Israel tấn công Qatar: Nước cờ thế bí?

Trước 4h chiều 9-9, Bộ Ngoại giao Qatar được Hoa Kỳ thông báo, theo lệnh của Tổng thống Trump cho Ngoại trưởng Marco Rubio, Israel sẽ đánh bom thủ đô Doha. Lúc Qatar nhận được tin mật thì đã lên khói đì đoàng ở khu vực các sứ quán nước ngoài từ 10 phút trước.

15 phi cơ tiêm kích Israel đánh bằng 10 tên lửa vào tòa nhà các lãnh đạo Hamas đang họp để bàn thảo việc ngưng bắn tại Gaza.

Đề nghị chót ngưng bắn xuất phát từ Mỹ. Ngày 7-9, Trump cho biết sắp có kết quả và ngày 8-9, Bộ trưởng Quốc phòng Israel Katz (tên ông này là Israel, trùng tên với quốc gia) cho biết Israel đã đồng ý. Khi phái đoàn Hamas họp nội bộ ở Doha để trả lời thì ăn 10 tên lửa. 

Thường thì thương thuyết trên đời cần có hai bên. Nếu ám sát phái đoàn địch thì khó có kết quả, và hẳn ý của chính quyền Benjamin Netanyahu là như vậy. Trong chuyện này, một là Mỹ âm mưu lừa Hamas, hai là Israel vâng dạ bề ngoài nhưng vượt mặt thầy.

Tại sao là Qatar?

Qatar và Israel là hai nước chưa có quan hệ ngoại giao, nhưng có trao đổi và hợp tác, nhất là trong lãnh vực thể thao. Ta còn nhớ "ngoại giao bóng bàn" giữa Mỹ và Trung Quốc năm 1971 dẫn đến Tổng thống Nixon thăm Trung Quốc 1972 và bang giao năm 1979. 

Năm tổ chức World Cup 2022, Qatar đã cho phép công dân Israel sang xem và dùng đường bay thẳng dân sự giữa hai nước. Thủ tướng Israel Simon Peres từng viếng thăm chính thức Qatar từ 1996. Từ 2005, tại thị xã Sakhnin ở Israel có sân vận động tên Doha do chính quyền Qatar tài trợ xây dựng.

Vai trò ngoại giao của Qatar là trung gian giữa Tây phương và các lực lượng Trung Đông hay khu vực xa hơn, như văn phòng Taliban mở ra năm 2013 để đàm phán với Mỹ. Năm 2011, đích thân Tổng thống Obama đề nghị Qatar mở văn phòng cho Hamas để có chỗ bờ biển mà hàn huyên. 

Trước đây, chính Israel và Hoa Kỳ yêu cầu Qatar giao cho Gaza mỗi tháng 30 triệu USD. Số tiền đó phải qua Israel và Israel từng cầm 220 triệu của Qatar để chuyển cho Hamas, vì như vậy có đối trọng với chính quyền Palestine ở Bờ Tây. Tổng số tiền Qatar giúp Gaza lên đến 1,8 tỉ USD, như 400 triệu để xây dựng lại sau chiến tranh 2014, và đưa qua kiểm soát của Israel.

Qatar là quốc gia siêu giàu nhưng cực nhỏ, họ phải tìm một lối nếu không phải để tỏa sáng thì cũng là để sống sót trong môi trường bất ổn và bạo lực của khu vực. Qatar có tiền và trước hết phải tạo cho mình hình ảnh tốt đẹp và văn minh. 

Đài thông tin quốc tế Al Jazeera là một thành công của vương quốc và công cụ uy tín được sử dụng một cách thông minh từ ngày thành lập 1996. Đây là vũ khí lợi hại của Qatar vì nó đạt tiêu chuẩn quốc tế và được tin tưởng trên cả tầm BBC trong khu vực Ả Rập.

