Công nghiệp Đức trước nỗi lo suy vong

Ở trái tim của ngành công nghiệp Đức, mọi người không còn thờ ơ với kinh tế nữa. Tháng trước, nhà sản xuất thiết bị máy và laser Trumpf, biểu tượng mô hình công ty gia đình vừa và nhỏ, còn gọi là "Mittelstand" rất thành công của Đức, lần đầu tiên có tháng lỗ kể từ khủng hoảng tài chính toàn cầu.

Tình cảnh ảm đạm

Trong 24 giờ, thị trấn Ditzingen, ở bang tây nam giàu có Baden-Württemberg thông báo sẽ triển khai các biện pháp thắt lưng buộc bụng. Thuế doanh nghiệp, nguồn thu chính của thị trấn, đã giảm tới 80% kể từ 2023, đẩy địa phương vào tình trạng thâm hụt ngân sách trong nhiều năm tới.

Người phụ trách tài chính của Ditzingen, Patrick Maier, nói với Financial Times rằng dù ông đã dự đoán nguồn thu sẽ giảm nhưng "thật sự không ngờ sẽ tệ thế này". Trumpf, công ty đóng thuế lớn nhất của thị trấn, đã giảm 16% doanh thu, xuống còn 4,3 tỉ euro trong 12 tháng tính tới tháng 6, khi đơn đặt hàng đã giảm ba năm liên tiếp.

Tình cảnh ảm đạm đó là hình ảnh chung của cả nước Đức. Nền kinh tế lớn nhất châu Âu mắc kẹt trong đình lạm năm thứ tư liên tiếp. Sáu tháng kể từ khi Thủ tướng Friedrich Merz nhậm chức, "cuộc khủng hoảng của ngành sản xuất Đức đang tăng tốc mạnh", theo Dirk Pfizer, quản lý ở Porsche Consulting. Ông cũng khẳng định tình trạng này không phải định kỳ và sẽ "không tự biến mất".

Sản lượng công nghiệp của Đức hiện vẫn ì ạch, dù có chút hồi phục vào tháng 9. "Rất nhiều thế mạnh lõi của kinh tế Đức giờ trở thành điểm yếu" - theo Marcus Berret, giám đốc điều hành của Roland Berger, công ty tư vấn ở Munich. 

Các tập đoàn công nghiệp lớn khó giảm khí thải carbon, các tập đoàn dựa nhiều vào xuất khẩu thì gặp khó khi toàn cầu hóa đảo chiều, ngành công nghiệp ô tô hùng mạnh suốt 140 năm giờ đang phải chuyển mình khỏi kỷ nguyên động cơ đốt trong.

Kẹp giữa hai siêu cường

Tất cả càng phức tạp hơn bởi thay đổi ở hai siêu cường Mỹ và Trung Quốc: thương chiến của Trump và việc Bắc Kinh một thập kỷ qua dần trở thành công xưởng sản xuất công nghệ cao toàn cầu.

Thuế của Trump tác động các nhà xuất khẩu Đức rất nặng: 9 tháng đầu năm, xuất khẩu của họ sang Mỹ giảm 7,4%.

Triển vọng thị trường Trung Quốc thậm chí còn tệ hơn, với "cú sốc Trung Quốc" đang tác động mạnh vào lợi nhuận của các tập đoàn Đức. Trước Covid khoảng 20 năm, nhu cầu thị trường đại lục với hàng hóa và xe Đức tưởng như không bao giờ kịp đáp ứng hết. Điều này đã tạo nên kỷ nguyên thịnh vượng, tăng trưởng mạnh về kinh tế và việc làm thời Merkel.

Nhưng kể từ sau Covid, Trung Quốc đang "ngày càng chiến thắng Đức ngay tại sân chơi của họ", theo Spyros Andreopoulos, nhà sáng lập tập đoàn tư vấn Thin Ice Macroeconomics ở Frankfurt. 

Trung bình, giá hàng hóa Trung Quốc đang rẻ hơn khoảng 30% so với châu Âu. Quan trọng hơn, các nhà sản xuất đại lục đang thu hẹp nhanh chóng khoảng cách về chất lượng, vốn là lợi thế từ lâu của lục địa già.

