Lệnh cấm nói thời Trump?

Năm 1963, bốn năm trước khi Jimmy Kimmel ra đời, Tòa Tối cao Mỹ đưa ra một diễn giải vô cùng quan trọng liên quan tới Hiến pháp nước này. Đó là chính quyền được tự do khích lệ hay thuyết phục các đơn vị tư nhân ủng hộ chính sách, nhưng tu chính án số 1 cấm chính quyền dùng các biện pháp ép buộc hay đe dọa trừng phạt để cản trở ngôn luận.

Theo The New York Times, lằn ranh này đã bị thách thức khi đài ABC quyết định ngưng chương trình của danh hài Jimmy Kimmel sau khi Chủ tịch Ủy ban truyền thông liên bang (FCC) Brendan Carr chỉ trích bình luận của Kimmel liên quan vụ ám sát KOL Charlie Kirk.

Từ cấm đọc sách khiêu dâm

Hiện chưa rõ việc ngưng chương trình này có dẫn tới một vụ kiện tu chính án số 1 hay không, nhưng ông Carr thì có dấu hiệu đe dọa cả đài truyền hình và các hệ thống kênh phụ về việc rút giấy phép của họ. (Về mặt kỹ thuật, FCC chỉ có quyền cấp phép băng thông cho các đài, chứ không phải cấp phép về hoạt động).

Các chuyên gia hiến pháp cho rằng phán quyết hơn 60 năm trước của Tòa Tối cao cho thấy các đe dọa của chính quyền Trump với báo chí hiện giờ là vi hiến. Hôm 17-9, ông Carr phát biểu trên một podcast đe dọa rằng FCC sẵn sàng hành động: 

"Thật sự, khi anh nhìn thấy những việc như này - tôi nghĩ, chúng tôi có thể làm cách dễ hoặc cách khó. Các công ty cần thay đổi hành vi và xử lý Kimmel sớm, không thì sẽ có biện pháp của FCC". 

Tổng thống Trump phát biểu với báo giới một ngày sau trên Air Force One rằng những người dẫn các sô hài buổi tối đã phê phán ông quá nhiều, nên chủ kênh phải trả giá. "Tôi nghĩ giấy phép của họ có thể bị thu hồi", ông nói.

Tu chính án số 1 cho phép báo đài ở Mỹ nói chung được phát sóng bất cứ điều gì họ muốn. Theo đó, hiến pháp Mỹ bảo vệ quyền tự do ngôn luận và cấm chính quyền dùng quyền với các đơn vị tư nhân để kiểm soát nội dung. 

Chưa hết, liên quan tới tu chính án này, hệ thống tư pháp Mỹ vẫn đang không ngừng làm rõ khác biệt giữa thuyết phục và ép buộc, như phán quyết hồi năm ngoái nói kể cả đe dọa gián tiếp từ cơ quan quản lý cũng là vi hiến.

Phán quyết vụ Bantam Books kiện Sullivan năm 1963 liên quan tới một ủy ban được các nghị sĩ bang Rhode Island lập ra do lo ngại người trẻ đọc sách khiêu dâm. Ủy ban sau đó gửi thông báo tới một nhà bán sỉ sách ở bang, liệt kê các ấn phẩm không ủng hộ và nói ủy ban "có nhiệm vụ báo cáo với tổng chưởng lý" về các vi phạm luật chống khiêu dâm của bang. 

Thông báo cũng nói danh sách sách cấm đã được "gửi tới cơ quan cảnh sát" và nếu công ty hợp tác thì sẽ có các hành động truy tố. Bốn nhà xuất bản đã khởi kiện và Tòa Tối cao Mỹ sau đó phán quyết hành động của ủy ban, dù gián tiếp và không chính thức, đã vi phạm tu chính án số 1.

"Mọi người sẽ không dám coi nhẹ các đe dọa của giới quan chức về xử lý hình sự nếu họ không tuân thủ - thẩm phán William J. Brennan Jr. viết - Sẽ là ngây thơ nếu coi tuyên bố của bang rằng các danh sách đen kia chỉ là đề xuất pháp lý, khi rõ ràng đó là công cụ quản lý".

Tổng thống và sô hài

Từ phán quyết đó tới nay đã là hơn 60 năm. Năm ngoái, Tòa Tối cao Mỹ tái khẳng định phán quyết 1963 và diễn giải sâu thêm về lập luận. Thẩm phán Sonia Sotomayor viết trong một phán quyết tuyệt đối (9-0) của tòa: 

"Nhà xuất bản Bantam Books đại diện cho nguyên tắc là quan chức chính phủ không được phép… đe dọa đơn vị tư nhân hay trừng phạt, đàn áp các thông điệp mà họ không thích nhân danh chính phủ. Nhìn chung, quyền lực và mức độ quản lý trực tiếp của quan chức chính quyền càng lớn, người ta sẽ càng ít dám phớt lờ lệnh từ quan chức này".