Hình ảnh được vun xới của Qatar về mặt ngoại giao là "Thụy Sĩ", tức nơi trung lập để giải quyết mâu thuẫn, với tham vọng biến Doha thành một dạng Geneva. Tham vọng này đang có những thành công nhất định thì bị đánh bom. 

Đánh bom này không giết được lãnh đạo Hamas đang họp mà giết một người con của lãnh đạo và 4 trợ lý hay bảo vệ. Có lẽ những người này được giao giữ điện thoại di động của các lãnh đạo đang họp nên bị tên lửa đánh nhầm. 

Một hạ sĩ quan an ninh của Qatar cũng thiệt mạng. Tuy thất bại, tức không giết được các nhân vật trên, nhưng hành động của Israel mang tính cách biểu tượng vì sự ngang ngược coi thường mọi công ước quốc tế. Tính biểu tượng nhất là nó coi thường Hoa Kỳ đang đàm phán với Hamas về điều kiện ngưng bắn và chà đạp quan hệ mật thiết giữa Mỹ và Qatar.

Đổ vỡ cho cả Mỹ

Qatar là quốc gia có căn cứ không quân Al Udeid - căn cứ Mỹ lớn nhất tại Trung Đông với 11.000 binh sĩ và 2 nhà hàng Pizza Hut. Đây là nơi đặt bộ tư lệnh tiền phương của Bộ chỉ huy Trung phần (khu vực trách nhiệm 21 nước Trung Đông, Trung Á và Nam Á) của Hoa Kỳ. 

Căn cứ này do Qatar xây dựng và bảo trì với 8 tỉ USD từ ngày thành lập, và chỉ cách thủ đô là nơi bị đánh bom 35km.

Al Udeid chính là vòng đai phòng thủ đầu của Israel trong trận chiến 12 ngày với Iran hồi tháng 6. Ngoài lực lượng Anh và Mỹ, còn có hệ thống phòng không của chính Qatar gồm 9 phi đoàn chiến đấu cơ và 41 tỉ USD mới tiêu cho tên lửa phòng không THAAD và Patriot. 

Năm 2024, Qatar là khách hàng số 2 của Mỹ về trang bị quốc phòng, chiếm 7,7% tổng số vũ khí Mỹ bán về giá trị. Số 1 là Saudi Arabia (12%). Vậy các vũ khí đó để làm gì mà không bảo vệ và phát hiện máy bay Israel? Chưa kể, các máy bay này đi xa phải nhờ tiếp liệu trên không và có tin là phi cơ Anh tiếp liệu xăng và cất cánh chính từ căn cứ Al Udeid cho tiện lợi.

Nếu quả vậy thì đau đớn quá, bị phụ cả tiền lẫn tình. Năm 2022, Qatar đầu tư 171 tỉ USD vào Anh, tạo 600.000 công ăn việc làm. Tổng số đầu tư của Qatar 2008-2022 là 1.750 tỉ USD, tức 25.000 USD cho mỗi đầu người Anh. 

Về phần Mỹ, ông Trump mới vừa khoe (14-5-2025): "Các thỏa thuận mang tính bước ngoặt ngày hôm nay sẽ thúc đẩy sự đổi mới và thịnh vượng cho nhiều thế hệ, củng cố vị thế dẫn đầu về sản xuất và công nghệ của Hoa Kỳ, và đưa nước Mỹ vào con đường hướng tới thời đại hoàng kim mới".

Thỏa thuận với ai sẽ đưa nước Mỹ tới thời đại hoàng kim mới? Là với Qatar, mà theo Nhà Trắng chí ít sẽ giá trị 1.200 tỉ USD, tức bình quân hộ 5 người ở Mỹ thì sẽ "hưởng" 20.000 USD từ đầu tư kinh tế của Qatar. 

