Chiến tranh Ukraine: 5 kịch bản của thượng đỉnh Alaska

Phát biểu với hãng tin Nga Tass ngày 10-8, trợ lý tổng thống Nga Yuri Ushakov lưu ý hai nước Nga và Mỹ là láng giềng, có chung đường biên giới, giải thích lý do lựa chọn địa điểm Alaska là "sẽ thuận tiện hơn cho mọi người đến đó". Cả hai phái đoàn chỉ cần phải bay qua eo biển Bering.

Vì sao là Alaska?

Theo bà Yelena Panina, giám đốc Viện các chiến lược kinh tế và chính trị quốc tế (Nga), lựa chọn này không chỉ xuất phát từ ý nghĩa biểu tượng của Alaska, tiểu bang Hoa Kỳ gần Nga nhất - về mặt lãnh thổ và lịch sử - hàm ý "xa lánh mọi người, đặc biệt là khỏi một châu Âu thất thường", mà còn xuất phát từ những cân nhắc an ninh hoàn toàn hợp lý - chủ yếu nhằm đảm bảo một môi trường đàm phán được kiểm soát.

Trong quan điểm của Nga, Alaska không giống một số quốc gia thứ ba, nơi ảnh hưởng của các cấu trúc toàn cầu hóa, của Đảng Dân chủ Hoa Kỳ và giới vận động hành lang Ukraine là rõ ràng, và do đó có khả năng cao xảy ra các hành vi khiêu khích thông tin, thậm chí là phá hoại trực tiếp. Ngoài ra, tiểu bang tách rời lục địa Mỹ này còn hoàn toàn ủng hộ Đảng Cộng hòa của ông Trump và xa xôi về mặt kỹ thuật, đỡ bị can thiệp bởi các tác nhân bên ngoài.

Với Nga, điều này cho phép các bên thảo luận các vấn đề nhạy cảm mà không có nguy cơ rò rỉ hoặc bóp méo thông tin cố ý. Còn với Mỹ, đương nhiên là họ dễ chấp thuận vì dù sao Alaska vẫn là "sân nhà". 

Alexei Martynov, phó giáo sư tại Đại học Tài chính thuộc Chính phủ Nga, nói với RIA Novosti: "Địa điểm được chọn cho thấy rõ mong muốn của các nguyên thủ đạt được một mẫu số chung trong việc giải quyết các vấn đề tích tụ, chủ yếu trong quan hệ song phương, mà không có bất kỳ tác nhân gây xao nhãng nào như (Tổng thống Ukraine Volodymyr) Zelensky hay (Chủ tịch EU) Ursula (von der Leyen)".

Việc lựa chọn địa điểm còn cho thấy mối quan tâm với một số vấn đề địa chính trị khác như Bắc Cực, vốn liên quan trực tiếp đến Alaska. 

Như các nhà phân tích từ Hội đồng Đối ngoại châu Âu (ECFR) lưu ý vào tháng 5-2025, Matxcơva có thể coi Bắc Cực là một khu vực có thể thỏa hiệp với Washington, và bản thân khu vực này là vùng cạnh tranh giữa châu Âu không chỉ với Nga mà còn với Hoa Kỳ.

"Matxcơva đang ngày càng gắn kết chính sách ngoại giao Bắc Cực của mình với những tính toán rộng hơn về chiến tranh và hòa bình ở Ukraine", các tác giả của ECFR nhấn mạnh. Cụ thể, họ đã xem xét một kịch bản giả định trong đó Matxcơva sẽ đồng ý hạn chế sự hiện diện của Trung Quốc tại khu vực Bắc Cực để đổi lấy việc Mỹ giảm hỗ trợ cho Ukraine.

Mặc dù cuộc trao đổi như vậy có vẻ mang tính suy đoán, nhưng nó phản ánh tầm quan trọng ngày càng tăng của Bắc Cực trong chiến lược toàn cầu của hai cường quốc. 

