ChatGPT: Vừa là thầy dạy, vừa là bạn học tiếng Anh

Cơn sốt ChatGPT nay đã tạm thời lắng xuống; người ta không còn kỳ vọng vào nó như một vị thần đèn biết tuốt, hỏi gì đáp nấy vì rủi ro gặp lúc nó trả lời sai một cách chững chạc là rất cao. 

Giờ mọi người dùng nó vào những công việc rất cụ thể, nơi nó phát huy tác dụng tốt nhất. Học tiếng Anh là một trong những việc có thể tin tưởng nó làm rất tốt.

Ở đây người viết chỉ muốn chia sẻ kinh nghiệm dùng ChatGPT để học tiếng Anh sao cho có hiệu quả nhất, từ học từ vựng, hiểu ngữ pháp đến luyện đối đáp và cả thư giãn bằng trò chơi ngôn ngữ.

Từ học ngữ nghĩa

Trong khi chúng ta dùng các từ điển trực tuyến để tra nghĩa từ mới, rất khó tìm nghĩa của các cụm động từ, chẳng hạn "make up for". Tra từ "make" rồi kéo xuống tìm nghĩa khi nó kết hợp với "up for" sẽ rất mất thời gian và chưa chắc đã tìm ra. Cách dễ nhất là hỏi ngay trong ô nhắc của ChatGPT: "Cụm động từ "make up for" có nghĩa là gì?", nó sẽ trả lời ngay vào nghĩa của cụm động từ này đi kèm vài ba câu ví dụ dễ hiểu cả bằng tiếng Anh và tiếng Việt.

Tương tự, ChatGPT là nơi giúp chúng ta hiểu nghĩa của các tiếng lóng, thành ngữ một cách nhanh nhất. Thay vì phải sử dụng vài ba cuốn tự điển chuyên sâu, ChatGPT nhanh chóng cung cấp cho người hỏi các từ đồng nghĩa, từ trái nghĩa, các từ tương đương với chút ít khác biệt trong hàm ý để chúng ta lựa chọn và sử dụng.

Ví dụ, với câu "He has gone to Japan for good", bạn chưa biết nghĩa thành ngữ "for good" nên không biết phải tra cả cụm từ này trong khi chỉ ngờ ngợ "good" ắt có thể nghĩa gì đây. Tra từ điển bình thường có thể không ra nhưng hỏi ChatGPT "Từ good trong câu He has gone to Japan for good có nghĩa là gì?", bạn sẽ ngạc nhiên vì câu trả lời chính xác, đầy đủ của nó.

Cụ thể, trong câu "He has gone to Japan for good," từ "good" ở đây có nghĩa là vĩnh viễn hoặc mãi mãi. Câu này thể hiện rằng người đó đã đi đến Nhật Bản và sẽ ở đó một cách vĩnh viễn hoặc trong thời gian dài mà không có kế hoạch quay lại hoặc trở về quê hương. Từ "for good" trong trường hợp này có thể thay thế bằng "permanently" hoặc "indefinitely" để làm rõ ý nghĩa.

Khi viết bằng tiếng Anh, chúng ta sẽ có nhu cầu tìm từ tương đương để thay đổi cho đa dạng. Ví dụ đang viết câu diễn tả cảm giác vui sướng nhưng không muốn dùng từ "happy", chúng ta có thể hỏi ChatGPT "Hãy cung cấp cho tôi vài từ diễn tả cảm giác "happy" bằng tiếng Anh?". 

Nó sẽ sẵn sàng đáp ứng cho bạn cả chục từ, có kèm tiếng Việt như "joyful" (vui vẻ) đến "jubilant" (phấn kích), tha hồ cho chúng ta chọn lựa. Thậm chí sau đó chúng ta yêu cầu "Hãy viết các câu có những từ nói trên bằng tiếng Anh", chúng ta sẽ có những câu mẫu để bắt chước.

Học tiếng Anh mà quá chú ý đến ngữ pháp e không hiệu quả cho lắm nhưng giả dụ khi thắc mắc vì sao dùng "whom" chứ không dùng "who", bạn cứ hỏi ChatGPT. Hoặc bạn có thể yêu cầu nó kiểm tra lỗi ngữ pháp trong cả đoạn bạn viết, chỉ cần ra yêu cầu và dán đoạn đó vào ô nhắc. 

Người học tiếng Anh thường có cả ngàn câu hỏi trong quá trình học, nếu e ngại hỏi thầy, bạn cứ nhè ChatGPT mà hỏi, chẳng hạn "Khi nào dùng less khi nào cùng fewer?"; "Sự khác nhau giữa "effect" và "affect" là gì?...

