Bong bóng AI có sắp nổ?

Thế kỷ 21 đã chứng kiến ít nhất hai bong bóng lớn bị vỡ tung: cái đầu tiên vào năm 2001 khi sự hăm hở nhắm vào cái được mệnh danh là Internet dot com bị giội một gáo nước lạnh; cái thứ nhì là sự sụp đổ của thị trường địa ốc cho vay dưới chuẩn vào năm 2008, kéo theo nhiều năm suy thoái sau đó. Vì sao nhiều nhà phân tích cảnh báo AI sẽ là bong bóng thứ 3?

Đầu tiên là số vốn đầu tư vào AI quá lớn, riêng năm nay lên đến 200 tỉ đô la. Đầu tư xây các trung tâm dữ liệu phục vụ công nghệ AI đã tăng gấp ba tính từ năm 2022. Kinh tế gia Jason Furman của Trường đại học Harvard cho biết đầu tư AI đã tạo ra đến 92% tăng trưởng GDP của nước Mỹ trong nửa đầu năm 2025; tức nếu không có AI, nền kinh tế Mỹ xem như đứng yên.

Tiền rót vào như thế đã bơm phồng giá trị thị trường của nhiều công ty liên quan. Chẳng hạn, Công ty xAI của Elon Musk mới cách đây mấy tháng được định giá 6 tỉ đô la, nay tăng vọt lên 200 tỉ đô la. Giá cổ phiếu Nvidia tăng 1.700% trong vòng 2 năm qua, đẩy thị giá hãng chế tạo chip AI này lên mức chưa từng thấy - hơn 4.580 tỉ đô la.

Tiền đầu tư nhiều nhưng nếu làm ra lãi tương ứng thì không có gì đáng lo. Bong bóng chỉ xảy ra khi lượng vốn đầu tư thì khổng lồ còn lợi nhuận hầu như không đáng kể. Ví dụ OpenAI hiện đang sở hữu con ChatGPT được nhiều người sử dụng nhất cho biết họ cần hơn 1.000 tỉ đô la đầu tư vào các trung tâm dữ liệu để có thể chạy ChatGPT thông suốt cho hơn 800 triệu người dùng. 

Thế nhưng doanh thu dự kiến của OpenAI chưa đến 13 tỉ đô la trong năm nay. Nên nhớ đó là doanh thu, còn trên thực tế nửa đầu năm 2025 với doanh thu chừng 4,3 tỉ đô la, công ty này lỗ đến 13,5 tỉ đô la. Vậy mà giá trị thị trường của OpenAI vẫn đang được ấn định ở mức 500 tỉ đô la.

Khi phân tích giá cổ phiếu của các công ty cao hay thấp, người ta sử dụng chỉ số P/E, tức tỉ lệ giữa giá thị trường của cổ phiếu và thu nhập trên mỗi cổ phiếu. Ví dụ nếu P/E là 20, có nghĩa nhà đầu tư chấp nhận trả 20 đồng để có được 1 đồng lợi nhuận. 

Chỉ số này ở các công ty đầu tư nhiều vào AI đang ở mức cao nhất, chưa từng thấy kể từ bong bóng dotcom vào những năm đầu 2000, ví dụ như P/E của Nvidia là 55. Giả dụ thị trường bỗng nhận ra kỳ vọng lợi nhuận như thế sẽ không bao giờ có và bán tháo cổ phiếu, lúc đó bong bóng sẽ vỡ.

Dĩ nhiên cũng không thể loại trừ khả năng mức đầu tư kỷ lục này sẽ đem lại những lợi ích kinh tế lớn trong vòng năm, mười năm nữa, hoặc các công ty AI đạt được những đột phá mới như làm ra AI có trí thông minh vượt con người. Thế nhưng các cảnh báo bong bóng AI sắp vỡ xuất hiện ngày càng nhiều, với nhiều phân tích chí lý.

Theo hai chuyên gia kinh tế Jared Bernstein và Ryan Cummings viết trên tờ The New York Times, cơn sốt AI đẩy giá cổ phiếu trên thị trường chứng khoán lên cao, từ đó tạo ra một "hiệu ứng giàu có" thúc đẩy tiêu dùng.

Người giàu, thường sở hữu nhiều cổ phiếu, nay thấy mình giàu thêm nên chi tiêu mạnh tay. Hai chuyên gia nói trên quan sát thấy trong 2 năm qua, chi tiêu của các hộ giàu nhất tăng 17% trong khi tỉ lệ này đứng yên với tầng lớp trung lưu. 

Người ta ước tính "hiệu ứng giàu có" từ AI đẩy tăng trưởng GDP thêm 0,4 điểm phần trăm, tương tự hiệu ứng giàu có từ bong bóng dot com làm GDP tăng thêm 0,6%. Nếu bong bóng AI vỡ, hiệu ứng này sẽ tan vỡ theo, từ đó nền kinh tế sẽ bước vào suy thoái kéo dài.

Vậy những người trong cuộc nói gì? Nên nhớ họ là người bỏ tiền ra đầu tư nên khó lòng tin có bong bóng. Thế nhưng Mark Zuckerberg, CEO của Meta (Facebook), lại chọn cách nói nước đôi: "Bong bóng AI rất có thể xảy ra. Nhưng nếu chúng ta không chi ra vài trăm tỉ đô la, mối rủi ro nằm ở phía bên kia", ý nói nếu không đầu tư chắc chắn sẽ bị đào thải.

Jeff Bezos, người sáng lập Amazon, cũng cho rằng tình hình hiện nay là "một loại bong bóng công nghiệp" nhưng nói thêm "bong bóng công nghiệp không tệ lắm - đôi lúc còn tốt nữa là khác". 

Ông giải thích các bong bóng trước đây thường để lại các di sản là nền tảng hạ tầng cho giai đoạn sau. Pat Gelsinger, cựu CEO của hãng Intel, khẳng định: "Dĩ nhiên chúng ta đang ở trong một bong bóng AI" nhưng sau đó nói thêm "bong bóng này nếu vỡ cũng phải vài năm nữa".

Nhìn từ phía người dùng, triển vọng tạo ra doanh thu lớn từ công nghệ AI hiện rất mờ mịt. Số lượng người dùng cá nhân tăng nhanh nhưng chỉ có 3% là có trả tiền cho các nơi cung cấp công cụ AI. Đa số dùng phiên bản miễn phí và đa số dùng để giải trí hay hỏi đáp các kiến thức cơ bản. Người dùng là doanh nghiệp, tổ chức chưa thấy sự hữu ích từ việc ứng dụng AI vào công việc.

Một khảo sát của MIT cho thấy 95% các tổ chức được hỏi đều cho biết chưa hưởng lợi gì từ công cụ AI mặc dù họ đều dùng bản có tính phí hoặc đầu tư có bài bản vào AI dùng riêng.

Nhiều người đồng tình với nhận định AI sẽ biến đổi nền kinh tế nhưng các thay đổi này không diễn ra ngay theo kiểu đột phá trong vài năm tới. Một khi câu hỏi bao giờ chuyện đó xảy ra chưa được trả lời, thị trường sẽ treo lơ lửng những món nợ khổng lồ cả ngàn tỉ đô la, chưa biết bao giờ mới đem về lợi nhuận mong muốn.

Khả năng chịu đựng của thị trường, khả năng các công ty AI tìm được nguồn tiền mới chịu đầu tư, tức tìm được người chịu tiếp tục rót vốn, sẽ là câu trả lời cho câu hỏi: liệu AI có là bong bóng?