Đan - móc len: Thú vui tuổi già thành liệu pháp cho tuổi trẻ

Tháng 4-2025, trào lưu móc chăn có thể gấp gọn thành bó hoa rực rỡ khiến cộng đồng mê len khắp thế giới hào hứng trổ tài. Dù chỉ mới bén duyên với len móc nửa năm, chủ yếu để thư giãn sau giờ làm việc căng thẳng, Anh Thư (TP.HCM) vẫn quyết thử sức khi một người bạn gửi cho đoạn video về xu hướng này. Ba tháng sau, chiếc chăn hoa đầu tiên của Thư ra đời, nhận về nhiều lời khen, thậm chí có người còn ngỏ ý mua lại.

Theo Anh Thư, cộng đồng đan móc trên mạng xã hội ở Việt Nam ngày càng sôi động, nhiều nhóm có đến hàng chục ngàn thành viên cùng chia sẻ kinh nghiệm, từ mũi cơ bản đến mẫu phức tạp. 

"Có rất nhiều kênh để học, như xem video trong nhóm, theo dõi YouTube, hoặc lập chat với bạn bè, đồng nghiệp để người rành chỉ dẫn cho người mới" - Thư cho biết. Nhiều nhóm còn chia sẻ "chart" (công thức) miễn phí hoặc có thu phí.

Trên TikTok có hàng loạt video hướng dẫn chi tiết, gợi ý ý tưởng đan móc, cùng vô số gian hàng bán trọn bộ dụng cụ. Một kênh TikTok với hơn 178.000 người theo dõi đang rao bán combo cho người mới học, gồm 5-10 cuộn len nhiều màu, kim móc, bông gòn, thước đo, ghim đánh dấu, kim khâu và kéo cắt len. 

Bộ dụng cụ có giá từ 60.000 đến 150.000 đồng, kèm video hướng dẫn, với cam kết chỉ sau 7 ngày người học có thể nắm vững các mũi cơ bản. Theo người bán, sản phẩm này đã đạt hơn 9.000 lượt mua.

Cầm kim thay vì điện thoại

Cơn sốt sáng tạo với len ở Việt Nam không nằm ngoài sự trở lại mạnh mẽ trên toàn cầu của hai bộ môn đan (knitting) và móc (crochet), đặc biệt trong giới trẻ. Nghiên cứu của Hiệp hội Công nghiệp sáng tạo Mỹ cho thấy 34% người chơi môn móc len hiện nay thuộc nhóm tuổi từ 18 - 34.

Người trẻ tìm đến thú vui của "người già", tỉ mẩn từng đường kim, mũi len để dệt lại sự cân bằng cho tâm hồn. "Lúc ngồi móc, tôi chỉ tập trung vào từng mũi kim, không còn để tâm đến những chuyện rối rắm khác. Thành phẩm ra đời mang lại cảm giác thành tựu nho nhỏ, đủ để muốn làm tiếp cái sau" - Anh Thư chia sẻ.

Eleanor Eden (Manchester, Anh) cắt bớt thời gian lướt màn hình để đan len, may vá và thêu thùa. "Tôi cảm thấy mình năng suất hơn cả triệu lần và tinh thần cũng tốt hơn nhiều" - cô nói với The Guardian. 

Cô gái 24 tuổi cho biết thế hệ mình "khá bi quan về tình hình chung" - phải cày cuốc trong một thị trường việc làm đầy cạnh tranh, và có lẽ không bao giờ mua nổi một căn nhà. Trong bối cảnh đó, việc cân bằng sự u ám bằng một đam mê sáng tạo mang lại cảm giác thành tựu là cực kỳ quan trọng.

Trong khi đó, thay vì giết thời gian bằng cách lướt mạng rồi thù ghét thế giới, Jonathan Lasham, nghiên cứu sinh sau tiến sĩ người Anh ở Helsinki, chọn đan len mỗi lần ngồi tàu điện đi làm. Cách này giúp anh đến sở trong một tâm thái an yên, còn có thêm đôi vớ vừa đan xong để tặng bạn bè. 

Lasham bắt đầu đan len vào năm 2022, khi sức khỏe không tốt. "Đan len trở thành một sợi dây cứu mạng, nó giúp tôi quên đi cơn đau và mang lại cho tôi mục đích sống" - anh chia sẻ.

