"Lò báo" AI hại cả làng báo

TTCT - Trong khi các tòa báo vất vả fact check hoặc tìm cách trình bày dữ liệu hay ho hấp dẫn, thì lại có tòa soạn chuyên nghề sản xuất tin giả như thật (tất nhiên là lại nhờ AI).

NewsGuard, một công ty chuyên theo dõi tin giả trên Internet cho biết hiện nay có đến 840 trang web sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để đẻ ra tin tức bằng ít nhất 16 thứ tiếng.

Bài điều tra của tờ New York Times về BNN Breaking, một trong những trang web như thế, cho thấy mối hiểm nguy con người phải đối diện khi tin giả do AI tạo ra có nguy cơ tràn ngập Internet.

"Làm báo" kiểu BBN Breaking

Gurbaksh Chahal thành lập BNN Breaking vào năm 2022; ông này sinh ra ở Ấn Độ và lớn lên ở Nam California, Mỹ. Thập niên 2000, Chahal kiếm được hàng triệu đô la nhờ sớm nhảy vào lãnh vực quảng cáo trực tuyến.

Hết viết sách về con đường tự lập của mình, đẻ ra một đồng tiền mã hóa có nhờ Paris Hilton quảng bá, lại đi làm kit xét nghiệm Covid trong đại dịch, Chahal là người có đầu óc kinh doanh nhạy bén theo xu hướng.

Tới thời ChatGPT, Chahal quyết định sang định cư ở Hong Kong, tự nhận là người tạo ra ePiphany AI, một mô hình AI tạo sinh được quảng bá là "thông minh" hơn cả ChatGPT.

Chahal sử dụng ePiphany AI để sản sinh nội dung cho trang BNN Breaking, rồi tuyển dụng hàng chục nhà báo khắp thế giới, chủ yếu là các cây bút tự do, ít kinh nghiệm từ các nước như Pakistan, Ai Cập, Nigeria. Với họ, mức lương 1.000 đô la Mỹ mỗi tháng là rất hấp dẫn; họ làm việc từ xa, liên lạc qua WhatsApp, hằng tuần họp hành qua Google Hangout.

Những người từng làm cho BNN Breaking nói với New York Times họ tưởng làm cho một cơ quan báo chí nghiêm túc vì website BNN Breaking cam kết "chính xác là đòi hỏi hàng đầu", rằng "mọi thông tin đều được kiểm chứng nghiêm ngặt, bảo đảm tin tức của chúng tôi luôn là nguồn chính xác, đáng tin cậy".

Thế nhưng, những cây bút tự do này được yêu cầu dùng AI để viết tin, tức là tải các bài viết của các tờ báo có uy tín rồi yêu cầu AI biên soạn, nhào nặn lại thành một bài mới để đăng lên BNN Breaking.

Hemin Bakir, một nhà báo Iraq từng làm cho BNN Breaking gần một năm, cho biết anh từng bày tỏ sự hoài nghi về cách làm báo như thế nhưng Chahal vẫn tự tin nói đây là "một cuộc cách mạng trong ngành báo chí".

Thoạt tiên, nhân viên còn được yêu cầu đọc lại để rà soát bài viết do AI đẻ ra. Nhưng chẳng mấy chốc, BNN Breaking đẻ ra cả trăm, cả ngàn bài viết mỗi ngày, không người nào kiểm tra cho xuể. Chahal sau đó yêu cầu Bakir chỉ kiểm tra lại những bài nào có nhiều người đọc, như những bài được MSN.com đăng lại.

Nhân viên tỏ vẻ không muốn ký tên lên những bài hoàn toàn do AI sáng tác nhưng Chahal bắt họ phải chấp nhận - về sau tên tác giả bài viết cũng được AI gán luôn một cách tự động. Vì thế, có thể thấy một bút danh liên tục xuất bản cả chục bài viết trên BNN trong vòng mấy phút!

Trong hơn một năm sau ngày thành lập, BNN Breaking bị kiện đăng tin sai, bịa trích dẫn từ các chuyên gia, lấy cắp tin tức, hình ảnh từ các tờ báo chính thống. Một nhà nghiên cứu đã khảo sát 1.000 bài đăng trên BNN Breaking và kết luận một phần tư lấy lại từ năm trang web, gồm cả Reuters, AP và BBC.

Còn điều tra của New York Times cho biết họ xác định nhiều lỗi viết không chính xác, trích nguồn sai, bài nói về lò vi sóng nhưng minh họa bằng khẩu súng, một bài về hội nghị tin giả lại bịa ra một diễn giả không có thật…

Gây ồn ào nhất là tin về một vụ án liên quan đến một nhà phát thanh người Ái Nhĩ Lan bị cáo buộc có hành vi lạm dụng tình dục lại đăng hình của một người hoàn toàn không dính líu gì cả. Lý do kể ra rất đơn giản: trong bản tin gốc không có tên của nhà phát thanh này vì tòa quyết định không công bố.

