Cuộc chiến Ukraine: Điều gì đang xảy ra với nội bộ Ukraine?

Bà Venediktova. Ảnh: Wikipedia

Việc Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tuần rồi cách chức giám đốc Cơ quan tình báo quốc gia (SBU) Ivan Bakanov và Chánh biện lý Iryna Venediktova đã để lại nhiều câu hỏi.

Cáo buộc làm gián điệp cho Nga

Tờ Kyiv Post 17-7 cho biết: "Chỉ huy cơ quan an ninh đã bị ngưng chức theo điều 147 Quy chế kỷ luật của các lực lượng vũ trang Ukraine". Điều này nhằm xử lý các trường hợp "không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nhiệm vụ, dẫn đến thương vong về người hoặc các hậu quả nghiêm trọng khác, hoặc tạo ra đe dọa có những hậu quả như vậy". 

Hai ngày sau, tờ báo loan tin Rada (Quốc hội Ukraine) đã phê chuẩn quyết định của ông Zelensky, song không cho biết thêm chi tiết về lý do.

Đến tối thứ hai 25-7, Kyiv Post loan thêm một tin mới: "Zelensky sa thải Phó bí thư thứ nhất Hội đồng Quốc phòng và an ninh quốc gia". 

Nhân vật này, Ruslan Demchenko, không chỉ thuộc cơ quan có thẩm quyền an ninh quốc phòng cao nhất Ukraine mà còn kiêm chức thứ trưởng thứ nhất Bộ Ngoại giao, cố vấn cho tổng thống, và đại sứ đặc mệnh toàn quyền Ukraine tại Serbia và Montenegro.

Cũng giống tin về giám đốc SBU, Kyiv Post không nêu ra bất cứ lý do cụ thể nào của quyết định, mà chỉ cho biết theo người phát ngôn của ông Zelensky, ông Demchenko nghỉ việc "vì lý do sức khỏe". 

Tuy nhiên, tin về nhân vật này có khác tin về ông Bakanov ở chỗ có thêm thông tin nền: "Demchenko bị nghi ngờ đã vận động hành lang cho "thỏa thuận Kharkiv" vào năm 2010. 

Theo thỏa thuận này, được ký kết giữa Kiev và Matxcơva vào tháng 4 năm đó, Nga được phép gia hạn đóng căn cứ của hạm đội Biển Đen tại Sevastopol đến năm 2042. Sự nhượng bộ của Ukraine được cho là đã góp phần vào việc Nga sáp nhập Crimea vào năm 2014". 

Nếu đúng vậy, nhân vật Demchenko quả là "thân Nga" cực kỳ, thậm chí có thể được coi là "ngựa thành Troy" của Nga trong chính quyền Ukraine suốt từ những năm 2010 tới nay!

Sau nửa đêm 25-7, Hãng TASS của Nga loan một tin khác: "Zelensky cách chức chỉ huy lực lượng biệt động đặc biệt của quân đội Ukraine Grigory Galagan". 

Theo TASS, ông Galagan là chỉ huy lực lượng biệt động đặc biệt của quân đội Ukraine từ tháng 8-2020. Trước đó, ông là phó giám đốc thứ nhất Trung tâm hành động đặc biệt chống khủng bố của Cơ quan An ninh Ukraine. Năm 2014-2019, ông tham gia hoạt động ở Donbass. TASS không cho biết lý do ông này bị cách chức.

Việc tổng thống Ukraine cách chức hàng loạt quan chức an ninh cấp cao là một diễn biến thật sự khác thường khi cuộc chiến nay đã được gần nửa năm.

Lý giải từ phía Nga

Tất nhiên, những vụ việc này được phía Nga quan tâm sâu sắc. Vladimir Zharikhin, phó viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược của Cộng đồng các quốc gia độc lập (SNG), cho rằng đây có thể là nỗ lực để ngăn chặn những cuộc trở cờ sẽ còn gia tăng khi quân đội Ukraine ngày càng chịu nhiều thất bại trên chiến trường, theo TASS. 

Nói cách khác, Ukraine càng thua trận, càng có nhiều người muốn "đào ngũ" và để được vậy phải "lập công" bằng cách "tự nguyện khai báo" cho đối phương.

Ông Zharikhin nhấn mạnh điểm này: "Có những rò rỉ thông tin, đó là đặc điểm của giới chính trị lãnh đạo Ukraine. Với họ, phản bội là phản ứng kịp thời trước sự thay đổi của hoàn cảnh... Những người mà Kiev đang cáo buộc phản quốc có thể được thúc đẩy bởi những động cơ khác nhau. Có những người chân thành muốn ngừng phục vụ chế độ Kiev. Có những người vì cân nhắc cơ hội".

