Chính phủ Mỹ đóng cửa: Cơn thịnh nộ của ông Trump

Hàng trăm ngàn công chức bị cho nghỉ việc, hàng loạt cơ quan ngưng hoạt động, và người dân thường trở thành nạn nhân trong cuộc đấu quyền lực giữa hai đảng.

Đòn trừng phạt chính trị

Lần đóng cửa lần này - chính phủ ngừng hoạt động vì hết ngân sách - không ngẫu nhiên. Theo Financial Times, đó là vở kịch được dàn dựng có chủ đích bởi Tổng thống Mỹ Donald Trump, người biến cuộc khủng hoảng ngân sách thành công cụ để trừng phạt đối thủ và khẳng định quyền lực.

Nguyên nhân ban đầu dường như rất kỹ thuật: khoản trợ cấp trong chương trình chăm sóc sức khỏe Obamacare do chính quyền Biden mở rộng thời Covid hết hạn cuối năm nay. Nếu không gia hạn, hàng triệu người Mỹ sẽ phải chịu phí bảo hiểm tăng gấp đôi, thậm chí gấp ba lần (tính toán ở mức trung bình hằng tháng từ 300 USD lên gần 900 USD). 

Phe Dân chủ yêu cầu gia hạn trợ cấp này và Medicaid trong gói ngân sách mới. Phe Cộng hòa, dưới áp lực của ông Trump, từ chối. Kết quả là ngân sách không được thông qua, và chính phủ Mỹ "đóng cửa" từ 1-10.

Nhưng nếu chỉ dừng ở đó, nước Mỹ có lẽ vẫn vượt qua được. Vấn đề là Trump coi đây là cơ hội vàng để "dọn dẹp" bộ máy nhà nước. Từ Nhà Trắng, ông tuyên bố thẳng thừng: "Chúng ta có thể loại bỏ rất nhiều thứ mà chúng ta không muốn - và đó đều là những thứ của Đảng Dân chủ".

Russell Vought - Giám đốc ngân sách Nhà Trắng, kiến trúc sư của kế hoạch Project 2025 đầy tai tiếng - trở thành "đao phủ" của Trump trong chiến dịch này. Vought đã xuất hiện trong video do Trump đăng tải, đóng vai "thần chết" cầm lưỡi hái đi trừng phạt Washington.

Chỉ trong ba ngày, Vought ra lệnh đóng băng hoặc cắt bỏ hơn 27 tỉ USD ngân sách đã được Quốc hội phê chuẩn, hầu hết ở các bang Dân chủ điều hành: Chicago mất 2,1 tỉ USD cho các dự án giao thông, New York bị cắt 18 tỉ USD cho tuyến tàu điện ngầm ở đại lộ Số 2 và hầm sông Hudson, Oregon và California mất gần 7,6 tỉ USD cho các chương trình năng lượng xanh…

Ông Trump gọi đây là "dọn dẹp lãng phí". Nhưng ai cũng hiểu đó là đòn trừng phạt chính trị. "Các bang Dân chủ đang ở tuyến đầu của cuộc tấn công", Thống đốc New York Kathy Hochul bức xúc: "Họ không chỉ trừng phạt chúng tôi vì là bang Dân chủ - mà vì đây là quê hương của các lãnh đạo Đảng Dân chủ".

Trong khi hàng trăm ngàn công chức bị cho nghỉ việc không lương, Nhà Trắng lại trở thành sân khấu của những trò giễu cợt. Trên mạng xã hội Truth Social, Trump liên tục đăng video AI chế nhạo đối thủ - khi là lãnh đạo phe Dân chủ Hạ viện Hakeem Jeffries đội mũ Mexico, khi khác là hình ảnh "thần chết Vought" đi chém giết ở Washington. Phó tổng thống JD Vance biện hộ: "Tổng thống chỉ đang đùa chút thôi".

Trò chơi quyền lực

Khác với các chính quyền trước, vốn tìm mọi cách để hạn chế hậu quả của đóng cửa, Trump lại coi đây là cơ hội chính trị. Theo các chuyên gia, việc sử dụng quyền lực tổng thống để đóng băng ngân sách đã được Quốc hội phê duyệt là hành động chưa từng có tiền lệ và có thể vi phạm luật từ năm 1970 cấm tổng thống tự ý giữ lại các khoản tiền mà Quốc hội đã duyệt. 