Không phải ngẫu nhiên mà các cuộc đàm phán Nga - Mỹ tại Riyadh vào tháng 2-2025 có sự tham dự của tham tán công sứ đại sứ quán Nga tại Canada, điều cho thấy sự chú ý ngày càng tăng của Matxcơva với chính sách Bắc Cực của Washington. 

Chính sách này được phát triển gần như cùng lúc với những tuyên bố mạnh mẽ của Trump về kế hoạch sáp nhập Greenland vào Hoa Kỳ và hợp nhất Canada.

Có thể thấy, Nga nhìn nhận quá trình đàm phán với Hoa Kỳ không chỉ thông qua lăng kính của giải pháp cho vấn đề Ukraine, mà còn là bối cảnh tái phân bổ cán cân quyền lực toàn cầu. 

Trong thế cân bằng mới này, Bắc Cực, cùng các vấn đề ổn định chiến lược (START, phòng thủ tên lửa, an ninh mạng...), có thể trở thành một trong những nền tảng cho các thỏa thuận Nga - Mỹ cùng có lợi, bao gồm cả trong lĩnh vực năng lượng. Và cuộc họp ở Alaska mang đến cơ hội để bắt đầu đối thoại về vấn đề này trong điều kiện loại trừ áp lực từ các bên thứ ba.

Nhà khoa học chính trị người Mỹ, cựu nhà báo The New York Times, John Varoli, trong một bài bình luận trên tờ Izvestia (Nga), gọi việc lựa chọn địa điểm tổ chức cuộc họp mang tính biểu tượng, bởi Alaska từng là lãnh thổ của Nga mà Hoa Kỳ mua lại vào những năm 1860. 

"Đây là một lãnh thổ về cơ bản thống nhất Mỹ và Nga", tờ báo trích lời ông. Và Vladimir Putin sẽ là nhà lãnh đạo Nga đầu tiên đến thăm Alaska.

5 kịch bản chính

Theo chuyên gia Alexei Martynov, hai tổng thống sẽ thảo luận không chỉ về xung đột Ukraine, mà còn về các vấn đề an ninh toàn châu Âu, trong đó có cả việc đảm bảo an ninh trong không gian hậu Xô viết, bao gồm cả khu vực Ngoại Kavkaz và Trung Á.

Tuy nhiên, theo báo Nga Vedomosti, chủ đề chính trong hội đàm Putin - Trump vẫn là giải quyết xung đột ở Ukraine. Từ khi Trump lên nhậm chức nhiệm kỳ hai, hai tổng thống đã có các cuộc điện đàm và trao đổi thông qua các trung gian. 

Washington muốn có ngừng bắn và đàm phán trực tiếp giữa Matxcơva và Kiev. Vào tháng 3, các bên đã đồng ý tuyên bố lệnh ngừng bắn vào các cơ sở năng lượng, nhưng Matxcơva cáo buộc Kiev vi phạm lệnh này. Ngoài ra, Putin đã hai lần tuyên bố lệnh ngừng bắn tạm thời - trước lễ Phục sinh và ngày chiến thắng - mà Matxcơva cho rằng Ukraine cũng đã phá hoại.

Vào tháng 5, Nga đưa ra sáng kiến nối lại đàm phán trực tiếp tại Istanbul, vốn gián đoạn từ năm 2022. Sau ba vòng đàm phán, các bên đạt được tiến triển về các vấn đề nhân đạo và trao đổi biên bản ghi nhớ về các nguyên tắc giải quyết xung đột. 

Tuy nhiên, lập trường của các bên hoàn toàn trái ngược nhau: Nga nhấn mạnh vị thế trung lập của Ukraine, yêu cầu quân đội Ukraine rút khỏi các khu vực do Nga chiếm đóng.

Cổng thông tin Ukraine Strana.news giới thiệu 5 kịch bản đàm phán chính cho cuộc gặp Mỹ - Nga.

