Lòng nhớ bạn xưa mà sao khó tỏ

Thử tưởng tượng bạn được mời vào một vụ đánh cược mà bạn chỉ cần tốn không tới 3 phút. Nếu thắng, bạn sẽ tiết kiệm được hơn 200 giờ đồng hồ; nếu thua, bạn cũng sẽ chẳng mất mát gì. Bạn có dám tham gia hay không? Nếu có, mời bạn hãy lấy điện thoại ra, tìm lại một người bạn từng thân nay đã mất liên lạc và nhắn "Xin chào, dạo này bạn khỏe không?".

Ngay cả khi biết 200 giờ tiết kiệm được là thời gian kết nối để biến một người mới quen thành bạn bè thân thiết, có lẽ bạn cũng chọn không nhắn tin. Hâm nóng một tình bạn xưa có thể là liều thuốc quý cho tinh thần và cảm xúc. Vậy mà, đến lúc phải nhắn dòng đầu tiên để nối lại khoảng cách ấy, phần lớn chúng ta lại chần chừ không thể gửi.

Năm 2024, giáo sư Lara Aknin từ Đại học Simon Fraser (Canada) và tiến sĩ Gillian Sandstrom từ Đại học Sussex (Anh) đã tiến hành chuỗi 7 nghiên cứu để truy đến tận cùng nghịch lý này.

Muốn nói nhưng không thể mở lời

Ở 4 nghiên cứu đầu tiên, họ tập trung tìm hiểu về mong muốn kết nối lại bạn xưa trong nhiều điều kiện khác nhau.

Kết quả của nghiên cứu số 1: hơn 400 người được hỏi từng mất liên lạc với một ai đó trong đời, nhưng đa số thể hiện thái độ không sẵn sàng hoặc trung dung - có cũng được mà không cũng được - khi quyết định có nên nói chuyện lại với người bạn cũ. 

Khi đánh giá sâu hơn ở nghiên cứu thứ 2, Aknin thấy được mọi người đặc biệt ngần ngại hơn nếu là người chủ động bắt chuyện, cho thấy vai trò (chủ động hay bị động) ảnh hưởng khá lớn đến việc kết nối lại. Có thể hiểu rằng người tham gia khá miễn cưỡng liên lạc vì họ nghĩ người bạn cũ không quá hào hứng nói chuyện với họ.

Để tạo động lực cho người tham gia nghiên cứu, giáo sư Aknin và đồng sự đã đưa thêm một số điều kiện để sàng lọc người bạn cũ này - chẳng hạn đây là một người bạn mà người tham gia sẵn lòng kết nối và muốn nghe tin tức. Trong 2 phút, mọi người soạn những tin nhắn ngắn có nội dung đơn giản, từ 3 - 184 từ để chào hỏi lại bạn cũ. Sau đó họ sẽ quyết định xem có nhân cơ hội này để gởi tin nhắn đi hay không. 

Thật đáng ngạc nhiên, ở nghiên cứu số 3 này, dù muốn liên hệ lại, biết thông tin của người bạn này, cũng như đã soạn sẵn tin nhắn, chỉ có chưa tới 1/3 người tham gia sẽ thật sự gởi đi nội dung này. Ngay cả khi khoảng cách chỉ nằm ở một cú bấm nút, người tham gia vẫn không sẵn sàng. Điều này khác xa với con số dự đoán lên tới 70 hay 80% của Aknin và Sandstrom. "Chúng tôi hơi choáng váng. Chúng tôi nghĩ đây vốn là chuyện dễ như trở bàn tay" - Aknin nói với Vox.

Mặc dù các nhà nghiên cứu tìm cách khích lệ những người tham gia (như nói rằng việc gởi tin nhắn là hành vi tử tế và không gây phiền hà) ở nghiên cứu số 4, tỉ lệ thật sự gởi tin nhắn chỉ tăng lên một chút, vào khoảng 36%.

