Màu của năm 2023: Từ con bọ yên chi tới thông điệp sắc màu hiện đại

Viva Magenta - màu của năm 2023

Suốt 10 năm, sau khi cam đỏ chói lọi Tangerine Tango trở thành Màu của năm 2012, những lựa chọn của Viện màu Pantone (Pantone Color Institute) cho các năm tiếp đó là một dải lục lam chàm tím trầm lạnh, điểm vài nét pha đỏ nền nã như hồng thạch anh, cam san hô, nâu rượu trầm. Mãi cho đến cách đây vài tuần...

Màu khác thường cho một thời khác thường

Màu của năm 2023 được công bố vào đầu tháng 12 gây choáng ngợp bởi thần chất độc đáo và cái tên ấn tượng: Viva Magenta. 

Giới thiệu về màu son thắm ngả hồng và ánh tím này, Viện Pantone viết: "Viva Magenta lan tỏa sinh lực và khí lực. Đó là một sắc thái có nguồn gốc tự nhiên, giáng tông từ họ màu đỏ, và thể hiện một sức mạnh mới. Viva Magenta dũng mãnh và can trường là một màu đầy rung động, mà sự sôi nổi của nó làm thăng hoa lời ca ngợi niềm lạc quan và sự hân hoan... Nó là một màu đỏ sống động thể hiện niềm vui thuần khiết, cổ vũ tự do thể nghiệm và thể hiện bản thân".

Đó không phải là kết quả một bình chọn được thực hiện trong vài cuộc họp cuối năm của các chuyên gia sắc màu. Màu của năm là thứ mà nhóm nghiên cứu toàn cầu của Viện Pantone phải tìm kiếm suốt năm trong vô số cuộc trao đổi về thiết kế với các đối tác ở nhiều lĩnh vực, nhiều khu vực.

Họ quan sát sự thay đổi của các ngành nghề và các nền văn hóa, sự hình thành các xu hướng lối sống mới, thú chơi mới trong du lịch, công nghệ, phim ảnh, thời trang, nội thất... rồi dùng năng lực trực giác của mình để kết nối tất cả những gì đang diễn ra trên thế giới và dịch nó sang ngôn ngữ sắc màu.

"Chúng tôi thảo luận về tâm lý màu sắc và nghiên cứu xu hướng màu sắc nhằm tìm cách kết nối khí chất trong tư tưởng thời đại trên quy mô toàn cầu với một họ màu tương ứng. Rồi chúng tôi mới đào sâu hơn nữa để xác định chính xác sắc độ thích hợp"- Laurie Pressman, phó chủ tịch Viện màu Pantone, giải thích.

Và sau quá trình ấy, Viva Magenta hiện ra, nổi bật khác thường so với những đại diện của 10 năm qua. Nó là một màu son đa sắc có sự cân bằng nóng - lạnh, nên nó thắm tươi mà không chói lóa, và nó là màu đa hệ kết hợp cả màu in ấn CMYK và màu điện tử như RGB, HEX...

Màu của năm từ 2010 đến nay. Năm 2021 có 2 màu được chọn.

Nhưng vì sao Viva Magenta được chọn cho năm 2023? Đó là vì sau hàng tháng trời trầm lắng trong phong tỏa, cách ly, gò bó trong nhà, làm việc từ xa, giao lưu và giải khuây chỉ qua mạng và những không gian ảo, nhân loại đang sôi động trở lại.

Sức sống trỗi dậy sau đại dịch trong năm 2023 cần một màu sắc mạnh mẽ để thể hiện và không gì thích hợp hơn màu đỏ, màu của máu, của sự sống. Giữa muôn vàn sắc thái của họ màu đỏ, Viva Magenta đã được chọn, vì: "Là một màu đỏ son tươi sáng, nó cân bằng sự mạnh mẽ với một cảm giác vui vẻ... Nó hàm chứa một sự thể hiện lòng biết ơn cuộc sống sâu sắc, khích lệ chúng ta thể hiện niềm tin và lòng nhân từ", theo phân tích của Viện Pantone.

