Mỹ yếm thế trong đối đầu với Trung Quốc

Khi cây cầu cao nhất thế giới khánh thành ở tỉnh Quý Châu hồi tháng 9, chương trình tọa đàm của truyền hình Trung Quốc quay một tập ngay trên đỉnh cầu để giới thiệu "câu chuyện đáng nể về hành trình hiện đại hóa của Trung Quốc". 

Nhà bình luận người Canada trong chương trình ca ngợi đầy thán phục: "Trung Quốc có những dự án mà phương Tây chỉ biết nằm mơ".

Hình ảnh hai siêu cường thay đổi

CNN và NBC cũng phát sóng các phóng sự riêng về cây cầu, cao khoảng 200 tầng so với con sông phía dưới. Matt Walsh, nhà bình luận cánh hữu, cũng thốt lên: "Tại sao chúng ta không còn xây những thứ như này nữa?", và than thở rằng Mỹ "đã đánh mất ý chí và khát khao làm những điều vĩ đại". 

Theo The New York Times, sẽ sai lầm nếu coi cầu Quý Châu đơn thuần là chiến thắng tuyên truyền của đại lục. Những lời ca ngợi cho thấy câu chuyện sâu xa hơn: vị thế hình ảnh giữa hai siêu cường đang thay đổi nhanh chóng.

Trung Quốc có vị thế đang lên với làn sóng tự tin phần nào khỏa lấp những khó khăn nghiêm trọng họ đang đối mặt, như kinh tế tăng trưởng chậm, khủng hoảng thị trường bất động sản và tỉ lệ sinh giảm. 

Trong khi đó, Mỹ mang hình ảnh mà nhiều chuyên gia nói thể hiện tâm thế bại trận. Chiến lược an ninh quốc gia mới (NSS) công bố coi Trung Quốc là đối thủ cạnh tranh thương mại thay vì đối thủ về quân sự, công nghệ và ý thức hệ. 

Đây là thay đổi lớn so với các chính quyền trước, kể cả Trump nhiệm kỳ đầu. Giới phân tích đánh giá đây là bằng chứng cho sự thoái lui của Mỹ.

Bài bình luận chính thức của Trung tâm Nghiên cứu tư tưởng ngoại giao Tập Cận Bình đánh giá cách dùng cụm từ "đối thủ ngang tầm gần kề" để nói về Trung Quốc trong NSS cho thấy "nỗi lo sợ sâu sắc" nơi giới hoạch định chính sách Mỹ và là sự thừa nhận "đau đớn" rằng các chiến lược trước đây đã thất bại. 

Trong một ví dụ cụ thể, tháng này, ông Trump đã đảo ngược chính sách khi cho phép Nvidia bán chip tiên tiến cho Trung Quốc, với điều kiện công ty này chia lợi nhuận cho chính phủ. Động thái này trên thực tế là sự thừa nhận việc kềm chế Trung Quốc ở mảng công nghệ cốt lõi này đã thất bại và Mỹ tốt nhất nên kiểm soát thông qua các lợi ích thương mại ngắn hạn.

Những năm gần đây, câu chuyện chiến thắng mà Trung Quốc thúc đẩy trong tuyên truyền đã bén rễ cả trong nước và quốc tế. Các khảo sát cho thấy người dân Trung Quốc tin rằng đất nước họ được ngưỡng mộ và ủng hộ trên toàn cầu, cao hơn rất nhiều so với những khảo sát của các hãng thống kê Mỹ như Pew hay Gallup.

Những diễn biến trong năm 2025 càng củng cố tâm trạng đó. Vào tháng 1, DeepSeek công bố bước tiến lớn về phát triển trí tuệ nhân tạo (AI) với chi phí rẻ, trở thành chất xúc tác cho làn sóng tự tin mới về công nghệ. 

Còn hai tháng qua, hơn một chục lãnh đạo cao cấp mảng công nghệ ở Trung Quốc khi trả lời The New York Times nói họ thấy lạc quan hơn bất kỳ thời điểm nào so với 4 năm trước, dù thừa nhận nền kinh tế chung đang trì trệ và cạnh tranh nội địa gay gắt đang bào mòn biên lợi nhuận. 

Tâm lý thị trường cũng thay đổi. Chỉ số Hang Seng của Hong Kong, với tỉ trọng lớn các công ty Trung Quốc, tăng khoảng 25% trong năm nay, so với 16% của S&P 500.