Bạn cũ xa rồi

Nửa đầu của chuỗi thử nghiệm khiến Aknin đặt ra giả thuyết: liệu những người bạn cũ với chúng ta chỉ như một người xa lạ không hơn không kém? Bà làm tiếp hai thử nghiệm để tìm nguyên nhân tại sao chúng ta gặp khó khăn khi liên lạc với bạn cũ đến vậy.

Trong nghiên cứu số 5, gần 300 người hoàn thành một khảo sát trực tuyến về mức độ sẵn sàng tham gia ngay lập tức một số hoạt động khác nhau, từ nghe một bản nhạc ưa thích lúc bé, ăn kem, nhặt rác, nói chuyện với người lạ hay bạn cũ. 

Để tăng tính thuyết phục, các đạo cụ được sắp xếp gần người tham gia, như một số túi kem, bao đựng rác hay bọc đựng tiền xu, tạo cảm giác cho người tham gia rằng họ có thể được yêu cầu làm ngay một việc nào đó trong danh sách. Kết quả thực tế rất trớ trêu: việc liên hệ một người bạn cũ còn khiến người ta miễn cưỡng hơn là đi nhặt rác hay nói chuyện với người lạ.

Nghiên cứu số 6 nhằm xác nhận có phải qua tháng năm mất kết nối, bạn bè sẽ trở thành người xa lạ? Hơn 500 người tham gia phải liệt kê 3 - 5 người "đã lâu không có liên hệ", sau đó đánh giá "điểm thân thiết" từ 1 - 7, tương ứng mức độ từ "người lạ ơi" đến "rõ như lòng bàn tay". Kết quả cho thấy đúng là càng cảm thấy xa lạ, chúng ta lại càng ngần ngại kết nối với người bạn thuở xưa.

Thật khó tìm một lý do nối lại kỷ niệm xưa hợp lý giữa cuộc sống quá đỗi thực dụng. "Tôi đang ở cùng khu nhà bạn đây", "Có cái hình này mắc cười lắm" hay "Nói một chút về chuyện cũ nhé?" nghe quá đáng ngờ, không khéo lại ăn ngay một cú "chặn" trên Facebook vì bị nghi ngờ lừa đảo hay bị "quăng cục lơ" vì sợ mời đám cưới hay vay tiền.

Ngoài ra, mạng xã hội như một con dao hai lưỡi, vừa dễ dàng giúp chúng ta tìm lại một người bạn tiểu học đã mất liên lạc từ lâu, lại vừa đẩy xa chúng ta khỏi mối quan hệ thân thiết thật sự. Khi tin tức của một người bạn cấp I lướt qua trang chủ, ta bị "ru ngủ" trong ảo tưởng về một sợi dây liên kết mờ ảo, mặc dù cả hai vẫn tiếp tục giữ im lặng trong khung trò chuyện của nhau.

Vượt qua ngại ngần

Chúng ta thường lo lắng rằng việc liên lạc lại với bạn cũ sẽ gây phiền hà, nhưng theo Peggy Liu, nhà tâm lý học tại Đại học Pittsburgh, phần lớn những lo lắng đó chỉ tồn tại trong suy nghĩ của chính ta, và thực ra ta có xu hướng đánh giá thấp mức độ trân trọng của người khác khi họ nhận được sự kết nối ấy. 

"Yếu tố bất ngờ thường khuếch đại cảm xúc... Vì thế, khi một ai đó nhận được lời hỏi han bất ngờ, cảm giác ngạc nhiên ấy sẽ càng làm cho sự trân trọng thêm sâu sắc" - bà nói với National Geographic.

Hơn vậy, nhấn nút "khởi động lại" cho tình bạn còn mang đến "kết nối kép" cho sức khỏe tinh thần, như cách giáo sư Daniel Levin tại Đại học Rutgers nhận xét trong nghiên cứu về "mối quan hệ tiềm ẩn". Theo ông, gặp bạn cũ mang lại lợi ích dựa trên nền tảng của sự thân thiết sẵn có. 

