Giá tem và khủng hoảng bưu chính

TTCT - Ngành bưu chính nhiều nơi đang gặp khủng hoảng, do mắc kẹt giữa yêu cầu cũ và thực tế mới.

Dịch vụ bưu chính Hoa Kỳ (USPS) vừa thông báo điều chỉnh giá tem tiêu chuẩn, từ 63 cent lên 66 cent, từ ngày 9-7.

Đây là lần tăng giá tem thứ 3 trong vòng 12 tháng. Dù mỗi lần chỉ vài cent, song tần suất tăng này cần phải nhấn mạnh, vì từ năm 2000 đến nay USPS chỉ mới thực hiện 17 đợt điều chỉnh giá tem, và khoảng cách từ lần gần nhất đến lần này (6 tháng) cũng là ngắn kỷ lục.

Còn trong giai đoạn từ 1970 đến năm 2000, tem là một trong những mặt hàng "bình ổn" nhất khi chỉ tăng giá 3-4 lần mỗi thập niên.

USPS giải thích việc tăng giá là cần thiết "để giải quyết tình trạng lạm phát tiếp tục gia tăng và mô hình định giá bị lỗi của những năm trước", theo trang Axios. Nhưng theo ông Kevin Yoder, giám đốc điều hành của nhóm vận động "vì quyền được gửi thư" Keep US Posted, tăng giá tem là một nước đi dở vì mỗi lần giá bưu chính tăng, số lượng thư từ giảm còn nhanh hơn và ăn vào chính doanh thu.

Cụ thể, lần tăng giá hồi đầu năm nay (từ 60 lên 63 cent) khiến lượng thư từ gửi bưu điện ở Mỹ giảm 9% so với cùng kỳ, trong khi chi phí bị đội lên 16%. Doanh thu hoạt động của USPS trong quý 1-2023 là 21,5 tỉ USD và lỗ ròng 1 tỉ USD, theo tạp chí Fortune.

Khó khăn của ngành bưu điện là thực tế không chỉ ở Mỹ. Ngày 27-6, Bưu điện New Zealand thông báo kế hoạch cắt giảm ít nhất 750 vị trí - tương đương 17% nhân sự - trong vòng 5 năm, bao gồm từ người chuyển thư, nhân viên xử lý và hỗ trợ cho đến cấp lãnh đạo.

Tương tự tại Úc, dịch vụ bưu chính đang đứng trước quyết định sống còn khi ngày càng phải chi nhiều tiền hơn để vận chuyển số lượng thư ngày một ít đến cho mọi người dân, như nhận định hồi tháng 4 của người đứng đầu Bưu điện Úc (AP) Paul Graham.

Sau khi công bố khoản lãi vỏn vẹn 23,6 triệu AUD trong 6 tháng cuối năm 2022, AP dự báo sẽ lỗ ròng trong năm tài chính 2022 - 2023. Nếu dự báo thành sự thật, đây sẽ chỉ mới là năm thứ 2 kể từ khi trở thành tập đoàn vào năm 1989 mà AP chịu lỗ: lần đầu là vào năm 2014 - 2015 khi AP đầu tư 190 triệu AUD để cải cách toàn diện việc vận hành nhằm tăng hiệu quả hoạt động. Rõ ràng chừng đó là chưa đủ.

Một trong những khó khăn lớn của lĩnh vực bưu chính công tại một số nước là bị kẹp giữa gọng kìm khi vừa phải vận hành theo nguyên tắc thị trường, vừa đảm bảo nhiệm vụ chính trị: giữ vai trò là một trong những dịch vụ xương sống của quốc gia.

Đơn cử như AP bị luật liên bang quy định vừa phải hoạt động có lãi để trả cổ tức đồng thời đáp ứng các nghĩa vụ phục vụ cộng đồng một cách nghiêm ngặt. Quy định ra đời từ năm 1989 và được điều chỉnh lần cuối năm 2019 yêu cầu AP phải đảm bảo năng lực đưa thư tới 98% địa chỉ ở Úc tối thiểu 5 ngày/tuần, còn đối với khu vực hẻo lánh thì là 99,7% địa chỉ ít nhất 2 lần/tuần.

Đáp ứng nghĩa vụ này tiêu tốn của AP 348,5 triệu AUD trong năm 2021 - 2022, trang The Conversation dẫn một báo cáo của chính phủ liên bang về "hiện đại hóa dịch vụ bưu chính" được xuất bản tháng 3-2023. "(Những nghĩa vụ này) không còn bền vững về mặt tài chính và không đáp ứng đúng nhu cầu của người dân Úc do những thay đổi từ việc số hóa nền kinh tế" - báo cáo nêu rõ.

Thật vậy, không khó để thấy nhu cầu gửi và nhận thư hữu hình đã lao dốc từ đầu thế kỷ 21. Dữ liệu của USPS cho thấy cơ quan này đã xử lý 127,3 tỉ thư tín trong năm 2022, mức giảm 40% kể từ đỉnh năm 2006 với 213,1 tỉ bức thư.

Tại Úc, số lượng thư được xử lý cũng đã giảm còn ít hơn một nửa so với thời điểm 2008. "Chúng tôi có 15.000 hòm thư công cộng cần phải được thu gom mỗi ngày. Rất nhiều hòm trong số đó trống rỗng vì không còn ai gửi thư tay" - Graham nói chua chát.

Bù vào khó khăn này, dịch vụ chuyển hàng ăn theo các kênh mua sắm điện tử đang là chiếc phao cứu sinh giúp giữ cho ngành bưu điện còn thoi thóp. AP đã chuyển hơn 500 triệu kiện hàng trong năm tài chính 2021 - 2022, tương đương mức tăng trưởng 12%.

Trong 3 năm gần nhất, doanh thu từ bưu kiện của AP đã tăng 65%, trong khi doanh thu chuyển thư trong nước giảm hơn 17% - hiện chiếm chưa đến 1/5 doanh thu thương mại của tập đoàn.

Nhưng "sự cuồng mua sắm online của người Úc sẽ không cứu được ngành bưu chính", như tựa bài viết trên The Sydney Morning Herald, dẫn lại lời của chính Graham: những con số lạc quan từ "ship" hàng cho thương mại điện tử không đủ để bù lại chi phí ngày càng tăng khi phải thực thi nghĩa vụ chuyển thư đi khắp mọi miền đất nước.

"Chúng tôi cần những thay đổi có thể cho phép tiết kiệm chi phí trong khi vẫn cung cấp dịch vụ đáp ứng nhu cầu hiện đại của đất nước" - AP kêu gọi trong báo cáo thường niên năm 2022.