Càng chăm sóc bản thân càng thấy cô đơn

Theo tạp chí Time, tự yêu bản thân đã trở thành nguyên tắc cốt lõi của văn hóa chăm sóc sức khỏe thời hiện đại, với lời hứa rằng kết quả nhận về sẽ là sự khỏe mạnh và tự do. 

Vẫn còn thiếu một thứ: sự cô đơn, và đó là điều các nhãn hàng luôn giội bom thông điệp "hãy yêu thương và chăm sóc bản thân" không nói cho bạn biết.

Trên Instagram, hashtag #selfcare hiện có hơn 94 triệu bài đăng có liên quan với những hình ảnh như các tư thế tập yoga, đắp mặt nạ, tẩy tế bào chết, uống trà, ăn món tráng miệng... cho thấy mức độ phổ biến của khái niệm tự chăm sóc bản thân ra sao.

Trang Thred thống kê, trung bình một người thuộc thế hệ Z chi khoảng 2.000 USD mỗi năm cho các sản phẩm làm đẹp và khoảng 5.475 phút mỗi năm (tròn trịa 15 phút/ngày) cho quy trình chăm sóc da của họ. 

Đó là chưa kể đến hàng loạt sản phẩm khác được truyền thông theo hướng sẽ "chữa lành" và chống lại sự căng thẳng, lo lắng như máy massage, chăn nệm, đồ ngủ, nến thơm, thuốc, ứng dụng thiền. Và hầu hết chúng đều có thể sử dụng một mình, tại nhà, tách biệt.

Khi có mùi thương mại, yêu lấy chính mình và tự chăm sóc bản thân ngày càng rời xa ý nghĩa nguyên bản của nó.

Vì sao self-care biến chất?

Quay ngược về quá khứ, có vẻ như xuất phát điểm của tình yêu bản thân lại là một kênh kết nối với mọi thứ bên ngoài. Thời Hy Lạp cổ đại, Aristotle tuyên bố rằng tình yêu bản thân ở dạng đức hạnh nhất đóng vai trò là hình mẫu cho cách con người thể hiện tình yêu bạn bè. 

Vào thế kỷ 13, nhà thơ Sufist Rumi nhấn mạnh việc nhận ra sự thiêng liêng bên trong bản thân sẽ giúp con người cảm thấy chan hòa hơn với vũ trụ rộng lớn. Thực hành Phật giáo cổ đại về thiền từ bi lại có đề cập thực hành hướng tình yêu vào bên trong mỗi người để mở rộng tình yêu ra bên ngoài.

Đến những năm 1950, thuật ngữ tự chăm sóc được miêu tả là các hoạt động mà bệnh nhân và gia đình có thể thực hiện (ăn uống lành mạnh chẳng hạn) không cần sự tham gia của chuyên gia y tế, nhằm thúc đẩy sức khỏe và hạnh phúc. 

Trong những năm tiếp theo, Đảng Black Panthers của Mỹ lại nâng chăm sóc bản thân lên thành động cơ chính trị trong bối cảnh phong trào dân quyền, tập trung vào phúc lợi tập thể. Theo đó, ngoài nhận sự hỗ trợ từ gia đình, bạn bè và hàng xóm, bản thân việc giao tiếp cũng được xem là một hình thức chăm sóc.

Vào cuối những năm 1960, chăm sóc sức khỏe đã đi vào từ điển. Khái niệm sức khỏe không chỉ đơn thuần là tránh bệnh tật, giờ đây được nâng lên thành cách sống nhiều cảm xúc, tinh thần, thể chất và trí tuệ hơn.

Tuy nhiên, bản chất của tất cả khái niệm sức khỏe trên đều sớm mờ nhạt, rũ đi lớp áo cũ mà trở thành phiên bản phù hợp với văn hóa thể dục "mình tự lo đời mình" phát triển rầm rộ từ những năm 1980 đến đầu những năm 2000.

Cuộc đại suy thoái năm 2008 đánh dấu sự thay đổi trong cách người Mỹ (cũng như nhiều nơi trên thế giới) nhìn nhận về sức khỏe và hạnh phúc của họ. Thể dục đã trở thành "một hình thức tiêu dùng phô trương được xã hội chấp nhận" trong giai đoạn này, khi phương tiện truyền thông xã hội và các lớp thể dục chuyên biệt cho phép mọi người công khai chi tiêu xa hoa để theo đuổi sức khỏe.

Gần chục năm trở lại đây, tự chăm sóc bản thân đã nhanh chóng biến hình thành hàng hóa, nhanh đến mức thị trường này dường như đạt đến mức bão hòa. Người già cô đơn trong xã hội công nghệ tiên tiến, người trẻ vỡ mộng vì phân cực chính trị, nợ học phí, kiệt sức vì văn hóa hối hả chốn học đường và công sở.