Thế là AI tự động tìm hình minh họa bằng câu miêu tả "một nhà phát thanh người Ái Nhĩ Lan" và đăng hình của Dave Fanning, từng nổi tiếng nhờ phát hiện ban nhạc U2 nhưng không liên quan gì đến vụ án.

Tin này được MSN của Microsoft đăng lại nên ngay sau đó Fanning nhận hàng chục cú điện thoại hỏi đầu đuôi câu chuyện. Tin chỉ lên một ngày rồi bị xóa nhưng tác hại lên uy tín của Fanning không hề nhỏ. Ông này đang kiện cả BNN Breaking và Microsoft.

Điều đặc biệt, theo tường thuật của New York Times, BNN Breaking không trả lời các khiếu nại của ông Fanning thông qua luật sư của ông mà chỉ xóa bài. Sau khi Fanning nộp đơn kiện, BNN liền đáp trả bằng cách đăng bài buộc tội Fanning "có những chiến thuật tuyệt vọng khi kiện tụng để đòi tiền".

Đây là cách Chahal thường đem ra xài; mỗi khi có chuyện gì không hài lòng, ông ta dùng BNN để đáp trả như từng đăng bài nói xấu một chính trị gia ở San Francisco, chê Wikipedia sau khi nơi này viết tiêu cực về BNN Breaking, thậm chí phê phán Elon Musk sau khi các tài khoản X của Chahal, vợ ông và công ty ông bị khóa.

Chẳng qua vì tiền

Động cơ để Chahal dùng AI đẻ ra tin bài chính là tiền. Sự phổ biến ngày càng tăng của loại quảng cáo lập trình - tức các thuật toán tự động sắp xếp quảng cáo trên mọi trang web có đăng ký đã tạo điều kiện cho các trang web dùng AI tạo ra tin tức câu khách bằng các tít giật gân, tạo sự tò mò, tít một đàng, nội dung một nẻo.

Các chuyên gia tin tức đang lo ngại tin tức tràn ngập từ các máy sản xuất như BNN Breaking sẽ đè bẹp các trang tin nghiêm túc, chính thống. Một khi họ phải chia sẻ nguồn thu từ quảng cáo cho các nơi như BNN, các trang tin địa phương không còn thể nào cạnh tranh nổi để tồn tại.

Theo tự nhận của BNN Breaking, số lượng người truy cập họ để đọc tin tức lên đến 10 triệu lượt người mỗi tháng, tức còn cao hơn các tờ báo như tờ The Chicago Tribune. Các tờ báo lớn như The Washington Post, The Guardian, Politico… cũng từng dẫn nguồn là các bản tin trên BNN Breaking. Microsoft từng ký hợp đồng với BNN Breaking như họ đã ký với nhiều tờ báo lớn, đăng lại tin của BNN lên trang tin MSN.com và chia sẻ doanh thu quảng cáo.

Sau khi bị phản ứng từ nhiều nơi, BNN Breaking ngưng hoạt động từ tháng 4-2024, tự xóa hết nội dung cũ. Microsoft cũng tuyên bố cắt hợp đồng đăng lại tin của BNN. Nhưng dường như Chahal không từ bỏ giấc mơ "làm báo" bằng AI.

Trong vòng một tuần sau khi BNN Breaking đóng cửa, Chahal di dời toàn bộ mô hình cũ qua trang web mới, mang tên TrimFeed, cũng có những tuyên bố như BNN, hứa hẹn một phương tiện truyền thông "không bị bóp méo". Nhưng ngay sau khi có tin New York Times sẽ đăng phóng sự về cách làm báo kiểu mới này, TrimFeed cũng bị đóng cửa theo.

Hiện nay hiện tượng dùng AI để tạo ra nội dung rồi đưa lên mạng đang lan ra nhiều lãnh vực. Mỗi ngày có thêm hơn 100.000 bản nhạc mới được đưa lên Spotify, trong đó một tỉ lệ lớn là nhạc do AI sáng tác. Amazon tràn ngập sách giả, nhất là loại sách hướng dẫn du lịch, tiểu sử người nổi tiếng do AI chế tác.

Dĩ nhiên các bài hát hay sách giả này không lừa được lâu nhưng chỉ cần mỗi người bị lừa một lần là cũng đủ để kẻ gian kiếm bộn tiền. Điều tương tự cũng diễn ra với các trang tin "tổng hợp" thực chất do AI biên soạn như iBusiness Day hay Ireland Top News - nội dung tin đúng sai chủ trang không cần biết, miễn sao có nhiều người vào xem và click vào quảng cáo là họ có tiền.

Đó chính là một trong những mối nguy thấy rõ của AI.