Kể từ đầu năm 2025, Đức đã thâm hụt thương mại với Trung Quốc trong 12 tháng liên tiếp - lần đầu tiên như vậy kể từ năm 2008. Xuất khẩu máy móc từ Trung Quốc sang châu Âu tăng gần gấp đôi, lên 40 tỉ euro trong 6 năm qua và có thể đạt 50 tỉ euro trong năm nay, theo Hiệp hội công nghiệp VDMA.

Trong khi các dòng xe sang của Đức như Audi, Porsche và Mercedes-Benz là những hãng đầu tiên chịu ảnh hưởng, các nhà sản xuất máy giờ cũng gặp tình cảnh tương tự. 

"Trung Quốc mấy năm qua đã tiến bộ, chủ động và kiên trì hơn trong theo đuổi và chinh phục các công nghệ lớn" - Klaus Rosenfeld, CEO của nhà cung cấp thiết bị ô tô Schaeffler, nói với Financial Times.

Những người khác chỉ ra rằng Đức đang bắt nhịp chậm với những thay đổi nền tảng đã diễn ra ở phương Tây mấy thập kỷ qua, khi sản xuất suy giảm, còn dịch vụ gia tăng. Oliver Richtberg, chuyên gia thương mại VDMA, nói: "Chúng ta có các mảng khác thật sự tăng để thay thế (các mảng giảm) không?". Ông nói các mảng công nghệ và AI của Đức hiện rất nhỏ và khiêm tốn.

Theo ông thì các chính trị gia Đức vẫn chưa hiểu tình hình đang xấu thế nào. "Công chúng vẫn nghĩ rằng chúng ta đang có lợi nhuận cao và vị trí cạnh tranh tốt. Nhưng chúng ta không còn những lợi thế đó. Chúng ta đang gặp khó, và thông điệp đó tới giờ vẫn chưa được thấm hết", ông nói.

Chính sách của Trump gây tổn thương cho các ngành công nghiệp Đức hơn nhiều so với con số 15% thuế áp lên EU. Một tháng sau thỏa thuận ký với EU hồi tháng 7, Mỹ mở rộng mức thuế 50% với máy móc kim loại ra thành hơn 400 nhóm mặt hàng, bao gồm xe máy, tàu đường sắt, cần cẩu và máy bơm. 

Các mức thuế với thép, hợp kim, đồng còn đi kèm quy định phức tạp về công bố thông tin và đe dọa mức phạt nặng nếu khai báo không đầy đủ.

Điều này tác động tới rất nhiều nhóm công ty Đức. Công ty sản xuất máy móc nông nghiệp Krone Group ở vùng Spelle, Hạ Saxony, đã buộc phải tạm dừng sản xuất các mặt hàng xuất đi Mỹ. Mức thuế thêm với kim loại là "rất sốc", theo Bernard Krone, chủ tịch công ty gia đình với doanh thu hằng năm tầm 2,4 tỉ euro. 

Các nông dân Mỹ đối mặt với mức giá tăng như vọt vậy sẽ ảnh hưởng tới cầu. Chỉ cần mức thuế 15% thì một máy đóng gói cỏ khô nông dân hay dùng giá 170.000 USD giờ sẽ tăng thêm 25.000 USD. 

"Đây là chi phí tăng trong khi không tạo ra giá trị thêm nào cho khách - ông Krone nói - Chúng tôi phải cẩn trọng hơn với máy xuất cho thị trường Mỹ và phải điều chỉnh số lượng sản xuất tương ứng".

Trong khi bán hàng đi Mỹ khó khăn, cạnh tranh với Trung Quốc đang ngày càng thách thức hơn với các tập đoàn Đức.

Phương Tây đi học lại từ Trung Quốc?

Hàng hóa Trung Quốc giờ không chỉ còn là loại giá rẻ, bắt chước mẫu mã như xưa. "Hầu hết những gì các công ty Mittelstand của Đức làm được thì các công ty đại lục giờ cũng có thể làm tốt tương tự" - theo Thilo Köppe, lãnh đạo tại công ty tư vấn Vindelici Advisors, người từng làm ở Trung Quốc hơn 10 năm.

Về tốc độ, doanh nghiệp đại lục vượt rất xa các tập đoàn phương Tây, họ thường chỉ cần một nửa thời gian để biến ý tưởng thành sản phẩm hoàn thiện. Chu kỳ sản phẩm ngắn hơn đồng nghĩa việc cải tiến nhanh hơn. 