Căng thẳng đẩy họ về phía các chu trình chăm sóc da, hàng gia dụng có chức năng xoa dịu, dịch vụ giao đồ ăn và hàng hóa tận cửa, được các công ty háo hức rao bán tích cực khiến mọi người quá tập trung vào bản thân. Tờ Time cho rằng đó là sức mạnh của sự cô lập thay vì sự gắn bó.

Nếu dành chút thời gian để xem xét nền văn hóa mà chúng ta đang sống, nơi cô đơn được xem là đại dịch, tỉ lệ cô đơn ở mức cao chưa từng thấy, thì sự thiếu thốn tình cảm là mối bận tâm lớn. 

Trong khi đó, sự dè chừng, cảnh giác, mất kết nối gia tăng đã hợp lý hóa hành vi lui về ẩn náu trong tình yêu bản thân của con người. Để tồn tại trong thế giới đầy chia rẽ, chúng ta (có vẻ như) không còn lựa chọn nào khác ngoài việc hướng nội hơn để ủi an tâm hồn.

Từ tự chăm sóc thành ám ảnh bản thân

Từ năm 2014 - 2016, kim ngạch xuất khẩu mỹ phẩm của Hàn Quốc sang Mỹ tăng gấp đôi. Hàng loạt chương trình, bản tin, sản phẩm, dịch vụ về tự chăm sóc bản thân... chào sân. Đến năm 2022, một thị trường trị giá 5.600 tỉ USD ra đời dưới chiêu bài giúp người tiêu dùng mua được sự bình yên.

Một chu kỳ luẩn quẩn và tốn kém xuất hiện: căng thẳng hình thành các nếp nhăn, để ngăn ngừa chúng thì phải mua và dùng các sản phẩm chăm sóc da. Người tiêu dùng thoa kem một mình tại nhà rồi cảm thấy bình yên ngay lúc đó. Nhưng ngày hôm sau khi lo lắng, kiệt sức lại bén mảng thì nếp nhăn lại in hằn.

Mua sắm không thể nào giải quyết nỗi sợ hiện sinh. Chúng ta sẽ còn chìm ngập trong cảm giác tội lỗi vì không thể chăm sóc đầy đủ cho tâm trí và cơ thể mình. Thế là ta bắt bản thân phải được chăm sóc và yêu thương nhiều hơn bằng một danh sách dài việc cần làm để bớt căng thẳng và sầu não. Chẳng ai để ý rằng danh sách đó hầu hết là làm một mình.

Ngành công nghiệp chăm sóc sức khỏe sẽ không sinh lợi nếu nó không đẩy sự bất an của chúng ta lên cao, để rồi tiếp tục đưa ra các loại thuốc, các thói quen mới giữ chúng ta bận rộn trong sự cô đơn. Nhà tâm lý học Maytal Eyal cho rằng "việc tự chăm sóc bản thân đã biến thành sự ám ảnh về bản thân".

Pooja Lakshmin, một bác sĩ tâm thần và phó giáo sư lâm sàng tại Đại học George Washington, gọi phiên bản tự chăm sóc bản thân theo chủ nghĩa tự xoa dịu này là "tự chăm sóc giả tạo" trong cuốn sách bán chạy nhất của bà, Real Self-Care: A Transformative Program for Redefining Wellness (tạm dịch: Chăm sóc bản thân đích thực: chương trình đột phá để định nghĩa lại sức khỏe, 2023).

Trang Vox giải thích, tự chăm sóc giả tạo theo Lakshmin biểu hiện theo hai cách: Tôi xứng đáng được phung phí tiền vào dịch vụ giao hàng nhanh và say sưa xem Netflix vì tôi quá kiệt sức, và tôi sẽ thúc đẩy bản thân mình trong lớp đạp xe này vì tôi cần phải trở thành người giỏi nhất. Cả hai trường hợp đều thúc đẩy sự cô lập, mình ta với ta.

Michela Luciani, phó giáo sư Đại học Milano-Bicocca, cho biết việc tự chăm sóc là của cá nhân vì không ai ép ta ngủ đủ giấc hay đến phòng tập thể dục, nhưng lại chịu sự hỗ trợ từ người khác. 

Thử hình dung bạn về nhà sau khi tan làm và quá đau đầu, cần nằm xuống nghỉ một chút, ở đầu kia vợ/chồng đang phụ nấu cơm tối và tắm rửa cho con. Bạn muốn đến bệnh viện tái khám nhưng ngần ngại vì lo lắng kết quả của lần tái khám này, nhưng bạn thân ủng hộ và đi cùng.

Tự chăm sóc thực sự bao gồm việc kết nối với người khác. Dù sao thì việc xuất hiện vì một người bạn đang gặp khó khăn hoặc trao đổi một vài lời tử tế với một người lạ vẫn thỏa mãn hơn là đeo khẩu trang và chôn chặt nỗi lo lắng của mình.

Nói cách khác, tự chăm sóc bản thân nhưng cũng không quên chăm sóc cộng đồng - đơn giản là tạo không gian cho người khác chăm sóc nhu cầu của họ và hỗ trợ họ khi cần thiết.■