Kỷ nguyên của các "siêu đại học"

Khi những trường hàng trăm năm tuổi buộc phải "chung nhà" để tồn tại, câu hỏi đặt ra không đơn thuần dừng lại ở chuyện ai cứu ai, mà là liệu bản sắc học thuật có thể sống sót trong kỷ nguyên của những "siêu đại học"?

Sự xuất hiện của "siêu đại học"

Từ năm 2026, hai trường đại học lâu đời ở miền nam nước Anh là Kent và Greenwich sẽ chính thức hợp nhất thành London and South East University Group. Tờ Financial Times gọi đây là mô hình "liên minh đa đại học" đầu tiên ở Anh. Các trường cùng tồn tại trong một khung tổ chức thống nhất, chia sẻ bộ máy điều hành và dịch vụ, nhưng vẫn giữ bản sắc riêng về học thuật.

Theo thông cáo chung, liên minh này được kỳ vọng sẽ tạo "nền tảng tài chính vững chắc để vượt qua các thách thức hiện tại và tương lai". Đầu tiên có lẽ là tiền: theo Văn phòng quản lý sinh viên Anh, hơn 40% đại học Anh được dự báo thâm hụt ngân sách trong năm học 2024 - 2025 vì học phí không tăng trong khi chi phí vận hành leo thang và số lượng sinh viên quốc tế giảm 16% so với kỳ vọng.

Sau sáp nhập, London and South East University Group sẽ trở thành một siêu đại học linh hoạt với gần 50.000 sinh viên trải dài từ London đến Kent, có chung hội đồng quản trị và hiệu trưởng duy nhất. Mô hình này được Bộ Giáo dục Anh ca ngợi là một hướng đi sáng tạo, hứa hẹn trở thành bản thiết kế mẫu cho tương lai giáo dục đại học xứ sương mù.

Nhưng không phải ai cũng lạc quan. Jo Grady, tổng thư ký Hiệp hội giảng viên và nhân viên đại học - cao đẳng Vương quốc Anh (UCU), thẳng thắn cho rằng đây thực chất là một vụ thâu tóm của Greenwich. 

Bởi Kent đang gặp khủng hoảng tài chính nặng nề, từng phải mở chương trình nghỉ việc tự nguyện và xóa bỏ nhiều ngành học như báo chí, triết học, y tế xã hội. Ngược lại, Greenwich ở vị thế tốt hơn và có thể là bên dẫn dắt trong liên minh này.

Làn sóng sáp nhập

Không chỉ Anh, một số quốc gia cũng ghi nhận những thương vụ sáp nhập đại học đình đám. Tháng 1-2026, Úc sẽ khai sinh một trong những siêu đại học nói tiếng Anh lớn nhất thế giới - Adelaide University, với quy mô 70.000 sinh viên và doanh thu dự kiến 2,1 tỉ đô la Úc/năm. Đây là kết quả cuộc hợp nhất giữa University of Adelaide (thành lập năm 1874) và University of South Australia (1991).

Theo giáo sư David Lloyd - người giữ vai trò đồng phó hiệu trưởng chuyển tiếp - dự án này đã chín muồi sau những lần thất bại vào các năm 2012 và 2018. Năm 2021, chính quyền bang Nam Úc cam kết sẽ lập ủy ban cưỡng chế sáp nhập nếu các trường không tự nguyện. Động lực chính là tham vọng tạo một đại học Úc lọt top 100 thế giới tại Nam Úc, đủ sức cạnh tranh với các khối Pháp, Singapore hay Canada.

Tuy nhiên khác với mô hình hợp nhất kiểu Pháp, nơi các trường chỉ dán nhãn chung và nhận ngân sách bổ sung, Adelaide University được lập pháp công nhận như một pháp nhân hoàn toàn mới (tháng 3-2024), có hội đồng chuyển tiếp độc lập gồm 50% đại diện mỗi trường. Họ xây dựng lại toàn bộ cấu trúc quản trị, chương trình và triết lý đào tạo từ tờ giấy trắng.

Điểm đáng chú ý nhất là cách hai trường "hòa" chứ không "gộp". Các khoa trùng nhau như luật, kinh doanh, khoa học được yêu cầu thiết kế lại chương trình cùng nhau, với đề bài: "Nếu bắt đầu từ đầu, chương trình lý tưởng sẽ ra sao?". Kết quả là hàng nghìn giảng viên vốn từng là "đối thủ" nay trở thành cộng sự, cùng xây dựng mô hình học lớp học đảo ngược - sinh viên học tài liệu online trước, lên lớp tương tác sâu.

