Đại học Columbia (Mỹ) & Phép thử cho tự do đại học

Vụ bắt giữ và đe dọa trục xuất Mahmoud Khalil, học viên cao học người Palestine tại Đại học Columbia, hôm 8-3 gây chấn động bởi nó đánh dấu bước ngoặt quan trọng về chính sách của ông D. Trump đối với vấn đề nhập cư và quyền tự do biểu đạt chính trị vốn là nền tảng của hệ thống đại học Mỹ.

Hơn một năm qua, các cuộc biểu tình của sinh viên lên án Israel thảm sát dân thường Palestine tại Dải Gaza đã lan rộng khắp các trường đại học Mỹ. Lần này, chính phủ mới của Tổng thống D. Trump muốn tỏ ra cứng rắn hơn, với lập luận rằng những cuộc biểu tình là để ủng hộ lực lượng khủng bố Hamas, gây nguy hiểm cho các sinh viên gốc Do Thái.

Có thẻ xanh không ăn thua

Mahmoud Khalil, gốc là dân Palestine, đã học xong chương trình thạc sĩ quan hệ quốc tế vào tháng 12 năm ngoái. Anh từng hoạt động tích cực trong phong trào ủng hộ Palestine, tổ chức cho sinh viên chiếm đóng khuôn viên trường Columbia, dựng lều trại ăn ngủ ngay trong sân trường nhiều tháng để buộc nhà trường phải rút lại các khoản đầu tư vào các công ty Israel, lên án hành động của Israel trong cuộc chiến tại Gaza.

Khalil đã có tư cách thường trú nhân nên việc bắt giữ anh do cơ quan Công lực Di dân và Hải quan (ICE) thực hiện - một điều hiếm khi xảy ra. Luật sư của Khalil nói việc bắt giữ là biểu hiện của "sự bóp nghẽn công khai hoạt động của sinh viên và tự do ngôn luận". Chắc chắn việc trục xuất một người có thẻ xanh sẽ phải đưa ra giải quyết tại tòa. Vợ của Khalil là một người Mỹ, cô đang mang thai tháng thứ tám.

Vụ bắt giam Khalil gây ra hai luồng ý kiến trái ngược: bên phản đối nói về việc vi phạm tu chính án thứ nhất, lạm dụng luật di trú, bên ủng hộ (như Hiệp hội cựu sinh viên Do Thái Columbia) thì khen ngợi việc bắt giữ vì cho rằng Khalil là "đầu têu" cho sự hỗn loạn tại Columbia vào năm ngoái (trường Columbia cho Khalil nghỉ học một thời gian vì vai trò của anh trong các cuộc biểu tình này). 

Trước đó một tuần, Khalil làm đại diện thương thuyết cho các sinh viên biểu tình ở Đại học Barnard, một đại học nữ liên kết với Columbia. Sinh viên đại học này biểu tình sau khi trường Barnard đuổi học hai sinh viên làm gián đoạn một lớp học về Israel.

Cho đến nay Chính phủ Mỹ chưa cáo buộc Khalil phạm tội gì cụ thể nhưng đang áp dụng một điều luật ít khi sử dụng cho phép Bộ trưởng Ngoại giao khởi động thủ tục trục xuất với bất kỳ người nước ngoài nào mà sự hiện diện tại Mỹ là "đi ngược" với chính sách đối ngoại và lợi ích an ninh quốc gia. 

Nhưng đáng nói là một nhóm các nhà hoạt động Do Thái chừng 150 người đã tràn vào tòa nhà Trump Tower để phản đối việc bắt giữ Khalil. Họ căng biểu ngữ "Trả tự do cho Mahmoud. Tự do cho Palestine", hô khẩu hiệu "Hãy chống phát xít, đừng chống sinh viên". Áo họ mặc mang dòng chữ "Đừng nhân danh chúng tôi". Cảnh sát New York đã bắt tạm giam 98 người.

Columbia - phép thử thô bạo

Chính quyền ông Trump đang dùng Columbia như đích nhắm đầu tiên nhằm răn đe các trường đại học lớn của Mỹ từng không lên tiếng ngăn cản sinh viên biểu tình. 

Năm ngoái, hiệu trưởng hai trường Harvard và Pennsylvania từng phải ra trước Hạ viện Mỹ để điều trần về tình hình bài Do Thái trên sân trường. Khi hai bà trả lời lấp lửng trước câu hỏi liệu việc kêu gọi diệt chủng dân Do Thái có vi phạm nội quy ứng xử của nhà trường không, dư luận phản ứng dữ dội đến nỗi cả hai đều phải từ chức.

Các cuộc biểu tình chiếm đóng sân trường kéo dài trong năm ngoái tại trường này đã khơi gợi một cuộc tranh luận khắp nước Mỹ về tự do ngôn luận, kỷ luật trường học, chủ nghĩa bài Do Thái cũng như thúc đẩy nhiều cuộc biểu tình tương tự ở các trường đại học khác. 

Lần này, Chính phủ Mỹ cắt một khoản tiền lớn, đến 400 triệu đô la (gồm tiền tài trợ và các hợp đồng) với Đại học Columbia. Một tuần sau khi cắt 400 triệu đô la, Chính phủ Mỹ gởi thư cho Columbia yêu cầu trường làm nhiều điểm trước khi xem xét nối lại tài trợ, như chính thức định nghĩa thế nào là bài Do Thái, cấm đeo khăn che mặt để giấu danh tính, đặt khoa nghiên cứu Trung Đông, Nam Á và châu Phi dưới sự kiểm soát. Thư cũng yêu cầu trường phải thay đổi cách kỷ luật sinh viên và tuyển sinh.