"Các tập đoàn Trung Quốc thực dụng và thường nhanh hơn" - theo Bernd Reifenhäuser, CEO của Reifenhäuser, hãng chuyên về máy đùn nhựa của Đức. Philipp Bayat, chủ tịch tập đoàn chuyên sản xuất máy nén khí Bauer Kompressoren Group, đưa ra ví dụ chấn động hơn.

Báo giá máy của một công ty ở Thụy Sĩ là khoảng 130.000 euro, so với báo giá một công ty từ Chiết Giang (Trung Quốc) chỉ là dưới 28.000 euro.

"Rất sốc", ông Bayat nói máy của Trung Quốc gần như tương đương nên giờ vẫn cân nhắc coi nên mua loại nào. Kết quả tất yếu của việc các doanh nghiệp làm ăn khó khăn là cuộc khủng hoảng việc làm. Trumpf hiện đã phải giảm 1.200 nhân viên, tương đương 6% nguồn nhân lực.

Ở mức độ toàn quốc, suy giảm việc làm ngành công nghiệp đang chưa thể hiện rõ do tăng việc làm ở lĩnh vực chăm sóc sức khỏe, y tế, quản lý công và các lĩnh vực dịch vụ. Dù vậy, số người thất nghiệp đã tăng trong 37/44 tháng kể từ tháng 2-2022 lên xấp xỉ 3 triệu người. Tỉ lệ thất nghiệp tăng từ 5,1% lên 6,3%.

Các tập đoàn lớn như Volkswagen, Porsche, Mercedes-Benz, cùng các nhà cung cấp thiết bị như Bosch, Continental và ZF đều đã công bố cắt giảm hàng chục nghìn việc làm, dù các con số này sẽ cần thời gian để lên hệ thống chính thức do quy định sa thải phải được đồng thuận từ cả hai theo luật lao động Đức.

Để ngăn chặn cuộc khủng hoảng, các chuyên gia và lãnh đạo tập đoàn Đức nói họ phải đi học từ Mỹ và Trung Quốc. Trung Quốc là "nền kinh tế được trợ cấp nhiều bậc nhất" và đang có sản lượng dư thừa cực lớn, theo Jörg Wuttke, cựu chủ tịch Phòng thương mại EU ở Trung Quốc và là quản lý ở tập đoàn DGA-Albright Stonebridge Group. 

Martin Herrenknecht, nhà sáng lập tập đoàn cùng tên chuyên làm thiết bị đường hầm, thì kêu gọi châu Âu dùng chiến lược kiểu Trump. "Châu Âu trên hết không phải khẩu hiệu, nó là bắt buộc", ông nói.

Tuy nhiên, châu Âu thực ra vẫn còn dè dặt trong các chính sách bảo hộ quá trắng trợn. Thuế EU áp đối với xe điện Trung Quốc năm 2024 sau khi kết luận các hãng xe được trợ cấp nhiều từ chính phủ tới giờ vẫn gây tranh cãi. 

Chính các nhà sản xuất xe của Đức đang vận động chống chính sách này do lo ngại trả đũa từ Bắc Kinh. Tranh cãi đã dẫn tới những đề xuất cực đoan như của Dalia Marin, giáo sư kinh tế tại Đại học Kỹ thuật Munich (TUM), là "học theo chính sách của Trung Quốc" và "chỉ cho các công ty Trung Quốc thành lập liên doanh với các công ty châu Âu được tiếp cận thị trường".

Từ góc nhìn kinh doanh, Köppe cho rằng đúng là nên hợp tác nhiều hơn ở cấp công ty theo chiến lược mà ông gọi là "vào hang sư tử". Bằng việc kết hợp với các đối thủ Trung Quốc, doanh nghiệp phương Tây có thể học được tốc độ sáng tạo, kinh nghiệm và kiểm soát phần nào hoạt động của các đối tác ở châu Âu. 

Trumpf đã thành công với chính sách này hơn 10 năm qua. Năm 2013, họ mua công ty thiết bị máy JFY của Trung Quốc và giờ bán sản phẩm rẻ hơn ở châu Âu để cạnh tranh với các đối thủ châu Á. 

Trung Quốc "giờ giống như trung tâm đào tạo - theo Stephan Mayer, trưởng bộ phận kinh doanh thiết bị máy của Trumpf - Bạn học được những điều mà bạn sẽ không thể biết nếu chỉ ở trên phần ngọn của thị trường". ■