Với quy mô khổng lồ và tỉ lệ sinh viên nội địa - quốc tế là 75% và 25%, Adelaide University kỳ vọng sẽ tránh được phụ thuộc học phí nước ngoài. Lệ thuộc nhiều vào sinh viên quốc tế là một điểm yếu từng khiến nhiều đại học Úc chao đảo trong đại dịch.

Bản sắc thương hiệu

Cuộc sáp nhập các trường đại học không chỉ là câu chuyện về một trường mạnh cứu một trường yếu, một trường "có tiền" dang tay giúp trường khốn khó, mà còn là phép thử: liệu "thương hiệu" có thể được mở rộng mà không bị pha loãng, và liệu "bản sắc đại học" có thể tồn tại sau một cú đổi tên?

Trở lại câu chuyện nước Anh. Trên Financial Times, chuyên gia tài chính Philip Augar chỉ trích gay gắt mô hình mà ông gọi là "một khuôn cho tất cả" - nguyên nhân sâu xa khiến hệ thống đại học Anh khủng hoảng tài chính và mất định hướng. 

Theo Augar, mô hình này xuất phát từ tư duy cho rằng mọi trường phải vận hành giống nhau: cùng hướng đến chuẩn nghiên cứu hàn lâm, phụ thuộc vào học phí và sinh viên quốc tế, và chạy đua thứ bậc xếp hạng. Dù quy mô, sứ mệnh và nhóm sinh viên phục vụ rất khác nhau, tất cả đều bị ép vào khuôn mẫu duy nhất.

Augar cảnh báo sự đồng phục trong tư duy quản trị này đang bóp nghẹt sáng tạo và khả năng thích ứng của các trường, nhất là khi số lượng sinh viên giảm, chi phí leo thang và ngân sách công bị cắt giảm. 

Ông kêu gọi nước Anh phải thiết kế lại bản đồ đại học theo hướng linh hoạt hơn, phân tầng rõ rệt giữa các loại hình đào tạo như nghiên cứu, ứng dụng, nghề nghiệp, khuyến khích hợp tác thay vì cạnh tranh và quan trọng nhất là kết nối hệ thống đại học với học tập suốt đời để người dân có thể học, làm, rồi quay lại học tiếp khi cần nâng cấp kỹ năng.

Trong khi đó, báo cáo của Viện Chính sách giáo dục đại học Vương quốc Anh (HEPI) cho rằng sáp nhập không phải "viên đạn bạc". Tác giả Diana Beech và André Spicer cảnh báo rằng nếu chỉ cắt giảm và hợp nhất vì túng quẫn, các trường có thể rơi vào mẫu hành vi tự hủy như tranh giành nguồn lực, co cụm phòng thủ, rồi cùng yếu đi.

Họ nhấn mạnh sáp nhập chỉ có giá trị nếu thay đổi mô hình vận hành và tạo ra một tổ chức thực sự khác biệt, chứ không chỉ là phép cộng cơ học giữa hai bảng lương và hai khoản nợ. "Nếu nền tảng tài chính của các bên vốn đã không vững thì cắt giảm hay thu nhỏ quy mô cũng chẳng thể trở thành viên đạn bạc chữa lành hệ thống", hai tác giả viết.

Hiệp hội các cơ sở giáo dục đại học và nghệ thuật của Vương quốc Anh (GuildHE) cảnh báo nguy cơ "chết dần trong im lặng" nếu các vụ sáp nhập diễn ra tự phát, thiếu chiến lược. "Nếu không có một cơ quan điều phối tầm quốc gia, nước Anh sẽ đánh mất sự đa dạng từng là sức mạnh của mình" - Brooke Storer-Church, giám đốc hiệp hội, nói.

Dữ liệu mới cho thấy hơn 4.000 chương trình học đã bị cắt chỉ trong năm nay và các đại học nhỏ đang dần bị xóa sổ trong cuộc đua sinh tồn. Bà cho biết hiện ngành vẫn đang "chờ Bộ Giáo dục đưa ra tầm nhìn dài hạn cho toàn hệ thống, điều đến nay vẫn chưa xuất hiện".