Dân Mỹ và app Trung Quốc

Giới lập pháp Hoa Kỳ vẫn luôn cảnh báo rằng các ứng dụng do các công ty công nghệ Trung Quốc phát triển có thể là cửa ngõ để Bắc Kinh rình mò người Mỹ, làm hỏng đầu óc hoặc sai lệch niềm tin của người dùng. Nhưng có thời gian 4 trong số 5 app tải nhiều nhất ở Mỹ là từ Trung Quốc.

Trước thực tế app "gốc Trung Quốc" ăn sâu vào đời sống người dùng Mỹ, các bên liên quan lại có những động thái khác nhau: các nhà phát triển ứng dụng muốn mình trông không liên quan gì đến Trung Quốc, giới phân tích muốn tìm hiểu vì sao các hãng công nghệ đại lục lại chiến thắng ngay trên quê hương của Facebook và Google, các nhà lập pháp quan ngại, còn người dùng thì có vẻ không lo nghĩ gì.

App này là của ai?

Trong 3 tuần đầu tiên của tháng 3-2023, ứng dụng mua sắm trực tuyến Temu đứng đầu danh sách tải nhiều nhất trên các chợ ứng dụng ở Mỹ, sau đó lần lượt là ứng dụng chỉnh sửa video CapCut, TikTok, kênh bán lẻ thời trang Shein, theo thống kê của Hãng nghiên cứu thị trường Sensor Tower. Cả bốn đều là ứng dụng Trung Quốc. App cuối cùng trong top 5 tải nhiều nhất là Facebook.

Vào xem các hashtag #temuhaul hoặc #sheinhaul trên TikTok, sẽ thấy video người dùng - đa số gen Z - khoe gom hàng giá rẻ trên Temu và Shein. Tất nhiên, nhiều trong số các video này được chỉnh sửa bằng CapCut. Đây là minh họa rõ rệt nhất cho sự phổ biến của các app này với người dùng Mỹ.

Temu đến Mỹ rất đúng thời điểm: mùa mua sắm cuối năm 2022. Chỉ trong quý 4-2022, app này đã có 13 triệu lượt tải ở Mỹ, hơn gấp đôi Shein. Cả hai ứng dụng mua sắm này đều kết nối người mê mua hàng qua mạng ở Mỹ trực tiếp với các nhà sản xuất và bán hàng ở Trung Quốc, từ đó có giá rẻ vì không phải qua trung gian. Và trước tình hình TikTok bị Mỹ soi, cả hai có vẻ đều muốn tự xa cách gốc gác Trung Quốc của mình.

Theo Wall Street Journal, Shein, với chuỗi cung ứng ở tỉnh Quảng Đông, đã đổi công ty mẹ từ một công ty đăng ký ở Hong Kong thành một pháp nhân thành lập ở Singapore (Roadget Business Pte. Ltd.) hồi năm 2021. Temu có trụ sở ở Boston (Massachusetts) và chuyện làm ăn ở Mỹ do một công ty khác đóng ở bang Delaware phụ trách.

Chính vì thế trong bản tin ngày 2-5, Shira Ovide, người chủ trì newsletter về công nghệ Tech in your life của tờ Washington Post, cho biết không phải ai cũng biết "quê quán" thật sự của các app gốc Trung Quốc, ngay cả khi họ chủ động đọc thông tin về nhà phát triển trên chợ ứng dụng của Apple lẫn Google.

Cụ thể, mặc dù TikTok và CapCut là anh em một nhà ByteDance (trụ sở Bắc Kinh), trên Apple App Store và Google Play, nhà phát triển của chúng lần lượt là Bytedance Pte. Ltd và TikTok Ltd. - đều đặt trụ sở ở Singapore.

Ngoài ra, có bằng chứng cho thấy thông tin công khai của Temu đã được điều chỉnh để xóa yếu tố Trung Quốc. Cách đây khoảng một tháng, phần tự giới thiệu trên trang chủ của Temu ghi rõ ứng dụng mua sắm này "được thành lập ở Boston, Massachusetts vào năm 2022 bởi công ty mẹ PDD Holdings Inc … [Công ty này] cũng vận hành [ứng dụng thương mại điện tử] Pinduoduo ở Trung Quốc". Hiện tại, phần giới thiệu này không còn nhắc gì đến PDD hay Pinduoduo.

Bài học thành công

Vì sao người trẻ Mỹ mê app Trung Quốc? Các công ty công nghệ Trung Quốc thường được cho là có bí quyết về các thuật toán thần sầu, gây nghiện với người dùng, song Wall Street Journal cho rằng Mỹ còn phải học văn hóa cạnh tranh của các đối thủ từ châu Á.

Tờ báo Mỹ chỉ ra văn hóa làm việc của các công ty công nghệ Trung Quốc: tạo cạnh tranh nội bộ, sẵn sàng làm đi làm lại một khâu cho tới khi nào hoàn hảo mới thôi, tích cực lắng nghe ý kiến người dùng và đưa ra điều chỉnh thích hợp. Theo nhiều nhà đầu tư, kỹ sư và nhà phân tích, các công ty Internet Trung Quốc thành công một phần vì hiệu quả tổ chức của họ bị các đối thủ Mỹ bỏ qua.

Theo Wall Street Journal, giống như trong thời kỳ Trung Quốc vươn lên thống trị ngành sản xuất cách đây vài thập niên, các công ty công nghệ nước này đã và đang khai thác nguồn tài năng công nghệ khổng lồ trong nước để liên tục tinh chỉnh các tính năng của sản phẩm. Mặc dù Temu là một trang web mua sắm, hơn một nửa lực lượng lao động của nó là các kỹ sư lập trình - có nhiệm vụ làm sao để người dùng liên tục lướt màn hình và bấm mua.

