Di sản trưởng thành

9x - Những đứa con thành thịTrong chiếc áo không của cha mẹ mua cho“Sung sướng quá bày đặt cô đơn”?

Minh họa: Bích Khoa

Đã mang tiếng ở trong trời đất/Phải có danh gì với núi sông

(Đi thi tự vịnh - Nguyễn Công Trứ)

Rõ ràng chuyện danh tiếng - xin phép tạm gọi vậy cho những định nghĩa về một di sản để lại cho đời - không phải chỉ là chuyện của 9X ngày nay. Bọn chúng tôi - đầu têu của những “hệ thống ngôn ngữ cải biên quái gở, tật nguyền và những trò quá lố” - cũng có lúc suy nghĩ chín chắn về tương lai.

Tôi nhớ đầu những năm 2000, ngành công nghệ thông tin bùng nổ, 8X chúng tôi không thiếu những người ôm mộng trở thành Bill Gates thứ hai. Bằng chứng là học bổng NUS “ế” hẳn ngành quản trị kinh doanh vì ai cũng nhăm nhăm thi công nghệ thông tin.

10 năm qua đi, những đứa 8X chọn ngành công nghệ thông tin để lấy học bổng của Singapore ngày nào giờ là những nhân viên văn phòng, nhân viên công nghệ thông tin bình thường. Có người giờ đang quay quắt chuyển nghề vì sự xuống dốc của thị trường chứng khoán vài năm gần đây. Chẳng ai đoán định được tương lai!

Thời điểm năm 2000, 8X chúng tôi làm quen với khái niệm khủng bố sau vụ 11-9. Cãi nhau tóe lửa vì lời Tổng thống Bush khi đó, nôm na là ai không đứng về phía ta sẽ là kẻ thù của ta. Trong nước, nhiều vụ trọng án được phanh phui, xổ tung nhiều mâu thuẫn. Người ta lên án đồng tiền làm đảo lộn các giá trị, tha hóa đạo đức con người.

Lũ học sinh 8X vẫn ngày hai buổi lên lớp, nghi hoặc những phản ánh đời sống méo mó lồng ghép trong bài giảng của các thầy cô. Học sinh 8X có chuyện sống thử không? Tôi đồ rằng chẳng cần xét đến thời của chúng tôi mà từ xưa, rất xưa đã có chuyện này. Chẳng qua do con người chưa tạo ra được phương thức mã hóa dữ liệu như Internet ngày nay mà thôi!

Chúng tôi cũng từng hỏi

Chúng tôi sẽ để lại gì cho thế hệ sau? Thú thật khi đọc bài của Rio Lam tôi mới lôi ngược câu hỏi này từ chồng chồng lớp lớp các câu hỏi khác từng được tôi giương lên! Những “Bill Gates” ngày xưa, những kẻ lên án khủng bố, đòi hỏi công bằng giờ tất bật trong bộ đồng phục công sở, “thờ” một ông sếp to đùng để có thu nhập đủ chi tiêu cho bản thân và giúp đỡ gia đình, một số thành những ông bố, bà mẹ bệ vệ có những thiên thần đáng yêu.

Cuộc sống của chúng tôi sẽ tan thành tro bụi? Tôi đoán rằng không, nếu Rio Lam biết những người mờ nhạt đó vẫn đang ấp ủ những dự tính cho tương lai. Thời gian trôi đi, người ta điềm tĩnh hơn khi nói về ước mơ, song động lực cống hiến vẫn luôn sôi sục.

Tôi có nhóm bạn đang xoay xở với kế hoạch thành lập một lớp cao học kinh tế online miễn phí cho mọi người như tinh thần sẻ chia kiến thức để được nhiều hơn. 8X của chúng tôi cũng có những kẻ suốt ngày khoe hình rong ruổi trên các nẻo đường của Việt Nam. Những kẻ chỉ biết hưởng thụ đó cũng có lúc biết dừng xe, giúp người đạp xích lô đẩy xe hàng lên khỏi con dốc cao, hoặc lục hết túi để tìm chiếc kẹo cho em bé người dân tộc đang đứng ngơ ngác nhìn khách lạ.

