COVID 2023: đoán xem biến thể mới là gì

TTCT - 2020 là năm của phong tỏa, 2021 năm của vắc xin, và 2022 là năm gần như cả thế giới mở cửa trở lại. Còn năm 2023 sẽ là năm của "game show" đoán xem biến thể COVID mới sẽ là gì.

Tranh tường vinh danh nhân viên y tế tuyến đầu ở Ireland. Ảnh: Reuters

"Covid sẽ còn ở lại trong thời gian dài, vì thế chúng ta cần tìm cách dự đoán nước đi kế tiếp của nó" - Adam Kucharski, chuyên gia dịch tễ học tại Trường Y dược và vệ sinh nhiệt đới (Đại học London), viết cho tạp chí Wired.

Từ biến thể đáng lo ngại (variant of concern) đầu tiên được ghi nhận (Alpha), vi rút SARS-CoV-2 đã liên tục biến đổi, với Omiron và các biến thể phụ của nó tiếp tục gây ra các ca nhiễm ở nhiều nơi trong năm 2022.

Quỹ đạo phát triển này chắc chắn sẽ không dừng lại trong năm mới, và hoàn toàn có khả năng các biến thể mới sẽ gây khó khăn cho các chiến dịch tiêm chủng, vì phải cập nhật vắc xin để có khả năng bảo vệ tương ứng.

Trong bài viết "Không được tự mãn về COVID trong năm 2023", ban biên tập tạp chí Nature cho rằng lý do không được mất cảnh giác trước hết là những gì đang xảy ra ở Trung Quốc, và thứ nữa là một hay nhiều biến thể đáng lo ngại sẽ xuất hiện trong năm mới, như đã từng xảy ra trong 2022. Trong bối cảnh đó, vẫn còn nhiều việc phải làm, trong đó có tăng cường năng lực các hệ thống y tế công cộng và không để các nỗ lực tiêm chủng nguội lạnh.

WHO kỳ vọng có thể tuyên bố COVID-19 không còn là vấn đề y tế khẩn cấp toàn cầu "ở một thời điểm nào đó trong năm 2023". "Vi rút SARS-CoV-2 sẽ không biến mất. Nó đã đến đây và ở lại. Tất cả các nước sẽ cần học cách quản lý nó như với các bệnh hô hấp khác" - tổng giám đốc Tedros Adhanom Ghebreyesus phát biểu trong một cuộc họp của WHO hồi giữa tháng 12-2022.

Dự kiến, trong cuộc họp vào tháng 1-2023, Ủy ban khẩn cấp của WHO về COVID-19 - cơ quan tư vấn cho giám đốc của tổ chức này về việc liệu vi rút có gây ra tình trạng khẩn cấp về y tế công cộng toàn cầu (PHEIC) hay không - sẽ thảo luận các tiêu chí về dịch tễ học, các biến thể, tác động của vi rút… để tuyên bố kết thúc đại dịch.

Vắc xin ngừa COVID-19 vì thế sẽ tiếp tục là vấn đề đáng quan tâm trong năm mới. Kate O’Brien, trưởng bộ phận vắc xin của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) xác nhận rằng các loại vắc xin COVID-19 hiện nay không bảo vệ người được tiêm không bị nhiễm vi rút như mong đợi.

Bà kêu gọi các công ty tiếp tục đầu tư vào nghiên cứu và phát triển để có những vắc xin COVID-19 mới giúp người tiêm không bị nhiễm vi rút, ngăn chặn sự lây lan của vi rút hiệu quả hơn và có hiệu lực lâu hơn.

Cả Nature lẫn tạp chí The Economist đều nhận định các vắc xin COVID-19 thế hệ tiếp theo có thể mang đến sự khác biệt lớn trong cuộc chiến chống dịch 2023. Hiện nay, theo số liệu của WHO, có hơn 170 ứng cử viên vắc xin COVID-19 thế hệ mới đang trong các giai đoạn thử nghiệm lâm sàng khác nhau.

Hai đột phá tiềm năng đáng chú ý là vắc xin xịt mũi và vắc xin chống biến thể. Những loại vắc xin này được kỳ vọng là có thể ngăn ngừa sự lây lan, điều mà các vắc xin COVID-19 thế hệ đầu tiên không làm được (dù chúng có hiệu quả trong việc làm giảm nguy cơ mắc bệnh nặng và tử vong).

Nguyên lý của vắc xin dạng xịt là xịt vào mũi hoặc cổ họng để tạo ra khả năng miễn dịch ở các tế bào đầu tiên tiếp xúc với vi rút, ngăn không cho vi rút nhân lên ở đó và đi sâu vào trong cơ thể.

Tháng 9-2022, Ấn Độ và Trung Quốc đã phê duyệt vắc xin COVID-19 dạng xịt dùng để xịt vào mũi và miệng nhưng dữ liệu về hiệu quả của các vắc xin này chưa được công bố. Hàng chục loại vắc xin dạng xịt tương tự đang được phát triển ở phương Tây, một số đã cho thấy kết quả đầy hứa hẹn trong các thử nghiệm lâm sàng ban đầu.