Không chỉ có vậy. Sau quá nhiều ngày tháng giữ mình giữa những bức tường và trong các môi trường ảo, nhân loại đang có xu hướng gần lại hơn với thiên nhiên, cân đối hơn giữa thế giới thực và thế giới ảo, bằng cách đưa vào nhà nhiều hơn các cây cỏ hoa lá, tận hưởng nhiều hơn những thú vui ngoài trời và quan tâm nhiều hơn đến việc ăn uống lành mạnh.

Viva Magenta chứa đựng tất cả những điều này trong sắc thái ngả hồng ánh tím của nó, của "một màu đa hệ giao thoa đầy mượt mà giữa thực và ảo trong thế giới đa chiều", "một màu mang đến sự tự tin và động lực mà chúng ta cần để vượt qua các biến động triền miên".

Khi thế giới ảo trở thành phần chính yếu trong cuộc sống hàng ngày, chúng ta tìm cách lấy cảm hứng từ thiên nhiên và những gì có thật (Ảnh: Pantone)

Từ bảo sắc của châu Mỹ...

Nhưng trên tất cả, Viva Magenta là một vẻ đẹp đầy sinh khí vì nó đến từ tự nhiên. "Viva Magenta giáng sắc từ họ màu đỏ và được lấy cảm hứng từ chất đỏ của bọ yên chi (cochineal), một trong những thuốc nhuộm quý giá nhất thuộc họ màu nhuộm tự nhiên và cũng là thuốc nhuộm mạnh nhất và sáng nhất mà thế giới từng biết đến.

Bắt nguồn từ nguyên sơ, Viva Magenta kết nối chúng ta với vật chất gốc. Khơi gợi sức mạnh thiên nhiên, Viva Magenta khích lệ tinh thần, giúp chúng ta xây dựng sức mạnh trong mình" - Leatrice Eiseman, giám đốc điều hành Viện Pantone, giải thích.

Màu đỏ yên chi có một lịch sử khác thường. Người Mesoamerica ở Nam Mexico bắt đầu chế ra phẩm đỏ này từ năm 2000 trước Công nguyên bằng cách trồng xương rồng đến ba năm tuổi rồi thả bọ yên chi vào nuôi nửa năm, sau đó thu hoạch bọ cái, phơi khô, nghiền ra chất đỏ thắm gọi là nocheztli - máu xương rồng.

Là một màu quan trọng biểu thị cho máu và sự sống trong văn hóa Mesoamerica, chất đỏ son từ bọ yên chi dùng cho nhiều mục đích từ làm thuốc đến chế mỹ phẩm, nhuộm vải và lông vũ.

Bọ yên chi trên xương rồng. Minh họa trong sách Traite de la culture du nopal (1787).

Trong khi đó, ở châu Âu, các phường nhuộm đến thời Trung cổ - dù đã nghiền ốc sên gai (murex) thành thuốc nhuộm vải màu tím hoàng gia đắt hơn vàng, dùng rễ và nhựa cây để chế tạo được màu vàng, màu lục và màu lam ưng ý - vẫn không thể làm ra một thuốc nhuộm cho màu đỏ thật thắm.

Chất đỏ phổ biến nhất mà họ dùng là phẩm đỏ Thổ Nhĩ Kỳ ngả sắc cam được thợ nhuộm Đế chế Ottoman tạo ra từ rễ cây rubia trong một quy trình dài hàng tháng trời, sử dụng hỗn hợp độc hại gồm có cả phân bò, máu bò, và dầu ô liu ôi, theo tác giả Amy Butler Greenfield mô tả trong quyển A Perfect Red (Một màu đỏ hoàn hảo).