Một ví dụ khác: các nhà quản lý và kỹ sư sản phẩm của ByteDance đã chuẩn hóa các quy trình tiếp nhận và phân tích phản hồi của người dùng về thói quen, sở thích khi sử dụng app, giúp họ tung ra các bản cập nhật mới chỉ trong vài ngày. Giao diện hiện tại của TikTok, một cột tràn trang và cuộn vô tận, là phương án cuối cùng sau khi từng thất bại với nhiều kiểu giao diện người dùng khác, theo các nhân viên và cựu nhân viên của ByteDance.

Khi thị trường trong nước trở nên bão hòa, các ứng dụng công nghệ Trung Quốc bắt đầu tìm kiếm tăng trưởng toàn cầu. Việc này không quá khó, bởi các ứng dụng này luôn có cơ hội thử nghiệm và tối ưu các tính năng với thị trường một tỉ người dùng Internet trong nước trước khi xuất khẩu phiên bản hoàn thiện. 

Các ứng dụng "sống sót" được trong thị trường nội địa cạnh tranh khốc liệt" giờ đây thậm chí còn có thể giỏi hơn Thung lũng Silicon trong việc tạo ra các ứng dụng dễ sử dụng và gây nghiện.

Các công ty công nghệ Trung Quốc sử dụng dữ liệu để thúc đẩy mọi quyết định. Cần nhớ, việc sử dụng - và khả năng lạm dụng - dữ liệu cá nhân của ứng dụng là trung tâm của các tranh luận về nguy cơ của TikTok. 

Cuối cùng, các công ty Trung Quốc cũng rất chịu chi để quảng bá ứng dụng với thị trường Mỹ. Tháng 2 vừa qua, Temu lần đầu xuất hiện tại sự kiện vàng của làng quảng cáo - chung kết Giải bóng bầu dục nhà nghề Mỹ (Super Bowl), với hai mẩu quảng cáo tốn khoảng 14 triệu USD.

Cần hoài nghi mọi app

Cũng như câu chuyện với TikTok, trong khi chính quyền lo ngại về nguy cơ với an ninh quốc gia của các app có gốc gác Trung Quốc, người dùng có vẻ chỉ quan tâm đến sự tiện lợi và niềm vui mà ứng dụng mang lại.

Theo MIT Technology Review, phải thừa nhận thực tế rất ít người dùng Mỹ (và có lẽ nơi khác cũng thế) thật sự quan tâm đến việc ứng dụng yêu thích của họ đến từ đâu. Nhiều người sẽ đặt lợi ích cao hơn rủi ro. Người ta vẫn dùng mạng xã hội Mỹ ngay cả khi biết chúng làm gì với dữ liệu cá nhân của họ.

Lotus Ruan, người từng phân tích các ứng dụng Trung Quốc như WeChat, cho rằng mỗi người sẽ nhìn nhận sự tiện lợi và riêng tư dữ liệu theo cách riêng. Không thiếu người cho rằng họ sẽ vẫn dùng TikTok ngay cả khi dữ liệu cá nhân có rơi vào tay Bắc Kinh như phía Mỹ cáo buộc bấy lâu nay. 

"Trừ khi Chính phủ Mỹ áp đặt một lệnh cấm TikTok toàn diện, tôi tin rằng nhiều người vẫn sẽ tiếp tục dùng nó" - Zeyi Yang, người phụ trách newsletter China Report của MIT Technology Review, viết.

Các nhà lập pháp Mỹ vẫn sẽ coi ByteDance, Shein và Temu là các công ty Trung Quốc bất kể họ tự khai thế nào. Và nếu Temu, Shein và các ứng dụng Trung Quốc khác vẫn duy trì được việc tạo niềm vui và mang lại sự tiện lợi cho người dùng Mỹ - như TikTok đã làm - sẽ luôn có thị trường mở cho phát triển, bất kể tình hình địa chính trị Mỹ - Trung.

Câu chuyện vì thế lớn hơn là app đến từ đâu. Phải nhìn vấn đề theo hướng, dù là app gì thì người dùng cũng phải tự bảo vệ mình theo một mức độ nào đó. Lời khuyên của Ovide là nghiên cứu trước khi tải ứng dụng hay mua hàng từ một công ty lạ trên mạng: có ai phàn nàn về chuyện thông tin không rõ ràng, chặt chém, hay quan ngại về bảo vệ dữ liệu cá nhân không? 

Thấy app đang làm mưa làm gió trên mạng thì cũng chưa vội tải về, hãy đợi xem các nguồn khả tín đánh giá thế nào về các lỗ hổng bảo mật và dữ liệu cá nhân của chúng. "Bạn phải tự bảo vệ mình trên mạng chứ không thể trông chờ vào các công ty hay các đạo luật" - bà kết luận.

Tương tự, Paul Scharre, tác giả quyển Four Battlegrounds: Power in the Age of Artificial Intelligence, cho rằng trước khi các nhà lập pháp Mỹ thông qua một đạo luật toàn diện về riêng tư dữ liệu, bất kỳ app nào cũng có thể là nạn nhân của rò rỉ dữ liệu dù thuộc sở hữu của quốc gia nào đi nữa. 

"Tôi cho rằng chúng ta cần phải hoài nghi mọi app. Người ta đang chia sẻ quá nhiều dữ liệu trên điện thoại mà không hiểu đầy đủ họ đã đồng ý những điều khoản gì, các công ty đang thu thập thông tin gì từ họ và sẽ làm gì với chúng" - ông nói.