quanh việc công ty ép buộc người dùng sử dụng những sản phẩm họ không muốn, lợi dụng sự thống trị của Windows để đè bẹp đối thủ.

Những gì xảy ra với OpenAI ngày nay tương đồng đến rùng mình. Điểm khác biệt là lần này, sản phẩm đi kèm không phải là trình duyệt, mà là toàn bộ thế giới quan đã được lọc qua các mô hình ngôn ngữ lớn được đào tạo dựa trên dữ liệu mà OpenAI lấy nhưng chưa hẳn đã xin phép.

Gates đã chứng minh rằng bạn có thể dùng mọi cách để đạt được sự thống trị, xử lý hậu quả, và cuối cùng vẫn trở thành anh hùng trong câu chuyện của chính mình

Rõ ràng OpenAI có lý do để áp dụng chiến thuật như Microsoft. Trình duyệt Internet Explorer của Microsoft từng chiếm 90% thị phần vào thời kỳ đỉnh cao trước khi trở thành chủ đề chế giễu của người dùng Internet chỉ vài năm sau phán quyết của tòa án buộc Microsoft phải ngưng hành vi độc quyền.

"Nhưng Microsoft vẫn sống sót và phát triển mạnh mẽ, và Gates đã rời ghế lãnh đạo công ty để trở thành một trong những tỉ phú được yêu thích nhất của nhân loại" - Quartz nhận xét.

Ngày nay, kỳ vọng vào khả năng can thiệp của cơ quan quản lý đối với thị trường AI thậm chí còn thấp hơn. Chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump xem sự thống trị về AI là một trọng tâm an ninh quốc gia.

Điều này có nhiều khả năng giúp OpenAI trở thành một gã khổng lồ hơn là phá vỡ nó, tất cả đều nhằm mục đích đánh bại Trung Quốc trong cuộc đua đạt đến trí tuệ nhân tạo tổng quát (artificial general intelligence).

Điều trớ trêu là Microsoft hiện vừa là nhà đầu tư, vừa là đối tác và cũng là đối thủ tương lai lớn nhất của OpenAI. Mối quan hệ đối tác này đã bắt đầu xuất hiện những rạn nứt. Microsoft được cho là không hài lòng với nhu cầu sử dụng năng lực điện toán quá lớn của OpenAI và đã bắt đầu xây dựng các mô hình AI của riêng mình.

Trong khi đó, OpenAI cũng đang cố gắng giảm sự phụ thuộc vào cơ sở hạ tầng đám mây của Microsoft. Hai ngày sau khi OpenAI công bố ChatGPT Atlas, Microsoft cũng ra mắt "Chế độ Copilot" với những tính năng gần như giống hệt cho trình duyệt Edge.

Vấn đề bây giờ không phải là liệu OpenAI có phải đối mặt với án phạt chống độc quyền hay không, mà là liệu điều đó có còn quan trọng nữa không.

"Gates đã chứng minh rằng bạn có thể dùng mọi cách để đạt được sự thống trị, xử lý hậu quả, và cuối cùng vẫn trở thành anh hùng trong câu chuyện của chính mình" - Snow viết.

Bill Gates và "bong bóng AI"

Trong buổi phỏng vấn độc quyền gần đây với đài CNBC, Bill Gates cho rằng cần định nghĩa rõ bong bóng được nhắc đến ở đây là gì. Liệu nó có giống như cơn sốt hoa tulip ở Hà Lan vào thế kỷ 17 - khi giá tulip tăng vọt một cách bất thường từ năm 1634 rồi bất ngờ sụp đổ vào năm 1637, hay gần hơn với bong bóng dot-com vào cuối thập niên 1990.

Điểm khác biệt, theo Gates, là bong bóng tulip không để lại giá trị gì cho nhân loại trong khi thế giới hậu Internet đã là một nơi hoàn toàn khác.

Gates gọi AI là "hiện tượng công nghệ lớn nhất cuộc đời" ông, và khó có thể nói quá lời về giá trị kinh tế cũng như tầm ảnh hưởng mà nó mang lại. Dù vậy, trong cơn sốt AI thì không thể tránh khỏi một số công ty - hay thậm chí là phần đông công ty - bỏ ra những khoản đầu tư sai lầm dẫn đến thất bại.

"Nhưng bạn biết đấy, nếu muốn là một công ty công nghệ thì bạn không thể nói 'không, hãy đứng ngoài cuộc chơi'" - Gates trả lời CNBC.

Về những lo ngại rằng AI sẽ khiến nhiều người mất việc làm, người sáng lập Microsoft cho rằng sẽ cần nhiều thời gian hơn để điều đó trở thành hiện thực.

Trước mắt, cần nói thẳng với mọi người về thực tế một số lượng lớn người sẽ mất việc vì AI trong vài năm tới.