1. Một lệnh ngừng bắn, bỏ qua các vấn đề gây tranh cãi còn lại

Kịch bản này nghiêng về việc đóng băng xung đột ở chiến tuyến. Phương Tây và Kiev đã đồng ý với phương án này, nhưng Nga không chấp nhận và vẫn đòi chấm dứt động viên quân ở Ukraine, ngừng cung cấp vũ khí từ phương Tây, Kiev công khai từ bỏ tư cách thành viên NATO, và rút quân Ukraine khỏi lãnh thổ của bốn vùng Nga đang chiếm đóng. 

Đài Mỹ CNN cũng lưu ý: từ lâu ông Putin đã tin rằng một lệnh ngừng bắn ngay lập tức, như Hoa Kỳ, châu Âu và Ukraine đã yêu cầu trong nhiều tháng, là không thể, bởi công tác kỹ thuật giám sát và hậu cần phải được thực hiện trước. Khó có khả năng ông sẽ thay đổi quyết định lúc này.

Tại châu Âu và Ukraine, các điều kiện Nga đưa ra để đồng ý ngưng bắn cũng bị bác bỏ. Vì vậy, khả năng đạt được thỏa thuận đóng băng xung đột sẽ chỉ có thể khi Nga từ bỏ các điều kiện của mình, hoặc EU và Ukraine, dưới áp lực của Trump, nhượng bộ rất nhiều.

2. Ngừng bắn kèm giải quyết một phần vấn đề lãnh thổ

Ngoại trưởng Hoa Kỳ Marco Rubio ngày 9-8 cho biết vấn đề lãnh thổ sẽ là trọng tâm của các cuộc đàm phán mới về Ukraine. Cần nhớ lại rằng trong các đề xuất mới nhất, Hoa Kỳ đã công nhận Crimea là của Nga, và bỏ ngỏ quy chế các vùng lãnh thổ còn lại mà Nga chiếm đóng. Vào thời điểm đó, Ukraine và châu Âu đã phản đối điều này.

Có thể một số kịch bản hỗn hợp để giải quyết các vấn đề lãnh thổ sẽ được xem xét, với việc công nhận một phần lãnh thổ do Nga chiếm đóng, cũng như tái cấu trúc chiến tuyến - ví dụ, trao đổi một số vùng lãnh thổ do Nga chiếm được lấy các lãnh thổ khác.

Tuy nhiên, ông Zelensky đã từ chối lời đề nghị trao đổi lãnh thổ của Nga. Trong bài phát biểu sáng 9-8, ông bác bỏ mọi khả năng quân Ukraine rút lui khỏi Donbass, một quyết định cùng tiếng nói với châu Âu, chủ yếu là Pháp, Anh và Đức. 

Quyết định này có thể cũng nghịch ý ông Trump, người đã tuyên bố hôm 9-8 rằng "cuộc trao đổi lãnh thổ đang được chuẩn bị". Tiếp sau đó, ngày 11-8, ông Trump một lần nữa khẳng định chủ đề "trao đổi lãnh thổ" tại cuộc gặp dự kiến ở Alaska, dù không nói rõ lãnh thổ nào sẽ được trao đổi. 

Đồng thời, ông phản ứng gay gắt trước những phản đối của Zelensky. Xét phản ứng của Trump, việc trao đổi lãnh thổ là một phần quan trọng trong các cuộc đàm phán của ông với Putin và cả thỏa thuận về Ukraine nói chung, theo nhìn nhận của Nhà Trắng.

Nhưng ngày 9-8 tại Anh, Ngoại trưởng Anh David Lammy đã tổ chức tham vấn với các cố vấn an ninh quốc gia châu Âu và đại diện của Kiev. Phó tổng thống Hoa Kỳ JD Vance, đang đi nghỉ ở Anh, cũng được mời tham dự. 

Sau cuộc họp, Pháp, Ý, Đức, Ba Lan, Anh, Phần Lan và Ủy ban châu Âu đã ra tuyên bố chung với Kiev. 