Đến luyện giao tiếp

Người học tiếng Anh thường ước gì có một người bạn nói tiếng Anh như tiếng mẹ đẻ để luyện trò chuyện trong các tình huống có thật ngoài đời. Không cần đi đâu xa, cứ hỏi ChatGPT và nó sẽ sẵn sàng đối đáp với bạn, từ dễ đến khó. Bắt đầu bằng các câu hỏi bạn đã dùng quen như thời tiết, sức khỏe, việc làm, gia đình, trường học… Rồi có thể tập hỏi các đề tài khó hơn như lịch sử, địa lý…

Bạn có thể nhờ ChatGPT đánh giá tiếng Anh dùng để đối đáp của bạn, xem thử cần cải thiện chỗ nào, từ ngữ đã chính xác chưa. Câu nhắc càng cụ thể càng tốt, ví dụ "Hãy tưởng tượng chúng ta là hai người lạ gặp nhau trên sân ga rồi bắt chuyện. Bạn hỏi và tôi sẽ trả lời, bắt đầu bằng cách bạn mở lời làm quen. Giọng văn thân mật, tự nhiên, không quá nghiêm túc".

Một cách luyện nói hữu hiệu nhất là chuẩn bị sẵn các từ khóa, các cụm từ liên quan đến đề tài sắp trình bày cũng như một số ý chính làm sườn. Ai có thể chuẩn bị các thứ này chọn bạn nhanh hơn, ít tốn công sức hơn ChatGPT?

Cứ yêu cầu, càng cụ thể càng tốt, nó sẽ đáp ứng; chẳng hạn, bạn muốn nói chừng 5 phút về các điểm du khách lần đầu tới TP.HCM nên viếng thăm, cứ hỏi ChatGPT các câu như: gạch đầu dòng các thắng cảnh ở TP.HCM, các từ thường dùng để hướng dẫn du khách, các phương tiện di chuyển phổ biến ở Việt Nam…

Không nên nhờ làm hộ

Tuy có những điều ChatGPT làm tốt, nhưng không nên nhờ nó nếu mục đích của bạn là học tiếng Anh. Dịch là một trong những điều này vì nhờ ChatGPT dịch, bạn sẽ chẳng bao giờ học được tiếng Anh một cách chuyên tâm.

Thay vì nhờ nó dịch, bạn có thể yêu cầu nó giúp bạn hiểu một bài văn bằng nhiều cách khác nhau. Bạn có thể nhờ nó tóm tắt một bài 500 từ còn lại 50 từ. Hay hơn cả, bạn yêu cầu nó viết lại toàn bộ một văn bản bằng thứ tiếng Anh đơn giản, kho từ vựng giới hạn trong vòng 1.000 từ quen thuộc.

ChatGPT rất rành các từ chuyên ngành nên cứ mạnh dạn bảo nó "Hãy viết lại đoạn văn này cho người có trình độ A2". Tôi thử chép cho nó một đoạn trong bài báo của tờ The Economist - một tờ báo nổi tiếng có văn phong tiếng Anh phức tạp cầu kỳ, tiếng Anh nó viết lại thật dễ hiểu, đơn giản nhưng vẫn giữ được ý chính của bản gốc.

Bạn không nên nhờ ChatGPT viết hẳn một bài luận cho bạn để nộp, dù đó là bài tập thầy cô giao hay bài luận tuyển sinh đại học vì như thế là ăn gian. Thay vào đó, hãy nhờ nó các công đoạn cụ thể như "Hãy cho tôi một danh sách các từ khóa về chủ đề bảo vệ môi trường, kể cả một số thành ngữ thông dụng"; "Hãy đọc bài viết dưới đây và kiểm tra giùm tôi các lỗi chính tả hay ngữ pháp"…

ChatGPT là một công cụ hỗ trợ việc học tiếng Anh rất tốt; sử dụng nó sao cho hiệu quả nhất tùy thuộc vào câu nhắc (prompt) chúng ta đưa ra cho nó. Nếu chưa có tài khoản ChatGPT, bạn có thể dùng Bard của Google hay Bing của Microsoft hoàn toàn miễn phí và hiểu được tiếng Việt. 

Với các thầy cô dạy tiếng Anh, ChatGPT là công cụ hữu ích trong nhiều trường hợp. Đầu tiên là nhờ nó soạn giùm các bài tập gắn với một điểm nhấn cần dạy nào đó. Ví dụ, "Hãy soạn giùm tôi một bài tập gồm 10 câu để kiểm tra sự khác nhau thì present perfect và present continuous".

Khi dạy từ mới, thầy cô thường gắn chúng với các câu cụ thể trong văn cảnh cụ thể, tìm ví dụ khá mất thời giờ, chi bằng bảo ChatGPT cung cấp câu mẫu: "Hãy cho 10 từ liên quan đến du lịch bằng tiếng Anh"; "Viết một ví dụ cho mỗi từ nói trên". Thậm chí, thầy cô muốn dạy cho học sinh 10 từ mới nhưng tìm một văn bản ngắn, có đủ cả 10 từ này cho học sinh luyện tập là chuyện khó nhưng nhờ ChatGPT viết, nó sẽ đẻ ra một bài ngắn có chất lượng, đủ cả 10 từ trong một câu chuyện hợp lý.

Nói cách khác, ChatGPT là một công cụ hữu hiệu để soạn ra các loại bài tập hay các hoạt động có kiểm soát để rèn luyện một kỹ năng nào đó.