Giáo sư Matthew Lawrence của Đại học Emory nói: "Tôi không nhớ trong lịch sử có tổng thống nào công khai dùng đóng cửa để cắt ngân sách các bang đối thủ. Đây là bước leo thang nguy hiểm - thể hiện ông Trump nghĩ mình có thể hành xử như một nhà toàn trị".

Theo ước tính của EY-Parthenon, mỗi tuần đóng cửa Mỹ mất khoảng 7 tỉ USD, còn Nhà Trắng thì "tự tin" rằng con số thực lên đến 15 tỉ USD. Hàng loạt dự án cơ sở hạ tầng, năng lượng và giáo dục bị đình trệ; các báo cáo kinh tế hằng tháng tháng bị hủy công bố; giới đầu tư lo ngại rút vốn khỏi thị trường. Nhưng với Trump, tổn thất ấy lại là lợi thế chính trị. 

Ông dùng nỗi sợ kinh tế để gây áp lực buộc phe Dân chủ ở Quốc hội phải chấp nhận nhượng bộ - một kiểu "con tin kinh tế" mà nhiều người so sánh với chiến thuật của các nhóm cực đoan.

Một quan chức Cộng hòa nói thẳng: "Tổng thống coi đây là lợi thế đàm phán, không phải khủng hoảng. Nếu ông có thể cắt giảm bộ máy chính quyền, dù chỉ một phần, thì cũng là chiến thắng".

Khi Washington chìm trong bế tắc, hàng triệu người dân cảm nhận rõ nhất sự phi lý của cuộc khủng hoảng: các công viên quốc gia đóng cửa, hàng nghìn du khách mắc kẹt, hơn 750.000 nhân viên liên bang không có lương, nhiều người phải đi làm thêm hoặc xin trợ cấp thực phẩm. Quân đội vẫn làm việc nhưng không được trả lương.

Giáo sư Elaine Kamarck của Viện Brookings cảnh báo: "Nếu đóng cửa kéo dài và chính phủ bắt đầu rối loạn, hậu quả cuối cùng vẫn sẽ là với Nhà Trắng. Dù có phủ nhận đến đâu, Trump vẫn là người đứng đầu nhánh hành pháp". Cả hai đảng đều đổ lỗi cho nhau. 

Đảng Cộng hòa gọi Dân chủ là "kẻ phá hoại đất nước vì không chịu ký ngân sách". Đảng Dân chủ phản pháo rằng Trump "đang dùng người dân làm con tin chính trị". Phe Cộng hòa hiện đang kiểm soát cả lưỡng viện Quốc hội và Nhà Trắng, nhưng để thông qua ngân sách liên bang, cần tới 60/100 phiếu ở Thượng viện, thay vì đa số quá bán với các dự luật kém quan trọng hơn.

Từ năm 1995 đến nay, Mỹ đã nhiều lần "đóng cửa chính phủ". Bill Clinton thắng thế trước Chủ tịch Hạ viện Newt Gingrich những năm 1990, Barack Obama vượt qua cuộc đối đầu năm 2013, và Trump từng thất bại cay đắng trong đợt đóng cửa năm 2018-2019 khi bà Nancy Pelosi không nhượng bộ. Nhưng theo các nhà quan sát, chưa bao giờ một tổng thống lại dùng đóng cửa để trừng phạt công khai các bang đối lập như lần này.

Tổng thống Barack Obama từng nói sau đợt đóng cửa năm 2013: "Không ai là người thắng ở đây. Người dân Mỹ đã quá mệt mỏi với Washington". Lời cảnh báo ấy giờ lại được nhắc tới khi chính phủ đóng cửa đang phơi bày sự mong manh của nền dân chủ Mỹ - năng lực vận hành quốc gia có thể bị tê liệt chỉ vì một người muốn chứng tỏ sức mạnh. 

"Chúng ta đang chứng kiến sự lạm quyền chưa từng có trong lịch sử Mỹ - chuyên gia chính trị Karlyn Bowman nhận định - Trump không chỉ muốn thắng trong đàm phán - ông ta muốn chứng minh rằng ông ta có thể khiến cả nước phải quỵ gối phục tùng". ■