Riêng hợp đồng máy bay dân sự, 210 chiếc Boeing giá 96 tỉ USD, vẫn theo Nhà Trắng, sẽ tạo 154.000 việc làm mỗi năm và 1 triệu việc làm đến khi hợp đồng kết thúc. Qatar còn mua 26 tỉ USD vũ khí Mỹ và tặng riêng ông Trump chuyên cơ lớn nhất thế giới trị giá 400 triệu USD sau khi ông than phiền chuyên cơ tổng thống Mỹ thấy nó bé mà buồn!

Túng quá hóa liều?

Chỉ trong một buổi chiều chưa tắt nắng mà tất cả những tiền tỉ tỉ gì đó từ Qatar bốc khói mịt mờ. Thủ tướng Qatar vội chạy sang Mỹ ăn cơm tối và sụt sùi với Trump. 

Ông Trump bảo đảm Qatar sẽ không bị đánh nữa đâu và gửi Ngoại trưởng Rubio sang Israel. Nhưng trong cuộc họp báo chung, Netanyahu nói sẽ theo đuổi việc đánh Hamas đến cùng "bất cứ ở đâu", trước ông Rubio.

Ngay sau khi Doha bị đánh, chủ tịch UAE, thái tử Saudi và thái tử Kuwait chạy sang đưa vòng tay an ủi. Các nước này lắm khi mâu thuẫn nhau, nhưng đều là đồng minh của Mỹ. Kuwait có 2 căn cứ Mỹ (13.500 quân), UAE có 1 (5.000 quân). 

Tiền sắm vũ khí của Mỹ bởi Kuwait là 4,4% tổng số, UAE thêm 2,4%. 4 nước vùng Vịnh như vậy mua 26,5% vũ khí của Mỹ. Vẫn theo ông Trump khoe tiếp, Saudi mới hứa đầu tư vào Mỹ 600 tỉ USD, UAE sẽ đóng góp trong thập niên tới 200 tỉ USD và tổng số đầu tư từ vùng Vịnh sẽ lên tới 2.000 tỉ USD, tức 6.000 USD cho mỗi đầu người Mỹ.

Lý do tại sao Mỹ để đổi lấy một nụ cười Bao Tự phải chọc giận các chư hầu vùng Vịnh và đốt lửa Doha thì ta không biết. Năm 1982, Tổng thống Reagan chỉ gọi điện thôi là Israel ngưng đánh bom đánh pháo Beirut lập tức và rút quân về miền nam Lebanon. 

Năm 1956, Eisenhower bắt liên quân Israel và Anh với Pháp rút khỏi kênh đào Suez ở Ai Cập. Không có Mỹ thì Israel không là gì hết. Và Israel sẽ không cười vì không nghe tiếng xé lụa hay tiếng tên lửa xé không gian.

Ngày 15-9, Qatar họp khẩn tại Doha với trên 50 nước thuộc Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh (GCC), Liên minh Ả Rập, Tổ chức Hợp tác Hồi giáo (OIC) để tìm cách đối phó với Israel. Hiện diện có cả Tajikistan Trung Á, Sudan Phi châu, Indonesia với Malaysia Đông Nam Á, ngoài các lãnh đạo Trung Đông quen thuộc. Đặc biệt có cả tổng thống Iran. 

Chỉ có điều sau họp khẩn, các nước mới quyết định là đoàn kết thắm thiết với Qatar và cực lực lên án Israel, chứ chưa có hành động gì cụ thể.

Tuy vậy, ta vẫn có thể đoán là tơ duyên Hoa Kỳ và vùng Vịnh sẽ bớt mặn nồng. Các con số ngàn tỉ mà ông Trump khoe mới là lời hứa và sự lạnh nhạt sẽ thể hiện một cách kín đáo kiểu quay lưng vào vách, chứ không phải cầm vali lăm lăm bỏ nhà ra đi. 

Như vậy, hành động của Netanyahu là thất sách và cô lập thêm Israel, lại hại cho ảnh hưởng của Mỹ tại khu vực. Đó là cách đường cùng của một chính sách bạo lực không lối thoát. ■