Các nhà khoa học cũng đang nỗ lực để nghiên cứu loại vắc xin có thể chống lại bất kỳ biến thể nào của COVID-19 trong tương lai. Những loại vắc xin này nhắm đến các nhóm vi rút corona cụ thể, trong đó có bốn loại vi rút corona gây cảm lạnh theo mùa hoặc các vi rút nguy hiểm hơn như vi rút SARS.

Các thử nghiệm quy mô lớn trên người với các vắc xin chống biến thể sẽ được tiến hành trong năm 2023. Nếu may mắn, vắc xin phòng vi rút corona diện rộng đầu tiên sẽ ra mắt năm 2024.■

Các xu hướng sức khỏe đáng chú ý năm 2023

Theo tạp chí Forbes, có những xu hướng sức khỏe đáng chú trong năm 2023 gồm ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong y tế, khám bệnh từ xa, sự lên ngôi tiếp tục của thiết bị đeo theo dõi sức khỏe và điều trị hướng đến từng cá nhân.

Nhiều công nghệ AI như thị giác máy tính, xử lý ngôn ngữ tự nhiên và thuật toán nhận dạng mẫu, đã được nhúng sâu vào hệ sinh thái chăm sóc sức khỏe. Theo đó, cuộc hôn nhân giữa công nghệ và y tế sẽ mang lại lợi ích nhiều hơn nữa theo thời gian. Thị trường AI trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe được dự báo là sẽ đạt giá trị 20 triệu USD trong năm 2023. Các thuật toán được kỳ vọng có thể ứng dụng trong nghiên cứu thuốc mới, bằng cách dự đoán kết quả của các thử nghiệm lâm sàng và tác dụng phụ tiềm ẩn của các loại thuốc mới.

Việc khám bệnh từ xa đã tăng lên đáng kể trong giai đoạn đại dịch và vẫn được bệnh nhân ủng hộ vì tính hiệu quả và kinh tế của nó. Có rất nhiều bằng chứng cho thấy chăm sóc tại nhà có tác động tích cực đến kết quả điều trị của bệnh nhân mà lại giúp tiết kiệm nhiều tiền so với nằm viện. Một sáng kiến khác là giúp bệnh nhân hoàn tất phần lớn các thủ tục tại nhà trước khi nhập viện. Theo kế hoạch, Vương quốc Anh sẽ triển khai chương trình này năm 2023 với tất cả bệnh nhân phải nhập viện để phẫu thuật. Ngoài khám bệnh từ xa, phẫu thuật từ xa bằng công nghệ robot với sự hỗ trợ của đường truyền Internet cực mạnh phát triển mạnh hơn. Việc này đã được thực hiện rải rác đó đây trong các năm qua với mục đích thăm dò.

Thị trường các thiết bị đeo theo dõi sức khỏe vẫn tiếp tục mở rộng trong những năm gần đây với các thiết bị ngày càng đa dạng và hiện đại hơn. Đã có những đồng hồ thông minh có khả năng đo điện tâm đồ, vải thông minh có thể đo huyết áp và dự đoán nguy cơ đau tim, găng tay thông minh có thể làm giảm chứng run của bệnh nhân Parkinson… Trong năm 2023, các thiết bị đeo theo dõi sức khỏe sẽ ngày càng hiện đại hơn với bộ vi xử lý tuy nhỏ nhưng có khả năng phân tích dữ liệu trực tiếp thay vì phải gửi dữ liệu qua lại giữa thiết bị và đám mây lưu trữ để xử lý. Điều này có hai lợi ích quan trọng. Thứ nhất, dữ liệu cá nhân nhạy cảm của người đeo không rời khỏi thiết bị, đảm bảo quyền riêng tư của họ. Thứ hai là ưu thế thời gian, nhất là trong trường hợp các thiết bị được thiết kế để phát hiện và cảnh báo các vấn đề sức khỏe có khả năng đe dọa đến tính mạng.

Trong năm 2023, bệnh nhân sẽ có nhiều khả năng được chăm sóc, điều trị theo phác đồ riêng, chính xác hơn cho họ. Cá nhân hóa điều trị dựa trên quan điểm về y học chính xác, trong đó thuốc và các phương pháp điều trị khác được thiết kế riêng, phù hợp nhất cho một nhóm bệnh nhân dựa trên các yếu tố tương đồng về tuổi tác, di truyền hoặc các yếu tố rủi ro, thay vì áp dụng đại trà. Các hình thức tiên tiến của điều trị cá nhân hóa có tính đến thông tin di truyền của một người, từ đó giúp bác sĩ dự đoán hiệu quả của các loại thuốc cụ thể hoặc liệu thuốc có khả năng có tác dụng phụ cho bệnh nhân không. Các thuật toán AI và máy học (machine learning) có thể được sử dụng để hỗ trợ đưa ra những dự đoán này.