Có thể ông Zharikhin có trong tay nhiều thông tin riêng, nhưng cũng không loại trừ phân tích của ông còn có tác dụng "tâm lý chiến": (1) làm suy giảm tinh thần chiến đấu của quân đội Ukraine; (2) gây nghi kỵ trong nội bộ chính quyền Zelensky, rằng họ đang thanh trừng những người từng "quen biết" Nga - một phần của lập luận được dùng để giải thích cho cuộc chiến của ông Putin ở Donbass, và giờ là trên khắp Ukraine. 

Phải nói là sự cùng sinh sống của những người thuộc các gốc gác khác nhau dễ trục trặc và bị chính các bên trong cuộc bươi móc, chớ không cần đến bên thứ ba.

Trường hợp ông cựu giám đốc SBU Bakanov là một ví dụ. Ông này là bạn thân của ông Zelensky từ hồi còn đi học, từng làm cố vấn pháp lý cho hãng sản xuất phim của ông Zelensky, trước khi trở thành giám đốc điều hành chiến dịch tranh cử cho tổng thống Ukraine vào năm 2019.

Hai ngày sau khi nhậm chức tổng thống, hôm 20-5-2019, ông Zelensky bổ nhiệm ngay ông Bakanov làm phó giám đốc thứ nhất SBU, rồi lên luôn giám đốc sau khi giám đốc lúc đó Vasyl Grytsak từ chức. 

Tuy nhiên, dư luận Ukraine đã nhiều phen ồn ào về người vợ có quốc tịch Nga của ông Bakanov, đến nỗi ông phải nhiều phen phân trần, bao gồm trên cả Facebook của SBU. 

Ví dụ, theo Kyiv Post 13-6-2019, ông Bakanov nói vợ ông là người Ukraine, lớn lên ở Kryvyi Rih, thành phố cách Kiev 420km về phía đông nam. Bà từng học đại học ở Nga, rồi trong thời kỳ Liên Xô sụp đổ, đã nhập quốc tịch Nga. Từ năm 1998, bà sống ở Ukraine và không trở lại Nga từ 2013. 

Ông Bakanov cũng chua thêm rằng vợ ông hiện có giấy phép cư trú lâu dài và đang trong quá trình nhận quốc tịch Ukraine.

Khúc mắc Iryna Venediktova

Trên đây là những nghi vấn "bán độ" cho Nga. Còn việc cách chức Chánh biện lý Iryna Venediktova thì có thể lại liên quan tới rò rỉ thông tin cho... Mỹ, nếu tin được lời ông Zharikhin. 

Ông này lý giải: "Tất cả các ấn bản mới nhất của báo chí Hoa Kỳ, bài phát biểu của các thượng nghị sĩ Hoa Kỳ, bao gồm cả phe đối lập Đảng Cộng hòa, đều đề cập tới thông tin về việc ăn chặn tài trợ và hỗ trợ quân sự rất lớn từ Mỹ, thông tin này rò rỉ sang phía Mỹ cũng nguy hiểm không kém với cánh của ông Zelensky".

Đúng là đã có những chuyện "khó hiểu" giữa ông Zelensky và bà Venediktova. Trước khi bị cách chức, bà này nổi tiếng với chủ trương đưa ra tòa hình sự các quân nhân Nga với cáo buộc tội ác chiến tranh. 

Facebook của bà hôm 18-7 post một mẩu về "câu chuyện" giữa bà và tổng thống Zelensky: "Tôi yêu cầu những người bình luận và các bên quan tâm khác không thay mặt tôi phát tán bất kỳ tuyên bố nào liên quan đến tôi. Tôi tuyên bố một cách có trách nhiệm rằng cho đến nay, tôi chưa thảo luận vấn đề này với bất kỳ ai. Và bây giờ tôi cũng đang hạn chế bình luận, vì một lý do đơn giản - là không phải lúc".

Tối hôm sau, bà post tiếp một mẩu ngắn kết thúc bằng đoạn sau: "Chúng ta đang có một cuộc chiến tranh. Thật khó khăn cho tất cả chúng ta. Mỗi chúng ta đều vất vả. Chúng ta không được phép tặng quà cho những kẻ xâm lược. Và chúng ta sẽ không như vậy. Tôi tiếp tục làm việc cho Ukraine vì lợi ích của Ukraine, và chỉ có vậy".■