Giải quyết Xung đột Thái Lan - Campuchia: ASEAN và hai siêu cường

Cụ thể, vai trò của ASEAN, Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim đã được ca ngợi trong nỗ lực ngoại giao quan trọng này. Cùng lúc, ảnh hưởng của hai siêu cường Mỹ và Trung Quốc cũng hiện rõ trong cuộc xung đột.

Tuyên bố chung về ngưng bắn vô điều kiện giữa Thủ tướng tạm quyền Thái Lan Phumtham Wechayachai và Thủ tướng Campuchia Hun Manet hôm 28-7 với sự trung gian hòa giải của Malaysia nhắc tới việc Mỹ "đồng tổ chức" và sự "tham gia tích cực của Trung Quốc".

Chiến tích ngoại giao hiếm hoi

Với một số chuyên gia thì thỏa thuận ngừng bắn, với sự lèo lái của Thủ tướng Anwar của Malaysia, chủ tịch ASEAN năm nay, là chiến thắng lớn cho ASEAN và cá nhân ông Anwar. Cuộc xung đột 5 ngày giữa hai bên đã làm ít nhất 40 người thiệt mạng và 300.000 người phải sơ tán.

Giới phân tích ca ngợi thỏa thuận là "chiến tích ngoại giao hiếm hoi" cho ASEAN. Điều này củng cố thêm vai trò ASEAN trong giải quyết khủng hoảng nội vùng, theo ông Jamil Ghani, nghiên cứu sinh tại Trường nghiên cứu quốc tế S. Rajaratnam, Singapore. 

"Thỏa thuận giúp phục hồi niềm tin vào vai trò trung tâm của ASEAN, cho thấy khả năng của khối duy trì các nguyên tắc từ khi thành lập về cam kết với hòa bình, trung lập và không can thiệp…" 

"Việc xử lý nhanh cũng củng cố uy tín của ASEAN như là khuôn khổ hòa giải xung đột mà không cần sự tham gia của các cường quốc - ông nói với đài Singapore Channel News Asia - Giữa những chỉ trích về sự thụ động của ASEAN trong các vấn đề như Myanmar thì thỏa thuận ngừng bắn Campuchia - Thái Lan cho thấy khối vẫn có thể tạo được những thỏa thuận ý nghĩa - đặc biệt khi nước chủ tịch hành động một cách quyết liệt".

Ông Anwar đã hành động nhanh chóng, thể hiện kỹ năng ngoại giao giỏi khi làm trung gian cho lệnh ngừng bắn. Ông đề xuất địa điểm họp ở nơi trung lập và sắp xếp cuộc họp trong khuôn khổ ngoại giao ASEAN, cho phép hai bên "có không gian chính trị để xuống thang", theo ông Jamil.

"Để giữ thể diện, cả Thái Lan và Campuchia đều không muốn ngừng bắn trước, nên Malaysia phải đóng vai trung gian. Malaysia hiểu thế khó của cả hai và đó là bước đầu cho kết thúc xung đột", theo chuyên gia Azmi Hassan của Viện Nghiên cứu chiến lược Nusantara, Indonesia.

Dưới bóng hai siêu cường

Việc cả ba thủ tướng tại họp báo liên tục nhắc tới Washington và Bắc Kinh cho thấy sự nhúng sâu của cả hai siêu cường trong thỏa thuận. Bộ Ngoại giao Trung Quốc hôm 30-7 cũng công bố đại diện Thái Lan và Campuchia đã gặp nhau ở Thượng Hải trong các tiếp xúc không chính thức, trong khi Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố mình là "tổng thống của hòa bình".

"ASEAN chủ trì cuộc họp, nhưng ảnh hưởng của Washington và Bắc Kinh lớn - nhà ngoại giao Malaysia kỳ cựu Ilango Karuppannan nói - Malaysia giúp tác động tới kết cục, nhưng họ làm được vậy trong bối cảnh thuận lợi nhờ cả ngoại lực và các yếu tố co kéo".

Cách thức của Bắc Kinh và Washington trong tiếp cận có khác biệt. Mỹ dùng cây gậy và củ cà rốt với sức ép thuế quan của ông Trump. Bắc Kinh thì lặng lẽ hơn, trong khi vẫn đảm bảo được lợi ích của mình ở khu vực.

Với giới quan sát, cuộc khủng hoảng cho thấy hai siêu cường vẫn có những lợi ích song trùng - ít nhất là ngắn hạn - nhằm ngăn căng thẳng leo thang ở khu vực mà cả hai đều có những lợi ích kinh tế và chiến lược gắn bó. 

Cả hai đều không có lợi nếu bất ổn kéo dài ở khu vực sông Mekong, điều có thể đe dọa chuỗi cung ứng, các khoản đầu tư hạ tầng và gây ra nguy cơ bất ổn chính trị diện rộng ở Đông Nam Á.