Trong khi đó, kết nối với bạn mới lại tạo nên sự mới mẻ bạn chưa từng trải qua. Do đó, tương tác với người bạn thân cũ tạo ra "kết nối kép": vừa hoài niệm với những kỷ niệm gần gũi trước đây, vừa mang lại cảm giác mới mẻ sau bao tháng ngày không gặp gỡ. Đây là công thức mang đến sự thú vị và hào hứng cho tình bạn "vừa cũ vừa mới".

Với lợi nhiều hơn hại thế này, làm cách nào chúng ta có thể thoải mái và tự tin khi "phủi bụi" khung hội thoại cũ? Aknin và Sandstrom tiến tới nghiên cứu số 7 hòng tìm giải pháp kết nối kỷ niệm. Khi việc thay đổi nhận thức của người tham gia ở nghiên cứu số 4 không khiến họ sẵn lòng hơn, nhóm các nhà nghiên cứu quyết định đi theo hướng khác: thay đổi hành vi.

Trong thử nghiệm cuối của chuỗi nghiên cứu này, Aknin và Sandstrom chia người tham gia làm hai nhóm. Ở nhóm đầu tiên, mỗi người tham gia có 3 phút để viết và gởi tin nhắn cho bạn bè và gia đình - những mối quan hệ hiện tại. Nhóm thứ hai được dùng 3 phút đó để lướt mạng xã hội. Sau đó, tất cả người tham gia được khuyến khích gởi tin nhắn cho người bạn cũ lâu ngày không liên lạc. 

Kết quả đạt được khá khả quan, 53% số người "khởi động" với tin nhắn cho người quen đã "thả" tin nhắn cho bạn cũ, trong khi chỉ 31% nhóm lướt mạng xã hội sẵn lòng. Đáng chú ý, những tin nhắn có nhắc đến kế hoạch tương lai một cách mơ hồ lại càng dễ được gởi đi: "Bữa nào chúng ta đi chơi đi!" hoặc "Cà phê không?".

Giáo sư Aknin không rõ lý do chính xác tại sao biện pháp tác động lên hành vi này lại hiệu quả, nhưng có thể xem bài tập khởi động (viết tin cho người quen) đã tạo lực đẩy cho hành động tiếp theo. 

Theo giáo sư Levin, nếu người ta tin rằng kỹ năng xã hội có thể học tập và cải thiện được (chứ không phải do bẩm sinh), họ sẽ tin vào khả năng phát triển của bản thân và kết nối với người khác nhiều hơn. "Nếu bạn nghĩ rằng một số người sinh ra đã có khả năng kết nối tuyệt vời, khả năng bạn kết nối với người khác sẽ ít đi" - Levin nói thêm.

Như vậy, để tăng sự dũng cảm cho cú bấm "Gởi" tin nhắn đến bạn bè xưa, bạn có thể bắt đầu bằng việc liên lạc với người thân, bạn bè hiện tại. Hoặc thậm chí Aknin còn gợi ý một biện pháp hay hơn: hãy viết sẵn tin nhắn vào ô hội thoại với một người vẫn liên hệ gần đây, sau đó đổi tên người nhận thành người bạn cũ.

Nhà tâm lý học Giuseppe Labianca tại Đại học Massachusetts Amherst khuyên chúng ta hãy bắt đầu với những cuộc trò chuyện thật sự: gọi điện hay gặp mặt trực tiếp. Trạng thái "đã kết bạn" qua mạng xã hội mà không đi kèm tương tác thêm sẽ khó lòng khơi lại hoàn toàn cảm xúc và kỷ niệm trước đó.

Nếu còn chưa muốn bắt đầu? Hãy nhớ rằng thiếu kết nối xã hội có thể gây ra nguy cơ sức khỏe như việc hút 15 điếu thuốc mỗi ngày. Thôi thì cứ thử một lần dẹp bỏ ngại ngần, cứ làm theo lời khuyên của những nhà tâm lý học, bắt điện thoại lên và hẹn gặp mặt "Hôm nay cà phê không?". Còn nếu bị từ chối? Cũng chẳng sao.