Theo giáo sư luật Robert C. Post của Đại học Yale, vụ dừng chương trình Jimmy Kimmel rất gần với các vụ kiện trước kia liên quan tu chính án số 1. 

Ông nói Tòa Tối cao "gần đây đã khẳng định rõ" rằng quan chức chính phủ không thể dựa trên biện pháp ép buộc để ngăn chặn các quan điểm họ không thích. Tòa Tối cao đánh giá chính phủ có ảnh hưởng lớn trong quản lý các đài, đặc biệt khi băng tần là tài nguyên hiếm nếu so với Internet hay báo giấy.

Trong phán quyết của Tòa Tối cao năm ngoái vụ Murthy kiện Missouri, đa số thẩm phán đã né câu hỏi liệu chính quyền Biden có vi phạm tu chính án số 1 không khi yêu cầu các công ty mạng xã hội xóa thông tin mà chính quyền coi là sai sự thật liên quan chủ đề Covid và cuộc bầu cử 2020.

Trong vụ đó, tòa xác định bên nguyên chưa thể hiện rõ là họ tổn thất trực tiếp gì để khởi kiện. Nếu Kimmel kiện, ông cũng phải chứng minh rằng tuyên bố của Carr là đe dọa và đài ABC đã chịu sức ép này nên ngừng chương trình. 

Với phán quyết năm ngoái, thẩm phán Samuel A. Alito Jr. là thiểu số không đồng ý, ông cho rằng tòa lẽ ra phải kết luận chính quyền Biden đã vi phạm hiến pháp: "Đây là hành vi vi hiến nghiêm trọng, và đất nước có thể hối hận nếu tòa không dám nói thẳng vậy".

Tổng thống Trump hiện đang đe dọa sẽ xử lý một loạt cơ quan báo chí chính thống và các đối thủ chính trị. Các trợ lý và đồng minh của ông thì nói chính quyền hành động vậy là để ngăn chặn tin giả và các phát ngôn gây thù hận có thể dẫn tới bạo lực chính trị. 

Phát biểu của ông Trump cho thấy dường như ông sẽ nhắm vào cả các phát ngôn ông không ưa, dù có gây thù hận hay không. Ông từng úp mở rằng nhóm người biểu tình la ó ông ở một nhà hàng có thể bị truy tố theo luật gây rối trật tự công cộng. 

Ông cũng yêu cầu một loạt nhân vật tấu hài chương trình đêm khuya phải dừng chương trình vì họ thường xuyên chế giễu ông. Ông đe dọa đóng các kênh truyền hình mà ông coi là không công bằng với ông. Ông đe dọa và khởi kiện tờ The New York Times đòi 15 tỉ đô la vì làm ảnh hưởng tới uy tín của ông.

Ông Trump không phải tổng thống duy nhất tức giận vì báo chí đưa tin xấu về ông và chính quyền, và cũng không phải tổng thống đầu tiên tìm cách trừng phạt truyền thông. 

Nhưng theo các sử gia, trong thời hiện đại không có tổng thống nào dùng quyền lực để gây sức ép với truyền thông như cách của Trump, nhất là khi hiện không có gì đáng gọi là khẩn cấp về an ninh quốc gia với Mỹ.

Quyết định ngừng chương trình "Jimmy Kimmel Live!" của đài ABC được đưa ra trong bối cảnh một loạt doanh nghiệp của họ đang cần giấy phép từ FCC cho một số thương vụ. 

Nexstar, tập đoàn sở hữu nhiều kênh nhỏ ở Mỹ và là hệ thống quyết định ngưng phát Kimmel, đang cạnh tranh để mua Tegna và cần sự phê duyệt của FCC. Sinclair, đơn vị sở hữu những kênh nhỏ có thiên hướng bảo thủ, thì đòi ông Kimmel phải xin lỗi gia đình Kirk và đóng góp "đáng kể" cho người thân và tổ chức của ông này. 

.Sinclair cũng là đơn vị đang cần giấy phép từ FCC cho việc mua tập đoàn Tegna. Vụ Kimmel làm mọi người liên tưởng tới việc CBS ngưng sô của Stephen Colbert, người cũng thường xuyên chế giễu ông Trump. 

David Letterman, danh hài thuộc thế hệ trước Kimmel, nói khi còn hoạt động, các chương trình của ông liên tục chê bai 6 đời tổng thống khác nhau mà không bao giờ sợ bị trả đũa.

Theo Letterman, "(Chúng tôi) đã chỉ trích họ một cách tàn nhẫn, chỉ trích đủ các nhân vật, dù đúng, dù sai, chính xác hay không chính xác, nhưng với giọng hài hước, và chúng tôi chưa bao giờ bị bất cứ cơ quan nào đe dọa, chứ đừng nói là từ FCC. Định chế tổng thống Mỹ phải có tầm hơn một gã diễn sô chứ, phải thật sự lớn hơn chứ".■