Di sản tri thức nước ngoài tìm được "bến đỗ" ở Việt Nam

Gần 3 năm kể từ khi GS kinh tế Trần Hữu Dũng (1945-2023) qua đời, hơn 1.000 cuốn sách mà ông đã chọn lựa kỹ lưỡng, trân trọng và yêu quý trong suốt sự nghiệp giảng dạy và nghiên cứu của ông đã tìm được "bến đỗ" tại thư viện Trường đại học Công thương TP.HCM trong buổi trao tặng sách đầu tháng 11-2025. Đây là lần đầu tiên bộ sưu tập sách ngoại văn lớn được trao tặng cho một trường đại học tại Việt Nam.

Di sản của một trí thức uyên bác

GS Trần Hữu Dũng là một tiếng nói nổi bật của giới trí thức Việt kiều, từng giảng dạy tại Đại học Wright State ở Dayton, Ohio cho tới khi nghỉ hưu. Ông dành 20 năm để phát triển các cổng thông tin về kinh tế, xã hội, văn hóa - nghệ thuật, đồng thời chia sẻ thường xuyên góc nhìn của mình trên báo chí Việt Nam. 

Ông chủ trì nhiều hội thảo khoa học, kết nối trí thức trong và ngoài nước để đánh giá về tình hình kinh tế - xã hội của Việt Nam và đưa ra những đề xuất chính sách. Những người từng tham dự các cuộc hội thảo cùng ông đều có những kỷ niệm ấm áp về sự uyên bác, khiêm nhường, dí dỏm và tinh thần xây dựng của người trí thức này.

Tủ sách được đưa về Việt Nam bắt nguồn từ những mong mỏi trong nhiều năm của GS Trần Hữu Dũng. Từ Los Angeles, người bạn đời của GS, bà Phương Mai nhớ lại trong những chuyến về thăm quê hương, GS Trần Hữu Dũng đã trò chuyện với các sinh viên đại học, nhìn thấy thư viện của các trường rất ít sách vở. 

Khi trở về Mỹ, trong những bữa cơm gia đình, ông đều chia sẻ về các chuyến đi và mong mỏi được hiến tặng những cuốn sách mà ông đã yêu quý, cẩn thận tích lũy trong quá trình dạy học cho Việt Nam. Ông xem đó như đóng góp nhỏ vào nguồn tài nguyên của trường đại học tại Việt Nam để giúp giảng viên và sinh viên có thêm tài liệu nghiên cứu và học tập. 

Ông thường nói về tinh thần ham học và ý chí cầu tiến của sinh viên Việt Nam dù cơ sở vật chất còn thiếu thốn. Trân trọng và quý mến tinh thần đó, ông đã hỗ trợ nhiều sinh viên Việt Nam được nhận học bổng toàn phần để theo học thạc sĩ kinh tế tại ĐH Wright State trong nhiều năm.

Bà Phương Mai, người cũng làm việc trong lĩnh vực giáo dục, kể lại với Tuổi Trẻ Cuối Tuần: là người mê đọc nhiều thể loại sách báo, ngoài những cuốn sách về kinh tế vĩ mô, kinh tế quản lý, kinh tế thế giới là chuyên ngành chồng bà giảng dạy cho chương trình MBA tại Wright State University, thì tủ sách của ông rất đa dạng với nhiều lĩnh vực như thương mại, tài chính, kế toán… Vì đọc nhiều nên những lớp MBA của giáo sư đều không còn chỗ trống. Các sinh viên rất thích nghe những câu chuyện thật, thành công hay thất bại của các nước trên thế giới, ngoài nước Mỹ. 

Thông thường các giáo sư phải đọc nhiều để cập nhật kiến thức chuyên môn mới nhất, nghiên cứu sâu hơn, hoàn thiện bản thân và truyền đạt tri thức cho thế hệ trẻ của đại học. Những cuốn sách này cũng chứa đựng nhiều kỷ niệm đẹp thời sinh viên của bà Phương Mai và GS Trần Hữu Dũng tại Syracuse University và được họ coi là những "người bạn hiền yêu quý".

GS Trần Hữu Dũng được ông ngoại khuyến khích trau dồi thói quen đọc sách từ rất sớm. Ông từng kể khi lên 7 tuổi, sau khi nhận tiền lì xì Tết, ông đã đập con heo đất, lập tức đi mua cuốn Việt Nam sử lược của Trần Trọng Kim và đọc say sưa. 

Vốn liếng đọc đa dạng ấy khiến ông được các sinh viên yêu mến gọi là "Từ điển sống" (Live Dictionary) vì hỏi cái gì, ngoài ngành chuyên môn kinh tế, ông hầu như luôn có câu trả lời. "Có lần tôi đến thăm nhà một giáo sư, ông giáo sư ấy nói, vì sinh viên Trần Hữu Dũng đọc nhiều nên nhiều khi ông cảm thấy bị "hăm dọa"" - bà Phương Mai nhớ lại.

Những bàn tay tận tụy góp sức

Việc đưa sách ngoại văn từ nước ngoài về Việt Nam là công việc phức tạp vì Việt Nam có những quy định chặt chẽ với việc nhập khẩu văn hóa phẩm, và không khuyến khích nhập sách cũ. Bà Phương Mai đã liên hệ với vài trường đại học ở Việt Nam qua sự giới thiệu của những người bạn của gia đình. 