Thêm nữa, tuổi trẻ không cần trải nghiệm chiến tranh để khỏa lấp bất hạnh. Thế hệ cha anh chúng ta được vinh danh trong công cuộc giữ nước. Không phải chiến tranh biến họ thành anh hùng, mà anh hùng chỉ là cách nói khác cho những mất mát mà họ phải chịu đựng khi lựa chọn con đường bảo vệ độc lập dân tộc.

Khi thành tựu là trải nghiệm

Để lại gì cho cuộc sống này là một câu hỏi khó. Bạn được quyền chọn những thứ bạn muốn dành cho con cháu mình, nhưng con cháu sẽ quyết định thứ gì đáng giá với chúng. Tôi tự nhiên nảy ra suy nghĩ này khi đọc những trăn trở của Rio Lam. Lẽ hợp logic thôi, khi 8X chúng tôi mong mỏi sẽ tạo thành tựu chấn động giới công nghệ, nhưng 9X lại chỉ thấy ở chúng tôi một thế hệ quái gở, du nhập những trò nhố nhăng như lộ hàng, khoe thân để mong tìm chút hư danh.

Tôi tin những suy nghĩ của Rio là những suy nghĩ của một người tích cực, người đang cảm thấy một chút mệt mỏi trước nhiều thứ phải chiến đấu để giữ lại bản sắc của một người trẻ tuổi 9X.

Tôi thích cách hiểu về thành tựu của cô bạn X. trong cùng chuyên mục. Thành tựu để lại của bạn là sự trưởng thành trong mắt những người xung quanh. Sự trưởng thành về cơ học được pháp luật thừa nhận, nhưng sự trưởng thành trong nhân cách và hành vi là một quá trình tích lũy không giới hạn.

Tôi nhìn thành tựu của X. với chút ngưỡng mộ và thấy mình hiện tại. Tôi phải mất đến 10 năm để biết đâu là thành tựu của mình. Thành tựu với tôi là những hành trình trải nghiệm. Sau tất cả mệt mỏi, hoài nghi, thất vọng về cuộc sống, về những con người xấu xí quanh mình, tôi học được cách chung sống với thực tại, chọn một cách sống tích cực để thấy mình có ích, đi đến những địa danh mới, tranh thủ học hỏi văn hóa của mỗi nơi mình đi qua.

Tôi trưởng thành nhờ trải nghiệm. Mỗi người có một cách hiểu về thành tựu của đời mình. Nếu bạn từng đọc Tôi là một con lừa của Nguyễn Phương Mai - một cuốn sách kể về hành trình thoát khỏi “vũng bùn” những thứ nhàm chán của Mai để thấy mình trưởng thành.

Tôi nhớ nhất đoạn Phương Mai kể lại trải nghiệm dưới biển sâu: “Chỉ với một tích tắc nhìn vào mắt cá mập trắng Nam Phi, mọi ý nghĩ về kỷ lục trong tôi tan tành. Tôi bàng hoàng nhận thấy sự kiêu căng ngạo mạn đến lố bịch của loài người về những đỉnh cao kỷ lục nhỏ nhặt và phù phiếm (...) nhưng tôi sẽ vẫn tiếp tục trải nghiệm những đỉnh cao, chỉ có điều đã tự biết chẳng nên lấy đó làm điều tự hào (...)”.

Thời thế tạo anh hùng. Trước khi nghĩ đến những di sản có thể để lại cho hậu thế, hãy biết vượt qua những bung xung của thời cuộc. Lộ hàng, khoe thân, sống thử hay phải thích nghi với máy móc hiện đại chỉ đơn giản là những căn cứ để đánh giá mức độ tự chủ và trưởng thành của ta.

____________________

Sống đúng với tuổi của mình

Ở góc độ tâm lý, hình ảnh các bạn 9x hôm nay, hay tuổi đôi mươi của thế hệ 8x vào 10 năm trước đây đều có điểm chung là “trẻ”. Ở tuổi đôi mươi, 6x, 7x hay 8x cũng có thể từng rơi vào thế giới hỗn độn như 9x hiện tại, có khác chăng vấn đề gây tranh luận vào thời điểm trước không giống thời nay.