Những lựa chọn khác ở châu Âu thế kỷ 16 là thuốc nhuộm chế từ cây Paubrasilia, nhựa cánh kiến và địa y, cho màu đỏ nâu hoặc đỏ cam nhanh phai, hay phẩm đỏ St John's Blood và phẩm đỏ Armenian chế từ ký sinh trùng rễ cây Porphyrophora cho màu đỏ cờ đậm chỉ dành cho hoàng gia và giới thượng lưu vì rất đắt.

Một màu đỏ lộng lẫy vẫn là niềm mơ ước của châu Âu, cho đến khi những đoàn viễn chinh Tây Ban Nha đặt chân đến Mexico, nơi những cuộn sợi bông đủ sắc đỏ thắm bán đầy khu chợ Tenochtitlan "lớn gấp đôi khu chợ Salamanca", theo lời kể của chinh tướng Hernán Cortés trong thư gửi cho vua Tây Ban Nha Charles V (1500-1558).

Đến những kiệt tác châu Âu

Phẩm đỏ yên chi quan trọng đến mức Đế chế Aztec đã bắt các cộng đồng Mesoamerican khác phải cống nạp.

Nhưng chinh tướng Cortés quan tâm đến việc cướp đoạt vàng bạc ở Tân thế giới hơn là màu đỏ son này, cho đến khi vua Charles V nhìn thấy cơ hội làm giàu ngân khố hoàng triều trong mẫu chất mà Cortés gửi về vào năm 1523, và yêu cầu xuất khẩu phẩm đỏ yên chi về châu Âu.

Quetzalina Sanchez, chuyên gia dệt may người Mexico, kể: "Thông qua các luật và sắc lệnh phi lý [người Tây Ban Nha] đã độc quyền buôn bán bọ yên chi khô. Họ đã bắt người da đỏ phải sản xuất càng nhiều càng tốt".

Theo tác giả Amy Greenfield, thợ nhuộm châu Âu ngay lập tức hài lòng với phẩm màu châu Mỹ vì nó mạnh gấp 10 lần so với phẩm đỏ St John's Blood, nhuộm được nhiều hơn 30 lần so với phẩm đỏ Armenia, và cho màu đỏ thắm tươi mà họ hằng mong ước.

Đến giữa thế kỷ 16, phẩm đỏ yên chi đã làm cả châu Âu si mê và đến những năm 1570 thì trở thành một trong những ngành kinh doanh có lãi nhất ở châu Âu, tăng từ con số "22.000kg vào năm 1557 lên hơn 68.000kg vào năm 1574", Greenfield viết. Phẩm màu của người Mesoamerica cũng đã làm hội họa châu Âu từ đây trở nên rực rỡ.

Chân dung Isabella Bran, họa sĩ Peter Paul Rubens vẽ năm 1610.

Năm 1610, họa sĩ Peter Paul Rubens (1577-1640) đã vẽ bức chân dung người vợ đầu Isabella Brant trong một bố cục tuyệt hảo: Giữa không gian thẫm tối, một màn đỏ bắt lấy luồng sáng nhẹ và óng lên, trở thành một nền thắm quyến rũ để người phụ nữ hiện ra đầy sức sống.

Chính nhờ màu đỏ yên chi của châu Mỹ, Rubens đã có thể mô tả tinh tế tính cách của vợ ông phả lên hậu cảnh và ẩn trong cả quyển kinh thánh trên tay bà. Trước và sau Rubens, màu đỏ đó còn tạo ra sự cuốn hút cho tranh của nhiều danh họa khác suốt hàng trăm năm, từ Raffaello Sanzio da Urbino hay Raphael (1483-1520), Michelangelo Merisi da Caravaggio (1571-1610), đến Auguste Renoir (1841-1919), Vincent van Gogh (1853-1890)...

Và giờ đây, bạn hẳn đã hiểu vì sao Viva Magenta - màu của năm 2023 lại hút mắt đến vậy. Bởi đó là một ánh đỏ đã được luyện sắc hơn 4.000 năm rồi!■