Cuộc "tái xuất" của Erin Brockovich

Không có bằng luật, hai lần ly dị, mẹ của ba đứa con, năm 1992, Brockovich là thư ký cho Hãng luật Masry & Vititoe. Trong một lần được giao thu thập tài liệu về một vụ mua bán nhà nhiều nghi vấn ở thị trấn Hinkley (California), bà phát hiện nguồn nước địa phương bị nhiễm độc bởi nước thải chứa hóa chất cực kỳ độc hại chromium XI từ Công ty điện lực và khí đốt Pacific Gas & Electric (PG&E).

Nước thải độc hại ngấm vào đất đã gây nhiều căn bệnh về máu rất nguy hiểm cho người dân nơi đây. Trải qua 4 năm đấu tranh gian khổ, kể cả bị đe dọa, Brockovich đã thuyết phục được 400 gia đình Hinkley ký đơn kiện PG&E. 

Kết quả là năm 1996, PG&E chấp nhận đền bù 333 triệu USD (khoản dàn xếp lớn nhất từng được trả cho một vụ kiện trực tiếp trong lịch sử Hoa Kỳ cho đến thời điểm đó) cho 648 người dân thị trấn để tránh đưa vụ việc ra tòa. PG&E cũng phải ngừng sử dụng hóa chất chromium XI, và thực hiện chiến dịch làm sạch môi trường thị trấn Hinkley.

Tiếp tục điều tra các cơ sở khác của PG&E và phát hiện những căn bệnh lạ của người dân nơi công ty này hoạt động, các vụ kiện tập thể do Erin Brockovich tổ chức sau đó đã khiến PG& E tiếp tục trả giá với khoản đề bù 295 triệu USD năm 2006 và 20 triệu USD năm 2008.

Tối 3-2-2023, một đoàn tàu chở hàng của Công ty đường sắt Norfolk Southern gặp sự cố ở East Palestine (Ohio, Mỹ) với 49 toa bốc cháy và 51 toa trật bánh, trong đó có 11 toa xe bồn, làm đổ xuống đất hơn 378.000 lít vật liệu nguy hiểm gồm chloroethene (vinyl clorua), cặn benzen và butyl acrylate.

Dù 5 toa chứa vinyl clorua vẫn còn nguyên vẹn sau vụ tai nạn, van xả trên một toa đã bị trục trặc. Để ngăn chặn các vụ nổ, các đội khẩn cấp của Norfolk Southern đã xả và đốt có kiểm soát 5 thùng chứa vinyl clorua. Các mũi khoan nhỏ được sử dụng để chọc thủng các toa xe bồn, và vinyl clorua được cho chảy vào một cái rãnh rồi đốt cháy bằng pháo sáng. 

Vụ cháy khiến mây đen che phủ một vùng, đồng thời giải phóng phosgene và hydro clorua vào không khí. Tổng cộng 2.000 cư dân sống gần hiện trường đã được sơ tán và các cơ quan ở Ohio, Pennsylvania và West Virginia đã phải ứng phó khẩn cấp.

AP ngày 7-3 dẫn lời Neil Donahue, giáo sư hóa tại Đại học Carnegie Mellon, bày tỏ lo ngại về khả năng tạo ra dioxin - chất gây ung thư sinh ra từ quá trình đốt cháy vinyl clorua. Lo ngại hơn là khí vinyl clorua không cháy có thể "ẩn nấp" trong khu vực lân cận, theo tiến sĩ Lynn Goldman (Đại học George Washington).

Trong một cuộc họp dân East Palestine sau đó, nhiều người nêu ra những câu hỏi hoàn toàn chính đáng, khi mây đen hóa chất vẫn vần vũ trên đầu họ: Liệu có an toàn nếu con cái tôi ra chơi ở sân sau nhà? Còn việc trồng cây trái rau củ trong vườn nhà thì sao? Rồi những động vật nuôi ở các nông trại?

"Đó là những câu hỏi quan trọng phải trả lời, nhưng tới nay không hề có câu trả lời rõ ràng" - Stephen Lester, chuyên gia độc học và giám đốc khoa học của Trung tâm Sức khỏe, môi trường và công lý, nói trên báo The Guardian. Lester cho rằng việc EPA (Cục Bảo vệ môi trường Mỹ) không thử nghiệm dioxin ở khu vực xảy ra sự cố là hành xử phi lý, vì đó lẽ ra phải là điều đầu tiên cần làm, nhất là trong không khí, sau quyết định đốt vinyl clorua của nhà chức trách đã nói ở trên. 

Bà viết: "Tôi đoán rằng họ biết họ sẽ tìm thấy [dioxin, nên họ không tiến hành thử nghiệm]. Nếu tìm thấy, họ sẽ phải xử lý rất nhiều câu hỏi từ dân chúng. Sẽ không dễ giải thích các kết quả xét nghiệm chất dioxin trong đất, nhưng tránh né là vô trách nhiệm. Nhiệm vụ của EPA là bảo vệ sức khỏe của con người và môi trường. Tình hình ở East Palestine chính là nơi EPA cần tuân thủ sứ mệnh của họ. Dân chúng sống ở đó có quyền được thông tin để quyết định cho tương lai của chính họ".

Erin Brockovich hẳn sẽ nhất trí hoàn toàn. Hôm 24-2, bà có buổi nói chuyện trước hàng trăm người dân East Palestine đang sốc, giận dữ và bối rối trước thảm họa trên trời rơi xuống. Sau khi khiến cử tọa cười vang sau ba tuần không thể cười nổi vì mối lo ô nhiễm bằng câu mở màn "Xin chào. Tôi là Erin Brockovich, không phải Julia Roberts", Brockovich bảo họ "hãy cảnh giác, giữ vững lập trường" và "quý vị không cô đơn".

Nhưng cuộc đấu tranh phía trước hãy còn dài. Alan H. Shaw, tổng giám đốc Norfolk Southern, nói với Ủy ban Công trình công cộng và môi trường Thượng viện ngày 9-3 rằng ông "hối tiếc sâu sắc" về những ảnh hưởng của vụ tàu trật bánh, nhưng không hứa hẹn gì chuyện thanh toán chi phí y tế, chăm sóc sức khỏe và thiệt hại kinh tế từ sự cố.

Lúc này, có thể Brockovich sẽ muốn lặp lại một lời nhắn cũ: "Khi an toàn và sức khỏe của gia đình, con cái bạn bị đe dọa, khi bạn đặt câu hỏi và không có câu trả lời, bạn phải tranh đấu cho đến khi chiến thắng. Đừng bị cường quyền đe dọa!".