Không ai đánh giá một người là tầm thường vì họ làm tốt những công việc bình thường, theo trách nhiệm họ được giao. Bởi nếu chưa làm tốt vai trò được giao trong gia đình và xã hội, làm sao bạn có thể thực hiện điều lớn lao làm thay đổi thế giới. Không cha mẹ nào muốn nghe con mình nói, như một người bạn của Rio, “con phải ngủ ngoài đường vì không có tiền trả tiền nhà”, bởi có thể vấn đề ở chỗ con không biết quản lý tốt chi tiêu, thiếu kế hoạch đối phó hoặc chuẩn bị.

Như vậy, cái bạn trẻ 9x thiếu không phải là bối cảnh khó nghèo để bạn vươn lên, mà là kỹ năng sống có trách nhiệm với bản thân, trung thực, học cách tự lập và không để người khác lo lắng cho mình. Chiến thắng chính bản thân là chiến thắng vinh quang nhất. Xã hội Việt Nam mà thế hệ 9x phát triển hôm nay thiên về tính cá nhân và công nghiệp, vì thế có thể làm bạn trẻ chỉ nhìn vào hiện tượng mà không suy xét bản chất của vấn đề.

Cũng giống như các bạn trẻ Việt Nam, 9x tại các nước phát triển cũng đang đương đầu với những vấn đề khó khăn của lứa tuổi. 91% bạn trẻ 12-15 tuổi tại Anh có thể lên mạng tự do, không có sự giám sát của cha mẹ. Có đến 190.000 bạn trẻ trở thành nạn nhân của xâm hại tình dục trước khi bước qua tuổi 18.

Không tôn trọng bản thân, chọn lối sống không lành mạnh hoặc buông thả, không quan tâm đến sức khỏe tương lai là một trong những điều giới trẻ tại phương Tây đang bị chỉ trích. Trong khi giới trẻ thất vọng vì người lớn không hiểu mình, “cổ lỗ sĩ”, thì người lớn, nhà giáo dục và phụ huynh thật sự lo lắng vì bạn trẻ mải mê chạy theo cái mới mà không lường hết những rủi ro có thể gặp.

Chiến dịch nói không với việc để lộ hình ảnh cá nhân, gửi hình sex hay video sex qua điện thoại cho bạn trai, được chính công nương Anh Kate Middleton kêu gọi phụ huynh cùng tham gia, là một ví dụ. Chiến dịch giúp phụ huynh bộc lộ suy nghĩ của mình không nhằm vào việc lên lớp: “Con phải thế này...”, mà nhằm vào việc giúp bạn trẻ suy nghĩ về những rủi ro và mở rộng một góc nhìn khác về cuộc sống trước khi phán xét suy nghĩ người khác.

Đọc thư từ của chiến dịch này, tôi nhớ lời Suzanne Whitton viết cho con gái như sau: “Mẹ đang theo dõi từng bước phát triển của con, từ một đứa trẻ cho đến khi thành thiếu nữ. Điều mẹ cầu mong lúc này là giữ gìn sự ngây thơ của con càng lâu càng tốt. Điều này không có nghĩa là mẹ muốn con cứ mãi là trẻ con, mà mẹ cố gắng giúp con sống đúng với lứa tuổi của mình. Có thể con cho là mẹ vớ vẩn, nhưng là người bảo hộ cho con, mẹ mong muốn điều tốt đẹp nhất”.

Trong khi bạn trẻ tranh luận về tự do và quyền riêng tư, các bậc phụ huynh sẽ nhìn vấn đề: “Con tôi có biết cách sử dụng quyền riêng tư và tự do của mình đúng cách? Hay sự vô tư của con có thể khiến nó bị lợi dụng sau này?”.

Một cách trung thực, thế hệ nào cũng có điểm hay và điểm cần cải thiện. Là thế hệ đi sau, 9x có quyền chọn lựa mình muốn giữ gìn điều này và phê phán điều kia. Học hỏi điều hay của thế hệ trước, cộng với phát huy những cái hay của thế hệ mình, chắc chắn 9x sẽ tìm được cho mình một bản sắc riêng.

ThS tâm lý TRẦN THỊ NGỌC DUNG