Công ước Hà Nội: Một thế giới vẫn còn có thể hợp tác

Tổng thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres nhắc lại lần trước đến thăm Việt Nam năm 2022, ông đã nhận thấy vai trò quan trọng của Việt Nam trong chuỗi cung ứng điện tử toàn cầu, và Hà Nội là thành phố hiện thân cho tinh thần của thời đại số - đổi mới, khả năng và kết nối. Ấn tượng này đã là "cảm hứng" cho việc thủ đô Việt Nam trở thành nơi tổ chức lễ ký kết chính thức Công ước.

Cảnh báo của Tổng Thư ký LHQ

Ông nhấn mạnh: "Liên hợp quốc tự hào được hợp tác với Việt Nam để biến ngày này thành hiện thực". Trước cử tọa quan chức nước chủ nhà và nước ngoài, ông Guterres nêu ra những bằng chứng sát thực tế hằng ngày của tội phạm mạng, bao gồm những thương tổn xã hội, đạo đức: 

"Mỗi ngày, những vụ lừa đảo tinh vi lừa đảo các gia đình, cướp đi sinh kế và rút cạn hàng tỉ đô la từ nền kinh tế của chúng ta. Những vụ lạm dụng trẻ em kinh hoàng để lại những tổn thương suốt đời... Thiệt hại không chỉ dừng lại ở tài chính: nó làm xói mòn niềm tin vào các thể chế, làm suy yếu pháp quyền và gây ra những tác hại thực tế. Trong không gian mạng, không ai an toàn cho đến khi tất cả mọi người đều an toàn".

Chính vì vậy, Công ước Hà Nội có ý nghĩa lớn lao: "Sau 5 năm đàm phán phức tạp, các quốc gia thành viên đã đạt được hiệp ước tư pháp hình sự đầu tiên sau hơn hai thập kỷ. Công ước về tội phạm mạng của Liên hợp quốc là một công cụ mạnh mẽ, có tính ràng buộc pháp lý nhằm củng cố khả năng phòng thủ tập thể của chúng ta trước tội phạm mạng".

Các nước hạ quyết tâm

Phó thủ tướng Campuchia Chenda Sophea đăng đàn trong tư thế đất nước ông là "nạn nhân" của tội phạm mạng, dù thời gian qua đã xuất hiện nhiều thông tin về sự hoành hành và những hoạt động gần như công khai của các băng đảng tội phạm mạng ở đây.

Ví dụ, tờ Khao Sod (Thái Lan) 19-10 thắc mắc: "Câu hỏi đáng lo ngại nhất vẫn còn đó: Làm thế nào mà chính quyền Campuchia trong suốt những năm qua lại cho phép những băng tội phạm được cho là do người Trung Quốc cầm đầu này vận hành một mạng lưới lừa đảo rộng lớn khi mà quy mô và đặc điểm của các trung tâm này, trông giống như một trại tập trung hay một nhà tù an ninh nghiêm ngặt, lại không ẩn sâu trong rừng rậm nhiệt đới và có thể dễ dàng nhìn thấy và phát hiện?". 

Tờ báo viết: "Không thể phủ nhận rằng Chính phủ Campuchia hẳn phải nhận thức được sự tồn tại của chúng ở một mức độ nào đó, bởi vì các tổ chức lừa đảo rất nhiều và quy mô cũng lớn như các nhà tù thực sự".

Nhưng dẫu sao, những thỏa thuận như Công ước Hà Nội ắt phải dẫn tới việc các nước tự nhìn lại mình, và siết lại luật lệ. 

Ví dụ, tờ Khmer Times (Campuchia) 19-7 loan tin hơn 2.270 nghi phạm bị bắt giữ trong chiến dịch trấn áp lừa đảo trực tuyến trên toàn quốc từ 27-6 tới 18-7. Và mới đây hơn, sau khi Mỹ và Anh tuyên bố trấn áp đường dây Trần Chí, Campuchia cũng đã có nhiều động thái quyết liệt tương ứng.

Trở lại với hội nghị cấp cao Hà Nội, tuyên bố của Trung Quốc không nhắc tới những điều tiếng cụ thể ở đây, ở kia, mà tập trung vào chủ nghĩa đa phương trong hợp tác chống tội phạm mạng - đặt trong cuộc chiến chính trị mà Trung Quốc là hiện thân của chủ nghĩa đa phương. 

Tuyên bố của Trung Quốc viết: "Quá trình (đi tới Công ước Hà Nội) là một thắng lợi của chủ nghĩa đa phương... Thứ nhất, tôn trọng chủ quyền không gian mạng. Nguyên tắc chủ quyền áp dụng cho không gian mạng. Đây là sự đồng thuận chung giữa tất cả các quốc gia và được quy định rõ ràng trong Công ước". 

"Chúng ta phải nghiêm túc tôn trọng quyền của tất cả các quốc gia được tự do lựa chọn con đường phát triển không gian mạng của riêng mình và tham gia bình đẳng vào quản trị không gian mạng, cùng nhau duy trì hòa bình và an ninh trong không gian mạng".

Một nước cũng có vai trò trọng yếu trong việc thực thi hữu hiệu Công ước Hà Nội là Thái Lan, và sự tích cực của Bangkok trong cả thương lượng lẫn triển khai những thỏa thuận đạt được là rất đáng ghi nhận. 

Theo đại diện của họ ở hội nghị, tại Thái Lan, dữ liệu từ Cảnh sát Hoàng gia cho thấy từ tháng 3-2022 đến tháng 9-2025, thiệt hại từ các vụ lừa đảo trực tuyến đã vượt quá 3,08 tỉ USD (100,4 tỉ baht) - tức trung bình 2,37 triệu USD (77 triệu baht) mỗi ngày. "Cần lưu ý rằng những con số này chỉ phản ánh một phần nhỏ tổng thiệt hại của quốc gia", theo lời đại diện Thái Lan.

Đáng nói hơn, tình trạng tội phạm mạng không chỉ gây ra thiệt hại trực tiếp, những thiệt hại gián tiếp như tác động lên an ninh quốc gia, gây bất ổn xã hội và tác động tiêu cực tới nền kinh tế du lịch chủ đạo của Thái Lan, tuy khó đong đếm cụ thể, chắc chắn là còn lớn hơn con số 3 tỉ USD. 

Đại diện Thái Lan vì thế kêu gọi "chúng ta phải thành thật với chính mình - chúng ta đã đánh giá thấp vấn nạn lừa đảo trực tuyến. Những gì từng có vẻ nhỏ nhặt và dễ kiểm soát giờ đã trở thành mối đe dọa nghiêm trọng, ăn sâu bén rễ, ảnh hưởng đến mọi mặt của xã hội... Thái Lan đã phải đối mặt với thực tế này". 

"Chúng ta đã thấy sự do dự cho phép các vụ lừa đảo trực tuyến lan rộng như cháy rừng - khai thác mọi điểm yếu trong hệ thống của chúng ta và mọi khoảnh khắc mất cảnh giác".

Nhắn nhủ sau cùng của đại diện Thái Lan, có thể nói xuất phát từ chính "xương máu" của nền kinh tế và chính trường nước này: "Lừa đảo trực tuyến đang làm cạn kiệt tài sản quốc gia, làm suy yếu sự an toàn và niềm tin của người dân, và hơn thế nữa".■