​Gặp lại Sìn Hồ

Chợ Sìn Hồ - Ảnh: Đ.P

​Dốc cao gấp khúc mở ra những khoảng trời đột ngột xanh bên triền đá xám.

Mùa mưa lũ, cây mọc lòa xòa ra giữa lối đi. Rãnh suối ven đường trong vắt thầm thì chảy. Những con ve rừng cuối mùa buông từng tiếng ngắn rời rạc trong lùm cây xanh thẫm rất gần. Và sương buông nhòe bóng những người dân tộc thiểu số cõng gùi lâng lâng chậm rãi thả bước ven đường.

Vài chục năm vẫn như những người ấy, chiếc gùi ấy, mớ tóc độn lông đuôi ngựa búi to bè như chiếc thúng trên đầu.

Những ngày rằm hằng tháng, người Dao Khâu, người Lự mổ thịt lợn đen mang xuống chợ Sìn Hồ. Ngày thường cũng chỉ lợn trắng như dưới xuôi mà thôi. Chủ quán ăn ở thị trấn Sìn Hồ giải thích như thế. Đó là thay đổi mắt thường có thể thấy. Giống như nhà cửa, đường sá, chợ búa nơi này không còn dấu vết gì của hơn hai chục năm trước.

Nơi con đường đá độc đạo dẫn qua thị trấn đến khu chợ ồn ào sắc màu, chen vai thích cánh. Những người Mông, người Dao, người Lự cõng gùi sản vật núi rừng xuống chợ bằng bộ trang phục đẹp nhất của dân tộc mình. Vòng tay, kiềng bạc, khuyên tai óng ánh reo.

Nhà hàng ăn uống ở trung tâm thị trấn rộng rãi khang trang. Khăn bàn trải trắng tinh và bàn ghế gỗ công nghiệp chuyên dụng còn rất mới. Chủ nhà hàng là một trung niên thoạt trông đã biết ngay người dưới xuôi lên lập nghiệp. Anh đon đả đón khách ngồi vào mâm. Hỏi thực đơn, anh cười. Tôi sốt ruột chạy vào bếp tự “đi chợ”, anh vẫn cười.

Mãi sau mới biết đồ ăn của nhà hàng chỉ có hai món. Gà và lợn. Thường thì khách du lịch gọi đủ tất cả: lợn luộc, lợn nướng, gà rang. Món lòng lợn là nhà hàng đãi khách không tính tiền. Món ngon nhất mà không tính tiền có lẽ trên cả nước chỉ thấy ở Sìn Hồ.

***

Vui câu chuyện, tôi hỏi thăm người quen cũ là một cán bộ văn hóa huyện. Chúng tôi quen anh rất tình cờ hơn hai chục năm trước lên công tác trên này. Anh là lứa cán bộ miền xuôi cuối cùng được phân công lên Sìn Hồ vào thập niên 1980. Gặp chúng tôi lễ mễ đồ nghề chụp ảnh quay phim ở chợ, anh bắt chuyện và tự giới thiệu.

Lại nhiệt tình giải thích khá nhiều phong tục và cách phân biệt những sắc dân thiểu số. Cuối buổi làm việc, anh mời chúng tôi về nhà đãi món “rượu đặt tên” của người Mông. Rượu ngô nấu nặng độ vào ngày đứa trẻ ra đời cho vào chum chôn dưới đất đúng mười lăm năm.

Người Mông đào rượu lên làm lễ đặt tên cho đứa trẻ mười lăm tuổi. Trẻ con sống được đến tuổi ấy mới coi như chắc chắn được làm người có tên. “Rượu đặt tên” ngon chưa từng thấy. Và món ngon nhất ở Sìn Hồ có truyền thống mang đãi khách không tính tiền tôi đã được biết từ ngày ấy.

Chủ quán cho biết anh cán bộ văn hóa huyện ấy đã nghỉ hưu về lại dưới xuôi đâu như Hà Nam sinh sống. Bà con ở Sìn Hồ nói chung đều rất quý mến và kính trọng anh ấy.

***

Sìn Hồ cũng như tất cả huyện lỵ trên cả nước giờ không còn giữ được nét độc đáo của kiến trúc kèm theo những sinh hoạt truyền thống riêng biệt như trước nữa. Bài toán đầu tư tiền bạc và văn hóa của Nhà nước đã cho ra một đáp số giống nhau đến kinh ngạc trên toàn quốc.

Nhà cửa phố huyện xây cao tầng. Mái lợp tôn màu và két nước inox. Cột ăngten truyền hình cao ngất ngưởng. Sân vận động và nhà văn hóa vắng hoe. Chợ huyện Sìn Hồ có cái cổng tam quan dán ngói viết chữ quốc ngữ như chợ huyện dưới xuôi.

Chủ nhà hàng vui chuyện ngồi uống rượu cùng chúng tôi. Rượu của nhà hàng là rượu ngô ngâm chuối hột nhằm nhặm chát. Anh băn khoăn ngẫm nghĩ khi nghe tôi kể chuyện “rượu đặt tên”. Từ Hưng Yên lên Sìn Hồ định cư gần chục năm anh chưa từng biết đến thứ rượu ấy. Nhưng các bác đừng lo, em sẽ đi xin một chút rượu cho các bác nếm thử. Thứ rượu này nhà em hết mất rồi!

Chủ quán bật điện thoại di động nói cười rổn rảng với người đầu dây bên kia. Anh đứng dậy cầm chiếc gáo nhựa hai lít chạy sang hàng xóm. Nửa phút sau mang về một gáo rượu đầy. Rượu ngâm táo mèo của phó chủ tịch thị trấn, ông ấy bảo em cứ sang múc về mời các bác uống thoải mái. Thứ này không hiếm như “rượu đặt tên”!

Quả nhiên chén rượu cũng vào hạng xuất sắc. Và vẫn là Sìn Hồ mang đãi khách những món ngon nhất miễn phí.