Sau vụ bắt giữ Khalil, trường Columbia đã tập trung sinh viên khoa báo chí lại và cảnh báo: Sinh viên không phải là công dân Mỹ nên tránh xuất bản các bài viết về Gaza, Ukraine và các cuộc biểu tình phản đối việc bắt giữ Khalil. Đại diện nhà trường nói, chỉ còn hai tháng nữa là kết thúc năm học; các kết quả học tập, kể cả sự tự do của sinh viên, sẽ gặp rủi ro nếu họ lôi kéo sự chú ý của chính quyền. 

"Nếu bạn có trang mạng xã hội, hãy bảo đảm nó không chứa đầy các nhận xét về Trung Đông" - phó giáo sư Stuart Karle căn dặn. Khi sinh viên phản ứng, trưởng khoa Jelani Cobb nói thẳng, nhà trường không có khả năng bảo vệ sinh viên quốc tế nếu chính quyền truy tố. "Không ai có thể bảo vệ bạn - ông nói - Đây là giai đoạn nguy hiểm". Trước đó Columbia đã công bố biện pháp kỷ luật nhiều sinh viên tham gia biểu tình từ năm ngoái, kể cả tạm thời giam bằng và đuổi học.

Trên mạng xã hội, ông Trump mô tả vụ bắt giữ Khalil là "vụ bắt giữ đầu tiên trong nhiều vụ bắt giữ sắp tới", một dấu hiệu cho thấy ông muốn kiềm chế tiếng nói của nhiều người nhập cư tại các trường đại học.

Những hệ quả sâu rộng

Một bài bình luận trên The New York Times đã gọi chiến dịch chống lại giáo dục đại học trên nhiều mặt của ông Trump là nỗ lực đưa nền dân chủ hướng tới một hình thức chính phủ chuyên quyền hơn, bằng cách phá hoại các nguồn thông tin độc lập và trách nhiệm giải trình, nhất là khi các nhà nghiên cứu hàn lâm được cho là những người luôn theo đuổi sự thật, bất chấp sự cản trở từ quyền lực nào.

Ông Trump ban hành hoặc toan cắt giảm lớn nguồn lực của các trường đại học, trong đó giảm mạnh các khoản tài trợ của liên bang cho nghiên cứu khoa học, như tiền thuê phòng thí nghiệm, điện và xử lý chất thải nguy hại. (Một thẩm phán liên bang đã ban hành lệnh cấm tạm thời đối với các khoản cắt giảm đó). 

Phó tổng thống JD Vance thì thúc giục tăng mạnh mức thuế đánh trên các khoản tài trợ cho đại học. Cả hai chính sách này có thể làm giảm hơn 10% ngân sách hằng năm của một số trường đại học nghiên cứu.

Chính quyền của ông Trump cũng gây sức ép lên giáo dục đại học theo nhiều cách khác. Bộ Giáo dục đã sa thải khoảng một nửa lực lượng lao động của mình, có khả năng khiến sinh viên khó nhận được hỗ trợ tài chính hơn. Việc xóa bỏ Cơ quan Phát triển quốc tế Hoa Kỳ đã dẫn đến việc riêng Đại học Johns Hopkins mất 800 triệu đô la tiền tài trợ.

NYT bình luận, D. Trump và các cố vấn của ông đang khai thác sự bất mãn của công chúng đối với một số vấn đề tại các trường đại học, chẳng hạn các trường đại học ưu tú có thể bị coi là sân chơi đặc quyền cho những người trẻ tuổi chỉ tìm kiếm lợi thế cho bản thân, các trường hạng thấp hơn thì có tỉ lệ bỏ học cao và sinh viên của họ phải chịu khó khăn kép: nợ nần và không có bằng cấp.

Nhưng bất chấp những hạn chế (có thể có) đó, hệ thống giáo dục đại học của Hoa Kỳ vẫn sở hữu những thế mạnh mang lại lợi ích cho tất cả người Mỹ và thậm chí, cho thế giới, nhất là vị thế dẫn đầu về y khoa và nghiên cứu khoa học. 

Không có nhiều công ty tư nhân, ngay cả những công ty lớn, tiến hành các nghiên cứu cơ bản dẫn đến đột phá bởi ngay cả những thí nghiệm thành công cũng có thể không dẫn đến các sản phẩm có lợi nhuận trong nhiều thập kỷ. Khi bị cắt giảm ngân sách, các đại học sẽ khó mà tiến hành các nghiên cứu này hơn, trong đó, nhiều nghiên cứu có tiềm năng vô cùng lớn về chống ung thư, bệnh tim, vi rút, béo phì, chứng sa sút trí tuệ…

NYT hối thúc lên tiếng về tầm quan trọng của các trường đại học, nhất là về thúc đẩy nghiên cứu khoa học về sức khỏe cộng đồng, tăng trưởng kinh tế và an ninh quốc gia. Tờ báo cũng dẫn lời Michael Roth, chủ tịch của Đại học Wesleyan, phàn nàn "sự cô lập của giới học thuật Hoa Kỳ thật kinh khủng", vì những năm qua, các giáo sư và nhà quản lý cho trường đại học đã hành động như những nhà tư tưởng tự do hơn là những người tìm kiếm sự thật thực nghiệm, do đó đã làm im lặng những cuộc tranh luận về những câu hỏi chính đáng như về lệnh phong tỏa do Covid, các phương pháp điều trị chuyển đổi giới tính, sự đa dạng, công bằng và hòa nhập. 

Một khảo sát của Đại học Harvard năm 2024 cho thấy chỉ có 33% sinh viên năm cuối cảm thấy thoải mái khi bày tỏ ý kiến của mình về các chủ đề gây tranh cãi.

Michael Roth kết luận: "Các trường đại học sẽ có vị thế vững chắc hơn về lâu dài nếu họ tái cam kết tham gia tranh luận cởi mở".