Theo đó, họ nhấn mạnh điểm khởi đầu của các cuộc đàm phán nên là "chiến tuyến hiện tại", tiếp tục cung cấp vũ khí cho Ukraine và áp lực lên Nga cần được gia tăng. Họ đòi một lệnh ngừng bắn ngay lập tức và sự tham gia của Ukraine vào quá trình tham vấn làm điều kiện cho các cuộc đàm phán.

3. Thỏa thuận lớn

Một kịch bản trong đó Mỹ và Nga đạt được một thỏa thuận địa chính trị rộng lớn, và trong khuôn khổ của nó, Ukraine chỉ là một phần của cuộc trao đổi lớn hơn. 

Thỏa thuận này sẽ như thế nào vẫn còn là một câu hỏi lớn. Nhưng dù sao đi nữa, nó sẽ đánh dấu một sự thay đổi căn bản trong kiến trúc an ninh toàn cầu.

Lưu ý rằng hiện tại, lựa chọn này dường như không phải là khả thi nhất, xét đến sự tham gia chặt chẽ của Mỹ vào các liên minh phương Tây và mối quan hệ của Matxcơva với các nước Nam bán cầu. 

Nghĩa là một thỏa thuận lớn cho cả hai bên, nhìn chung, khó có thể trở thành hiện thực và sẽ đòi hỏi sự tham gia của cả châu Âu và châu Á do Trung Quốc và Ấn Độ đại diện. Mà cho đến nay vẫn chưa có dấu hiệu nào cho thấy sự chuẩn bị cho một hội nghị quốc tế như vậy.

4. Giải quyết các vấn đề không liên quan đến Ukraine

Trump và Putin có thể gạt cuộc chiến ở Ukraine ra khỏi bức tranh nếu thấy không thể thỏa hiệp, và giải quyết một số vấn đề trong quan hệ song phương: dỡ bỏ một phần lệnh trừng phạt hay khôi phục giao thông hàng không giữa hai nước. 

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng tất cả các bình luận về việc chuẩn bị cho cuộc gặp hiện tập trung vào thảo luận về Ukraine. Do đó, sẽ rất kỳ lạ nếu không có giải pháp nào được đưa ra với Ukraine.

5. Một số tuyên bố ý định cộng với một lệnh ngừng bắn một phần

Các bên sẽ đồng ý về một lệnh ngừng bắn trên không trong khi chiến tranh trên bộ vẫn tiếp diễn, cộng với việc Putin và Trump sẽ ký tuyên bố về mong muốn chấm dứt chiến tranh, điều này sẽ là tùy chọn. Hoặc có lẽ, một số thỏa thuận khác sẽ xuất hiện mà không trực tiếp dẫn đến chấm dứt chiến tranh ở Ukraine.

Đến 11-8, có thêm bằng chứng cho thấy yếu tố cốt lõi của thỏa thuận đang được thảo luận giữa Mỹ và Nga nhằm chấm dứt chiến tranh là việc rút quân Ukraine khỏi toàn bộ lãnh thổ các vùng Donetsk và Lugansk, đồng thời đóng băng tiền tuyến ở Kherson và Zaporizhia. 

Có nhiều thông tin trái chiều hơn về việc liệu Nga có đồng ý rút quân khỏi các vùng Sumy và Kharkov hay không.

Nhìn chung, những diễn biến tiếp theo phụ thuộc vào quyết định của ông Trump - liệu ông sẽ kiên quyết yêu cầu quân đội Ukraine rút khỏi Donbass. 

Nếu đúng là như vậy, Zelensky sẽ phải đối mặt với hai lựa chọn - nguy cơ bị cắt hoàn toàn viện trợ của Mỹ (Phó tổng thống Vance đã tuyên bố nguy cơ ngưng viện trợ hôm 10-8); hoặc chấp nhận yêu cầu rút quân Ukraine khỏi Donetsk, cố gắng đổi lấy điều gì đó (Nga rút quân khỏi một số vùng, tăng viện trợ của phương Tây, nhanh chóng gia nhập EU...).■