Sự tự tin của Trung Quốc được khuếch đại bởi những tán dương từ bên ngoài. Các KOL phương Tây thường xuyên đăng video các siêu dự án - từ ga đường sắt cao tốc đến những dãy đô thị chọc trời choáng ngợp - càng đẩy thêm thông điệp về năng lực của Trung Quốc. 

Các nhà bình luận ở Mỹ thi nhau ca ngợi các bước tiến công nghệ và sản xuất của Trung Quốc. Truyền thông đại lục cũng hào hứng tuyên truyền các bình luận này như bằng chứng rằng thế giới coi Trung Quốc là hình mẫu của phát triển hiện đại.

Mỹ "bỏ quên" cạnh tranh siêu cường

Với NSS, ông Trump đang chuyển từ nhìn thế trận là cuộc đua lâu dài giữa các siêu cường (kinh tế và quân sự) sang tư duy mới, né tránh vấn đề này. 

Ở nhiệm kỳ đầu của ông, NSS nhấn mạnh cảnh báo về cuộc đua trở lại giữa các siêu cường, gọi Trung Quốc và Nga là các cường quốc "xét lại" tìm cách lật đổ sự thống trị của Mỹ trên toàn cầu.

"Trung Quốc và Nga thách thức sức mạnh, ảnh hưởng và lợi ích của Mỹ, tìm cách làm xói mòn an ninh và thịnh vượng của Mỹ - NSS nhiệm kỳ đầu của Trump viết - Họ quyết làm các nền kinh tế kém tự do và kém công bằng hơn, mở rộng quân đội, kiểm soát thông tin và dữ liệu để đàn áp… và mở rộng ảnh hưởng". 8 năm sau, những phân tích đó vẫn đúng. Nga và Trung Quốc giờ mạnh hơn và tăng cường "quan hệ đối tác không giới hạn". 

Lực lượng hạt nhân Trung Quốc đã tăng hơn gấp đôi kể từ khi NSS năm 2017 được công bố; quân đội đại lục thường xuyên tiến hành tập trận bao vây Đài Loan; lực lượng an ninh mạng và sức mạnh kinh tế của họ cũng lớn mạnh hơn rất nhiều. 

Nga thì đang chiếm ưu thế trong cuộc chiến kéo dài đã gần 4 năm ở Ukraine và cả cuộc chiến ngầm khác lớn hơn chống các đồng minh của Mỹ khắp châu Âu.

NSS 2025 hầu như không đề cập đến những vấn đề này. Nga chỉ được nhắc đến trong 4 đoạn, và không hề với giọng lên án. 

Cũng gần như không có dòng nào về cuộc chiến không gian mạng diễn ra hằng ngày giữa Mỹ với các tin tặc từ đại lục, ngay cả sau khi Washington tháng này cảnh báo về vụ xâm nhập sâu khác vào các mạng máy tính doanh nghiệp và Chính phủ Mỹ.

Và dù Trung Quốc được nói tới nhiều hơn bất kỳ nước nào khác trong NSS, nội dung tập trung vào quan hệ thương mại hơn là cạnh tranh chiến lược. Việc Trung Quốc mở rộng hạt nhân, vốn khiến Lầu Năm Góc và các nhà chiến lược Mỹ lo lắng suốt nhiều năm, chỉ được nhắc thoáng qua. 

"Phần về châu Á thực sự đáng chú ý - Peter D. Feaver, giáo sư Đại học Duke, nhận xét - Khi bàn về cạnh tranh kinh tế, Trung Quốc được nêu đích danh và rất chi tiết. Nhưng khi bàn về các mối đe dọa quân sự ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, ngôn ngữ lại trở nên rất mơ hồ".

Không rõ vì sao chính quyền Trump lại quay lưng với chiến lược cạnh tranh siêu cường mà họ từng nêu hồi 2017. Một phần có thể do yếu tố con người. 

Cố vấn an ninh quốc gia giám sát soạn thảo NSS 2017, trung tướng H.R. McMaster, tin rằng bộ máy quốc phòng Mỹ đang phản ứng quá chậm trước những thực tế mới sau gần hai thập kỷ tập trung vào chống khủng bố. Thế giới quan của các tác giả chủ chốt của NSS 2025 có vẻ khác biệt đáng kể với cách nhìn nhận đó.

Nhưng thái độ thận trọng với Trung Quốc này nhiều khả năng xuất phát từ chính ông Trump, vốn bị đánh giá nhìn nhận chủ yếu dựa trên lợi ích ngắn hạn, và đang mong chuyến thăm Bắc Kinh vào tháng 4-2026 của ông sẽ được đánh giá là thành công. ■