​Đi xem... tường ở Berlin 

Dễ dàng nhận thấy người Đức coi trọng quá khứ và dũng cảm đối diện với những trang sử khốc liệt của họ như thế nào. Những ngôi nhà, các nhà thờ và viện bảo tàng, hay khu vực quảng trường lớn, và cả những viên gạch lát đường dường như đều muốn nhắc nhở người qua đường về quá khứ của dân tộc đầy biến động này.

Sống cùng lịch sử

Trong một lần đi dạo, một người bạn Berlin chỉ cho tôi xem những viên gạch tưởng niệm dành cho các nạn nhân Do Thái trong chiến tranh trên vỉa hè trước cửa một nhà hàng. Trên những viên gạch tên “stolperstein” này có ghi đầy đủ họ tên các thành viên trong một gia đình Do Thái đã bị bọn phát xít thủ tiêu chính tại địa điểm này năm 1944.

Anh cho biết những viên gạch tưởng niệm ấy có thể tình cờ được tìm thấy ở bất cứ đâu tại Berlin cũng như nhiều thành phố khác ở Đức trong khuôn khổ một dự án nghệ thuật tưởng niệm nạn nhân Do Thái.

Du khách mê lịch sử có thể được thỏa mãn trong các bảo tàng ở Berlin - Ảnh: L.N.M.

Ở Berlin, du khách yêu lịch sử sẽ khám phá biết bao điều hấp dẫn tại Viện bảo tàng Stasi trưng bày di sản và tài liệu của chính quyền Đông Đức, Bảo tàng Checkpoint Charlie tập hợp hình ảnh và tư liệu về cuộc sống tại Đức thời kỳ chiến tranh lạnh và tiến trình hợp nhất Đông - Tây, Bảo tàng Do Thái, hay Viện bảo tàng Kinh hoàng được xây trên nền đất nơi từng đặt trụ sở mật vụ của tổ chức SS thuộc Đức quốc xã...

Mỗi điểm đến phục vụ những mục đích khác nhau, nhưng đều có điểm chung là được thiết kế và đầu tư rất công phu. Đài tưởng niệm nạn nhân Do Thái là một trong những địa điểm gây ấn tượng nhất với thiết kế giống một nghĩa trang với 2.711 phiến đá tưởng niệm mang kích cỡ khác nhau được sắp xếp xen kẽ trên một địa hình lồi lõm. Thiết kế của công trình này được khen ngợi vì tính tối giản và kích thích suy tưởng.

“Xe ôm” kiểu Đức - Ảnh: L.N.M.

Người Đức lồng ghép lịch sử vào mọi khía cạnh của đời sống và Berlin là thành phố thể hiện điều đó một cách sâu sắc. Trong chuyến thăm tìm hiểu lịch sử nước Đức do Bộ Ngoại giao Liên bang Đức tổ chức, tôi được xem một vở nhạc kịch có tên Phía bên kia chân trời. Vở nhạc kịch có nội dung đậm tính lịch sử, dù đề tài không mới lạ nhưng vẫn thu hút một lượng lớn khán giả, bao gồm cả người Đức và người nước ngoài.

Vở kịch tái hiện sống động không khí lịch sử của nước Đức những năm tháng chia cắt, tiếp nối bằng niềm vui đoàn tụ sau chiến tranh và cả những vết thương dai dẳng của quá khứ. Câu chuyện về một đôi tình nhân ở hai đầu Đông - Tây bị chia cách thời chiến tranh lạnh khiến người xem thổn thức...

Vở kịch không chỉ cho thấy những xung đột trong quá khứ giữa Đông Đức và Tây Đức, mà còn làm nổi bật một vấn đề thời sự: sự phân biệt vùng miền mà người Đức gọi là “bức tường trong lòng người” còn tồn tại trong lòng xã hội. Đó chính là những hiểu lầm, tranh chấp, thậm chí hận thù còn tồn tại bên trong lòng nước Đức, để lại cho người xem nhiều suy tưởng.

Một mảng tường Berlin khu vực East Side Gallery - Ảnh: Minh Thi

Thành phố của những bức tường

Đến Berlin, chắc không ai muốn bỏ qua việc tham quan những mảng tường còn sót lại sau sự kiện tường Berlin sụp đổ tháng 11-1989. Những bức tường dài từng chia cắt hai đầu thành phố chính là biểu tượng của một nước Đức bị chia rẽ với những xung đột và khác biệt tưởng chừng không thể hàn gắn.

May mắn thay, với nỗ lực của chính quyền và nhân dân Đức, hình ảnh nước Đức ngày nay đã không còn gắn với những xung đột và chiến tranh nữa, thay vào đó là những thành tựu về kinh tế - xã hội, là nền văn hóa đậm đà bản sắc và đội tuyển bóng đá vô địch thế giới.

Ngày nay, Berlin vẫn là thành phố của những bức tường, nhưng theo một nghĩa khác so với trước đây. Không còn nữa những bức tường ngăn cách người với người, mà là những tác phẩm nghệ thuật làm đẹp thành phố. Nhiều phân đoạn còn sót lại của bức tường Berlin cũ nay đã trở thành gallery - nơi các nghệ sĩ thỏa sức phô diễn tài năng sáng tạo.

Nhiều mảng tường trên các tòa nhà lớn - gồm cả nhà riêng và công trình công cộng - trở thành mảnh đất màu mỡ cho các tác phẩm nghệ thuật ngoài trời.

Những bức tranh trên tường ấy tạo nên một Berlin tràn ngập bất ngờ thú vị đối với khách qua đường, bởi bất kỳ lúc nào bạn cũng có thể bắt gặp một hình ảnh độc đáo, mới lạ khiến bạn không muốn rời mắt, thậm chí phải dừng bước để chụp ảnh lưu lại.      

Nghệ thuật trong khuôn viên tòa nhà Thượng viện Đức Bundesrat tại Berlin - Ảnh: Minh thi