Về ngắn hạn, cả hai đều ghi điểm với giới lãnh đạo khu vực khi giúp tránh được một cuộc khủng hoảng kéo dài. Nhưng cách thức khác nhau cũng cho thấy góc nhìn từ lâu và của cả hai: Washington mạnh mẽ nhưng đòi hỏi có đi có lại, Bắc Kinh thận trọng và kín tiếng nhưng luôn hiện diện.

Tại họp báo hôm 28-7, ông Anwar nói cuộc gặp được "đồng tổ chức bởi Mỹ, với sự tham gia tích cực của Trung Quốc" và hai cường quốc đã nỗ lực để "thúc đẩy giải pháp hòa bình" cho cuộc xung đột. 

Ông Hun Manet thì đặc biệt khen ngợi Washington, cảm ơn Tổng thống Trump vì "sự trung gian quyết đoán" hôm 26-7. Cùng ngày hôm đó, ông Trump đăng trên Truth Social, nói đã trao đổi trực tiếp với ông Hun Manet và thủ tướng tạm quyền của Thái Lan để gây sức ép ngừng bắn. 

"Ngẫu nhiên là chúng ta đang đàm phán thương mại với cả hai nước, nhưng chúng ta sẽ không ký thỏa thuận… nếu họ còn đánh nhau - và tôi đã nói với họ vậy!", ông Trump viết. Ông Phumtham cũng cùng thông điệp, cảm ơn cả Trung Quốc và ông Trump.

Ông Trump công khai nhận công về thỏa thuận ngừng bắn, tuyên bố việc ông can thiệp giúp mang lại hòa bình, mở đường cho đàm phán thương mại. "Kết thúc cuộc chiến này, chúng ta cứu được hàng ngàn sinh mạng - ông viết trên Truth Social - Chỉ trong 6 tháng tôi đã chấm dứt được rất nhiều cuộc chiến - tôi tự hào là tổng thống của hòa bình!".

"ASEAN và Malaysia có vai trò rõ trong dàn xếp thỏa thuận nhưng ASEAN tự bản thân mình sẽ không thể làm trung gian cuộc gặp này sớm hơn và cũng không thể ngăn cản xung đột không nổ ra - ông Ja Ian Chong, phó giáo sư chính trị học ở Đại học Quốc gia Singapore, nói - Dù mọi người nói rất nhiều về xuất khẩu đi Trung Quốc, dường như các nước này sẽ không thể đánh mất thị trường Mỹ".

Trong khi đó theo các chuyên gia, thay vì xuất hiện công khai và có phần trực diện như Mỹ, Trung Quốc chọn giải pháp tiếp xúc hậu trường, còn thông điệp thì nhấn vào tính trung lập và giải pháp mang tính khu vực. 

Ví dụ, Trung Quốc tổ chức cuộc họp ba bên không chính thức ở Thượng Hải trong nỗ lực củng cố thỏa thuận ngừng bắn mong manh. Theo tuyên bố từ Bộ Ngoại giao Trung Quốc, Thứ trưởng Tôn Vệ Đông đã gặp đại diện của cả Campuchia và Thái Lan trong cuộc đối thoại "thẳng thắn, hữu nghị và thân thiện". 

Và vai trò này cũng rất quan trọng, theo nhà ngoại giao Malaysia kỳ cựu Karuppannan: "Bắc Kinh có lẽ đóng vai trò trong hậu trường… giữ mọi việc trong vòng kiểm soát, để đàm phán không bị đổ vỡ".

Xung đột Thái Lan - Campuchia diễn ra ở điểm nóng chiến lược, rất quan trọng với lợi ích kinh tế và địa chính trị của cả Mỹ và Trung Quốc. 

Duy trì khu vực ổn định có lợi ích cho Trung Quốc cả về "kinh tế và chiến lược", theo ông Karuppannan, khi Bắc Kinh đã bỏ hàng tỉ USD vào các dự án hạ tầng và năng lượng trong sáng kiến Vành đai con đường, với Campuchia là một trong những đối tác then chốt. 

"Trung Quốc dựa vào Đông Nam Á không chỉ vì nguồn cung, mà đồng thời là thị trường xuất khẩu, thương mại và đầu tư - ông giải thích - Các bất ổn ở đây sẽ là thảm họa cho thương mại toàn cầu. Dù Trung Quốc hay Mỹ có thích hay không, họ vẫn phải giữ cho Đông Nam Á toàn vẹn".

Tuy nhiên, kể cả khi lệnh ngừng bắn đã đạt được, các chuyên gia nói tình hình vẫn rất mong manh. Dẫu vậy, đảm bảo khu vực hòa bình là lợi ích chung của tất mọi người, theo ông Karuppannan, và điều đó hy vọng là đủ để xung đột không trở lại. ■