Rất nhiều thư qua tin lại, nhưng việc mãi chưa thành do các quy định, thủ tục giấy tờ. May mắn đến khi qua sự giới thiệu của một người bạn, bà Phương Mai biết đến chương trình Book4VN do TS Võ Tá Hân, nguyên là chuyên gia quốc tế ngành ngân hàng, chủ tịch Hội Doanh nghiệp Canada tại Singapore và hiện sống tại Mỹ (đọc thêm trên Tuổi Trẻ Cuối Tuần số 16-2023).

Với mong muốn nối nhịp cầu tri thức giữa thế giới và Việt Nam, TS Hân đã khởi xướng và bền bỉ thực hiện các chuyến đưa sách về Việt Nam từ cuối những năm 1980 đến nay cùng với vợ mình, bà Nguyễn Thị Mỹ Châu. Cho tới nay, TS Võ Tá Hân đã mang hơn 1,5 triệu cuốn sách, trị giá hơn 30 triệu đô la về Việt Nam, tặng cho các trường học, viện nghiên cứu… 

Họ đồng cảm với ý nguyện của GS Trần Hữu Dũng về việc tặng tất cả sách kinh tế mà ông yêu quý cho một trường đại học ở Việt Nam nên đã hỗ trợ đưa tủ sách về Việt Nam thông qua chương trình Book4VN. Và góp thêm 331 đầu sách khoa học kỹ thuật công nghệ do TS Võ Tá Hân và Trường Sa Group tài trợ. 

"Chúng tôi thông tin qua lại tới 273 email cho đợt tặng sách này - TS Võ Tá Hân cho biết - Nhiều người muốn đưa tủ sách về Việt Nam nhưng gặp nhiều khó khăn mà đành bỏ dở mong muốn ước nguyện ấy. Vì sự nhiệt tình của chị Phương Mai và GS Trần Hữu Dũng, tôi tâm niệm cống hiến cho những người mình chưa từng biết mặt. Book4VN sẵn sàng hỗ trợ hoàn toàn miễn phí các nhà giảng dạy, nghiên cứu, đưa kiến thức, sách vở về Việt Nam" - bà Mỹ Châu cho biết.

Tại thư viện, sách được trưng bày cùng với bảng ghi nhớ đặt ở vị trí dễ tiếp cận nhất của thư viện, cùng lời giới thiệu thể hiện sự trân trọng. Số lượng sách là khiêm nhường nếu so với thư viện công nhưng là rất lớn so với thư viện cá nhân. Những cuốn sách tới được thư viện này đã gói ghém tình cảm, công sức của rất nhiều người. 

Ở Mỹ, bà Phương Mai có 3 sinh viên giúp scan từng cuốn sách, gói ghém cẩn thận trong 20 thùng để đi đường biển trong vòng 2 tháng. "Thế hệ trẻ sẽ xem thư viện của trường như là kho tàng tri thức, trân trọng giá trị của nó và đọc nhiều thể loại khác nhau vì nhờ đó sẽ tích lũy được vô vàn kiến thức quý báu, từ học thuật đến cuộc sống. Kiến thức là sức mạnh" - bà Phương Mai mong mỏi.

Tủ sách kinh tế này sẽ trở thành nguồn tài liệu tham khảo phong phú, thiết thực đối với đội ngũ giảng viên, sinh viên, nhà nghiên cứu trong Trường đại học Công thương TP.HCM. Đây là ngôi trường có nhiều ngành giảng dạy về kinh tế, nhưng thư viện ít sách ngoại văn. 

Sinh thời, GS Trần Hữu Dũng luôn ghi nhận đại học là nơi nuôi dưỡng tri thức, nơi có nguồn tài nguyên phong phú giúp thế hệ trẻ phát triển tư duy và nâng cao nhận thức. Ông đã tận tụy tới phút cuối đời cho niềm tin này.

Năm 2025, Book4VN đưa được 27 tấn sách, 35.000 bản sách, phân phát ở Học viện Hàng không (TP.HCM). Toàn bộ là sách mới, thuộc lĩnh vực khoa học kỹ thuật kinh tế của NXB World Scientific. 

Bà Mỹ Châu cho biết có rất nhiều người Việt Nam ở nước ngoài mong muốn đưa những giá trị tri thức tích cóp được từ thế giới về Việt Nam. Bởi vậy, bà hy vọng các quy trình thủ tục nhập sách sẽ thuận lợi hơn, giúp quá trình này nhanh hơn và hiệu quả hơn.

Trong suốt lịch sử Việt Nam hiện đại, luôn có những con người mang khát vọng bền bỉ đem tri thức tới Việt Nam, nhất là những thời kỳ sách ngoại văn về kinh tế, về khoa học kỹ thuật vô cùng khan hiếm ở Việt Nam. Những dòng sách này hiện nay vẫn còn hiếm, giá lại quá cao so với đa số người dân và sinh viên. 

Công việc mang các đầu sách ngoại văn về Việt Nam tiếp tục cần sự hỗ trợ của nhiều tổ chức, cá nhân. Book4VN may mắn đang có những thế hệ tiếp nối thực hiện hành trình tốt đẹp này.