Việc tham gia cộng đồng đan móc, may vá cũng giúp Lily Starkey - một sinh viên ngành hóa sinh đang trong thời kỳ thực tập ở Oxford - giải tỏa tâm trí, hỗ trợ cô phục hồi sau một vụ tai nạn giao thông năm 2022. 

"Nếu bạn thấy mình dành quá nhiều thời gian cho điện thoại, hoặc cảm thấy cô đơn, hãy cầm lấy kim móc, tham gia một nhóm gần nhà và tìm thêm bạn bè" - Starkey nhắn nhủ.

Tay đan mà não khỏe

Theo National Geographic, một số nghiên cứu gần đây cho thấy những hoạt động thủ công chậm rãi và cần đến xúc giác như đan len có thể giúp điều tiết căng thẳng, đồng thời kích hoạt các hệ thống não bộ, hỗ trợ sức khỏe thần kinh lâu dài qua việc rèn luyện trí nhớ, khả năng tập trung và chức năng vận động. 

Nói cách khác, bất kể tuổi tác hay giới tính, việc duy trì những thú vui thủ công đòi hỏi đôi tay lẫn khối óc - dù là đan len, khắc gỗ hay lắp ráp mô hình - có thể là những cách đơn giản nhất để giữ cho não bộ khỏe mạnh.

Nhiều bộ môn khác như thiền hay giải ô chữ cũng tốt cho não, nhưng đan len có điểm riêng: nó kết hợp cùng lúc khả năng điều khiển vận động tinh, lên ý tưởng sáng tạo và sự di chuyển đều đặn của đôi tay. 

Chính sự phối hợp này kích hoạt nhiều hệ thống não bộ cùng một lúc. Sự kích thích song phương được tạo ra khi hai tay luân phiên hoạt động kích hoạt hệ thống dopamine trong não, giúp cải thiện khả năng tập trung và có thể làm chậm suy giảm nhận thức do tuổi tác, theo giáo sư thần kinh học Alvaro Pascual-Leone của Trường Y Harvard.

Một nghiên cứu của Trung tâm y tế Balance, Vancouver đăng trên tạp chí Frontiers in Behavioral Neuroscience năm 2024 cho thấy các nỗ lực mang tính sáng tạo sẽ kích hoạt mạng lưới tưởng thưởng bằng dopamine của não bộ, đặc biệt ở những vùng liên quan đến niềm vui, động lực và tâm trạng. Tuy nhiên, khác với các đợt tăng dopamine đột ngột do lướt mạng hay ăn đường, đan len tạo ra một loại "phần thưởng" chậm rãi và ổn định hơn.

Những hoạt động như đan len không chỉ vận dụng hệ vận động và cảm xúc, mà còn đòi hỏi lập kế hoạch, sắp xếp trình tự và giải quyết vấn đề, qua đó kích hoạt cả chức năng điều hành của não. Sự tham gia đồng bộ này giúp củng cố các kết nối thần kinh - yếu tố then chốt duy trì sự linh hoạt và khả năng chống chịu khi về già.

Tuy nhiên, lợi ích thật sự không nằm ở bản thân việc đan len, mà ở quá trình học một điều mới. "Nếu bạn chưa từng đan len, đó là một thử thách tuyệt vời. Nhưng nếu đã là thợ đan chuyên nghiệp thì tác dụng không còn nhiều. Bạn có thể cảm thấy thành tựu, điều đó cũng quý, nhưng mục tiêu chính là buộc não đối mặt với một thử thách hoàn toàn mới" - Pascual-Leone giải thích.

Khi tiếp xúc với hoạt động lạ, não sẽ hình thành những đường dẫn mới và tạo ra kích thích thần kinh đặc biệt. Sau thời gian lặp lại, động tác trở nên thuần thục, mang tính thiền định, giúp não thư giãn và phục hồi. 

Chu trình từ thử thách đến thành thục đó duy trì tính dẻo dai của hệ thần kinh. Và khi đã quen, bạn cần tìm những thử thách khác để não tiếp tục rèn luyện. 

Tin vui là thử thách ấy không cần quá lớn. "Điều quan trọng nhất là chọn một việc mà não bạn chưa thuần thục để thử thách nó" - Pascual-Leone nói.