Chính sách visa K: Nhân tài có đổ về Trung Quốc?

Trong diễn biến mới nhất của tình hình ngược ngạo trong cuộc cạnh tranh địa chính trị Mỹ - Trung, Bắc Kinh đang thể hiện sự cởi mở và linh hoạt hơn để giành lấy lực lượng lao động có tay nghề cao, trong khi Mỹ càng tỏ rõ nhiều dấu hiệu họ sẽ ngày càng khép chặt cửa hơn. 

Chính phủ Trung Quốc vừa công bố loại thị thực K mới bắt đầu có hiệu lực vào ngày 1-10 nhằm chiêu mộ các chuyên gia nước ngoài trẻ tuổi trong lĩnh vực khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học (STEM) nhằm giành vị thế dẫn đầu về công nghệ và ảnh hưởng địa chính trị.

Trước đây, người nước ngoài muốn đến Trung Quốc làm việc hoặc công tác đều phải đối mặt với quy trình xin thị thực rườm rà, bao gồm yêu cầu phải có công ty bảo lãnh và đôi khi phải được chính phủ cấp chứng nhận là "nhân tài cấp cao". 

Nhưng giờ đây, visa K là không yêu cầu thư mời bảo lãnh từ nhà tuyển dụng trong nước nữa. Ngoài ra, người sở hữu visa K có thể làm việc, theo đuổi giáo dục, tham gia trao đổi văn hóa, khởi nghiệp và các hoạt động kinh doanh. Visa K sẽ rất thuận tiện về số lần nhập cảnh, thời hạn hiệu lực và thời gian lưu trú ở Trung Quốc.

Động thái đột phá này được xem là bước đi chiến lược để Trung Quốc thu hút nhân tài công nghệ trong cuộc đua toàn cầu đang bước vào giai đoạn gay cấn. Trong bối cảnh chính quyền Mỹ áp đặt các biện pháp thắt chặt khiến nhiều công ty Mỹ muốn thuê lao động nước ngoài có tay nghề trở nên đắt đỏ hơn, Bắc Kinh định vị mình như một giải pháp thay thế. 

Việc nới lỏng điều kiện visa cho người lao động có tay nghề cao không chỉ đơn giản là câu chuyện nơi nào chào đón hay trả lương cao hơn, mà rốt cuộc còn là việc ai sẽ là người chiến thắng trong cuộc đua công nghệ, và ai là nam châm sức mạnh mềm.

Trước hết, có thể nói visa K mang ý nghĩa biểu tượng, đánh dấu sự thay đổi hình ảnh quốc gia của Trung Quốc. Nước này từng vật lộn để giữ chân nhân tài trong nước trước nạn chảy máu chất xám, nhưng giờ đã trở thành một quốc gia đủ tự tin cạnh tranh để thu hút những bộ óc xuất sắc nhất thế giới.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Quách Gia Côn nhấn mạnh: "Trung Quốc hoan nghênh nhân tài từ nhiều ngành và lĩnh vực trên khắp thế giới đến và ở lại Trung Quốc, cùng nhau đóng góp vào sự tiến bộ của xã hội loài người và đạt được thành công trong sự nghiệp của mình".

Chất lượng cũng cần như số lượng

Dù Trung Quốc đã là quốc gia có số lượng sinh viên tốt nghiệp ngành STEM cao nhất thế giới, ước tính khoảng 3,5 triệu người mỗi năm, nước này vẫn tiếp tục đẩy mạnh chiến lược thu hút nhân tài quốc tế. Visa K được thiết kế dành cho lực lượng mà Chính phủ Trung Quốc gọi là "nhân tài khoa học và công nghệ trẻ".

Đối tượng mục tiêu chính của visa K là chuyên gia nước ngoài trẻ tuổi có bằng cấp từ cử nhân trở lên trong lĩnh vực STEM từ các trường đại học hoặc viện nghiên cứu được công nhận ở Trung Quốc hoặc nước ngoài. Visa cũng bao gồm những người đang tham gia các hoạt động giáo dục chuyên môn hoặc nghiên cứu liên quan tại các tổ chức này.

Theo báo Mỹ The New York Times 26-9, dù đã vượt lên ở nhiều lĩnh vực, Bắc Kinh vẫn còn tụt hậu so với Washington trong một số ngành công nghệ chủ chốt như bán dẫn và công nghệ sinh học. 

Chính vì vậy, Trung Quốc luôn nỗ lực thu hút nhân tài nước ngoài để san bằng khoảng cách. Việc Trung Quốc công bố visa mới diễn ra chỉ vài tuần trước khi Tổng thống Mỹ Donald Trump đưa ra mức phí 100.000 USD cho visa H-1B dành cho lao động có tay nghề muốn vào Mỹ từ năm sau. 

Với nhiều kỹ sư công nghệ, đặc biệt là người Ấn Độ và Trung Quốc, visa H-1B là con đường quan trọng giúp người sở hữu được sinh sống và làm việc tại Mỹ, rồi theo đuổi thẻ xanh (thường trú nhân) và cuối cùng là nhập quốc tịch.

