Mối bận tâm mới của Santa Claus 2015

Ông già Noel thăm trẻ em tị nạn ở Tharandt (Đức)-NETYWERK ASYL WILSDRUFF

Ngày thứ sáu đen, ngày giẫm đạp nhau mua hàng giá rẻ sau lễ Tạ ơn, được coi là hàn thử biểu của thương vụ Giáng sinh không chỉ ở Hoa Kỳ mà còn lan tỏa sang cả châu Âu như những cơn dịch bệnh mang tên Halloween hay Donald Trump. Vốn điềm đạm và ít chịu tác động đám đông như người Mỹ, song dân châu Âu đều phải thú nhận: năm 2015 ảm đạm hẳn.

Thương vụ Giáng sinh

Như thường lệ, cứ khoảng tháng 10 là cao điểm của các chiến lược gia thương mại. Làn sóng mua bán đạt đỉnh điểm vào tháng 12 khi ai ai cũng vội kiếm bằng được món quà giá trị cho người thân hoặc chính mình.

Dự đoán ít nhiều lạc quan tếu của Viện EHI Retail Institute (Đức) dụ dỗ người ta tin rằng năm nay sẽ vượt năm ngoái chừng 2,3% để đạt tổng doanh số 75 tỉ euro. Thực tế thì không cần đoán mò, chỉ cần dạo vài vòng qua các chợ Noel hay trung tâm mua bán để thấy được không khí trầm lắng.

Sau khủng hoảng Ukraine, giao thương của châu Âu với Nga sụt hẳn. Rồi làn sóng tị nạn chiến tranh ào ạt qua Serbia, Hungary và Áo đến Đức làm gia tăng mối quan hệ ít nhiều vẫn căng thẳng giữa các nước nằm sâu trong lục địa với hàng xóm rìa Địa Trung Hải. Rồi Paris với vụ khủng bố tang thương của ISIS...

Người Âu chợt nhận ra chiến tranh đã len lỏi đến tận cửa nhà mình. Hơn cả người Việt sắm tết, ở châu Âu người ta còn tìm đến các chợ Giáng sinh như nơi gặp gỡ và vui chơi sau khi mua hàng. Nhưng năm nay, thậm xưng một chút, nhìn thấy cảnh sát đông hơn dân thường.

Bern hay Zürich, nhiều lần được bình chọn là những thành phố đáng sống nhất thế giới, năm nay đóng một loạt điểm chợ nhỏ để dễ kiểm soát an ninh. Nhưng ngay cả những người đi chợ cũng có vẻ mặt lo âu hơn, và trẻ con thì vắng hẳn, kể cả vào cuối tuần.

Sát lễ Noel, người ta tự an ủi là doanh số Giáng sinh vẫn rất khả quan, duy chỉ ít người ra đường vì thương mại online quá mạnh: số tiền chi cho đặt hàng qua mạng ở Đức năm nay chiếm 31%, lần đầu sánh vai với các cường quốc đốt tiền điện tử như Mỹ (34%) và Anh (32%).

Cuộc di dân buồn thảm

Báo Spiegel số 4-12 vừa qua buộc phải nhắc lại cuộc thăm dò ý dân cách đây hai năm ở đất Thụy Sĩ bé xíu về làn sóng nhập cư. Xuất phát từ đề nghị của Đảng SVP đậm màu bảo thủ dân tộc chủ nghĩa, cuộc biểu đạt ý chí đã bắt chính phủ phải ấn định mức trần cho số người nhập cư từ năm 2017 trở đi.

Một mặt, Thụy Sĩ vẫn hướng tới sự đồng thuận với EU, nhưng trong trường hợp xung khắc thì họ sẽ một mình đóng cửa khi số lượng nhập cư quá mức 40.000 người/năm, như nữ Tổng thống Simonetta Sommaruga nhấn mạnh, cho dù thiệt hại hàng tỉ euro sẽ là hệ quả tất yếu vì Hiệp định tự do cư trú ký với EU năm 2002 là một phần mặc định của thỏa ước thương mại giữa Thụy Sĩ và đối tác lớn nhất của họ.

Con số này không chỉ bao gồm người tị nạn mà cả các hàng xóm được tiếng giàu có như Đức và Pháp, dù đây là sự vi phạm thỏa ước nói trên. Hành động tuyệt vọng ấy cho thấy EU lại một lần nữa phải đương đầu với cả thách thức ngay sát nách kể từ khủng hoảng Hi Lạp và Ukraine.

Vấn đề lớn hơn cả vẫn là cuộc di dân từ các quốc gia có nền tảng Hồi giáo. Hiện tại ở Thụy Sĩ có khoảng 0,4 triệu người theo đạo Hồi, chủ yếu đến từ Nam Tư cũ và Thổ Nhĩ Kỳ. Ở Đức, con số đó là 4,25 triệu.

Cuộc xung đột ý thức hệ và tín ngưỡng hầu như không tránh khỏi, nhất là ở những quốc gia thiên về thỏa hiệp để xây dựng thể chế liên bang như Đức và Thụy Sĩ. Năm 2009, một cuộc trưng cầu ý dân ở Thụy Sĩ với 57,5% phiếu thuận kết thúc bằng quy định cấm xây minarett (tháp cao bên cạnh nhà nguyện hay giáo đường). Số người tham gia bỏ phiếu ngót 55% cũng được coi là cao bất ngờ.

Cái gì đang xảy ra ở đất nước thanh bình và bao dung ấy, để những đảng bảo thủ cánh hữu như SVP, EDU hay Lega dei Ticinesi chợt chiếm thế thượng phong?

Ông già Noel năm nay ngoài việc gõ cửa các gia đình và trường học, có một việc mới: thay vì chỉ đem quà an ủi đến tận bệnh viện và nhà dưỡng lão, ông còn phải đến các trại tị nạn, cho dù đa số người Syria, Iraq, Afghanistan ở đó không quen văn hóa Giáng sinh.

Châu Âu và phần còn lại của thế giới đang chập chững những bước làm quen nhau ở bình diện mới - một chuyện không hề dễ dàng.■