Việc Trung Quốc ra mắt visa K vào đúng thời điểm này do đó mang ý nghĩa chiến lược. Nó là một phần của chuỗi chính sách mang tính chủ động từ Bắc Kinh, chứ không phải mang tính đối phó, Trung Quốc đã công bố các thay đổi quy định thị thực vào ngày 7-8, vài tuần trước khi chính quyền Trump công bố các hạn chế với visa H-1B. 

Chính sách visa mới của Trung Quốc nằm trong chiến lược nhân tài tổng thể của nước này - tập trung vào đổi mới sáng tạo và hợp tác công nghệ toàn cầu.

Chuyển dịch thị trường lao động

Chính sách visa mới được dự đoán sẽ thay đổi sân chơi tuyển dụng trên toàn thế giới. George Chen, đối tác góp vốn tại The Asia Group - công ty tư vấn có trụ sở tại Washington chuyên về chính sách công nghệ, nhận định với NYT: "Thung lũng Silicon ngày càng chìm sâu vào văn hóa Nước Mỹ trên hết". 

Ông cho rằng với nhân sự công nghệ từ các quốc gia khác, vốn đang lo lắng họ không còn được chào đón tại Mỹ, "khi thấy tin tức về visa K, thì họ có thể nghĩ: Ít nhất tôi cũng có một lựa chọn khác".

Nếu một công ty công nghệ đang tuyển dụng các vị trí trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, vật liệu tiên tiến, hoặc năng lượng sạch thì sau ngày 1-10, công ty đó sẽ không chỉ cạnh tranh với Thung lũng Silicon, Amtersdam hay Berlin, mà còn phải nhìn sang các doanh nghiệp ở Bắc Kinh, Thâm Quyến, Hàng Châu hay Thành Đô.

Trao đổi với tờ Independent (Anh), bà Barbara Kelemen, giám đốc phụ trách châu Á tại công ty phân tích an ninh Dragonfly, nhận định rằng về lâu dài, "các quy định visa Mỹ thắt chặt hơn với người nhập cư có tay nghề cao có thể làm suy yếu khả năng cạnh tranh toàn cầu của đất nước này trong lĩnh vực AI và đổi mới công nghệ cao". 

Giáo sư nghiên cứu Deepa Ollapally thuộc Trường Quan hệ quốc tế Elliott, Đại học George Washington, tuyên bố với tờ Independent: "Rốt cuộc, đó là một quy định có hại đối với Mỹ".

Một giám đốc tuyển dụng ở Seoul nói với tạp chí Global Brands (Anh) rằng ứng viên giỏi nhất của ông cho vị trí điện toán lượng tử gần đây đã rút đơn. Lý do? Ứng viên này chọn tham gia chương trình nghiên cứu tại Trung Quốc không yêu cầu phải có nhà tài trợ visa và cho phép cộng tác với các phòng thí nghiệm trên nhiều tỉnh.

Hiện tại, Bắc Kinh vẫn chưa công bố đầy đủ chi tiết về chương trình visa K, bao gồm ai sẽ đủ điều kiện hoặc liệu người sở hữu có được phép tham gia công việc chính thức hay không. Tuy nhiên, việc nới lỏng quy định xin visa cũng đủ để quảng bá Trung Quốc như một quốc gia cởi mở hơn với thế giới.

Những rào cản

Mặc dù có nhiều lạc quan, Trung Quốc vẫn phải đối mặt với nhiều rào cản trong việc thu hút số lượng lớn tài năng nước ngoài. Những trở ngại bao gồm rào cản ngôn ngữ, khác biệt về chính trị và văn hóa, và đặc biệt là con đường định cư vĩnh viễn rất hạn chế.

Ngoài ra, khả năng chương trình visa mới của Trung Quốc thực sự làm thay đổi đáng kể dòng chảy nhân tài từ Mỹ cũng là đáng ngờ. Bà Keleman từ công ty Dragonfly nhận định với tờ Independent việc chuyển hướng sẽ không dễ dàng, chủ yếu do những khác biệt văn hóa rộng lớn và các rào cản mà lao động có tay nghề cao sẽ cân nhắc trước khi di dời.

Tờ NYT nhận định visa K khó thể thay thế visa H-1B, vốn phần lớn được cấp cho người Ấn Độ khi chiếm gần 71% tổng số visa H-1B. Mối quan hệ căng thẳng giữa Trung Quốc và Ấn Độ, cùng phản ứng tiêu cực trên mạng xã hội Trung Quốc với người Ấn, là rào cản lớn để thu hút kỹ sư Ấn Độ.

Nhưng dù có thế nào, cuộc đua toàn cầu nhằm thu hút nhân tài có tay nghề cao chắc sẽ sôi động trong thời gian tới. Chính sách visa của Mỹ có thể vẫn còn nhiều biến động. Bà Keleman nhận định: "Cũng có khả năng chính quyền Mỹ muốn sử dụng các sửa đổi gần đây với visa H-1B để làm đòn bẩy trong các cuộc đàm phán thương mại đang diễn ra với Ấn Độ". 

Bà Keleman tin rằng Mỹ có thể sẽ nới lỏng một số hạn chế mới với visa H1-B trong những tháng tới.■