Nắng nóng, cúp điện và sức khỏe

TTCT - Cúp điện ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất và tinh thần của mỗi cá nhân và cả cộng đồng như thế nào? Nhiều nhà khoa học đã đi tìm câu trả lời từ thực tế.

Cơ quan Thông tin năng lượng Mỹ dự đoán sản lượng điện toàn cầu sẽ tăng 75%, từ 20.000 tỉ kilowatt giờ (kWh) năm 2018 lên 45.000 tỉ kWh vào năm 2050, phần lớn là do nhu cầu ở các quốc gia không thuộc OECD. Nhu cầu gia tăng này có thể gây mất điện luân phiên nhiều hơn, với những hậu quả đặc biệt về kinh tế, xã hội và sức khỏe.

Stress vì thiếu điện

"Bạn không thể làm việc vì không có điện. Bạn ăn muộn và phải cố ăn hết trước khi đèn tắt. Và sau đó ở nhà, trong bóng tối hoàn toàn, khiến bạn sởn gai ốc" - Hãng tin AFP mô tả cảnh đảo lộn vì tình trạng cúp điện liên tục và dai dẳng ở Nam Phi năm 2022, và điều này có thể xảy ra với bất kỳ nạn nhân khốn khổ nào của cảnh mất điện.

Theo AFP, người dân Nam Phi đã phải vật lộn với tình trạng cắt điện luân phiên trong nhiều năm do công ty điện duy nhất của nước này là Eskom không đáp ứng đủ nhu cầu điện. Tình hình năm ngoái tệ thêm khi cơ sở hạ tầng cũ kỹ và tranh chấp lao động khiến có thời điểm Nam Phi phải chịu những đợt mất điện dài tới 9 giờ một ngày.

"Mọi người thất vọng, một số cảm thấy tức giận, một số trải qua các triệu chứng của rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD)" - Sinqobile Aderinoye, một nhà tâm lý học ở Johannesburg, nói.

Tháng 9-2017, cơn bão Maria phá hủy lưới điện ở Puerto Rico, gây ra tình trạng mất điện trên diện rộng kéo dài hàng tuần. Cuộc sống của người dân bỗng chốc quay về thời quá khứ. Việc không thể dựa vào những tiện nghi hiện đại như tủ lạnh, bếp điện, lò vi sóng, đèn và những thứ thiết yếu dùng điện khác khiến mọi người đều căng thẳng.

Các gia đình phải vật lộn để bảo quản thức ăn cho khỏi hư hỏng, ôi thiu. Họ không có đủ nước, không thể nấu nước sôi và gặp rất nhiều vấn đề về vệ sinh cá nhân do không có điện khác.

Theo nhiều nghiên cứu, những người bị mất điện dài ngày cảm thấy lo lắng, hồi hộp, căng thẳng, bất an. Những cảm giác này thường liên quan đến nỗi lo về nhu cầu sưởi ấm, bảo quản thực phẩm, cung cấp nước và y tế. Ngoài ra, việc một số cơ quan, công sở, cửa hàng đóng cửa do mất điện khiến nhiều người lo bị mất thu nhập.

Bên cạnh vấn đề sinh tồn là gánh nặng tâm lý. Người già thường là nhóm thiệt thòi nhất khi cúp điện. Theo nhà nghiên cứu Yi Lu của Đại học Albany, "mất điện thời nay đồng nghĩa với mất liên lạc với con cháu và cộng đồng, khiến người cao tuổi bị cô đơn, cô lập hơn.

Trạng thái này có thể gây căng thẳng tinh thần cho một số người. Trong những tình huống khẩn cấp, như mất điện do thiên tai, chăm sóc y tế với người bị bệnh tâm lý, tâm thần có thể không kịp thời".

Nhiều người sẽ chặc lưỡi rằng có mấy khi cúp điện dài ngày, nghiêm trọng đâu mà lo bò trắng răng. Đúng, nhưng hiếm không có nghĩa là không xảy ra. Đôi khi, cúp điện vài giờ cũng đủ tai hại, nhất là khi cúp điện đúng những đợt nắng nóng cao điểm.

Trong trường hợp ở Nam Phi, cúp điện từ 2-9 tiếng trong ngày đủ khiến người dân phát điên. Anh Dlamini, một ông bố 25 tuổi, sống ở trung tâm Johannesburg, nhớ lại có lúc mình muốn thét lên để xả bớt sự bế tắc.

Có ngày, trong 5 tiếng bị cúp điện, anh vừa làm việc một cách khó khăn vừa phải dỗ đứa con 2 tuổi đang đói. Cúp điện không theo lịch đã thông báo cũng tạo ra một bầu không khí bất an cho mọi người vì ai cũng trong tâm lý nặng nề rằng điều gì đó không hay sẽ xảy ra.

Bà Aderinoye giải thích: Cúp điện ở Nam Phi đã gây ra những cảm giác lo lắng rằng các nhu cầu cơ bản không được đáp ứng. Khi đó, bộ não con người được kích hoạt và hoạt động ở chế độ sinh tồn. Bộ não bắt đầu nghĩ rằng chúng ta gặp nguy hiểm và tạo ra các phản ứng lo lắng.

Cúp điện và đủ thứ bệnh

Phân tích các trường hợp cúp điện dài ngày, ảnh hưởng đến vài triệu, thậm chí vài trăm triệu người dân ở Mỹ, Canada, Ấn Độ, Trung Quốc, Azerbaijan… các nhà nghiên cứu nhận thấy cúp điện - một hậu quả phổ biến và bị đánh giá thấp của thiên tai trong mùa đông và mùa hè - gây ra những hậu quả nghiêm trọng về sức khỏe thể chất.

Phổ biến nhất từ ngộ độc khí CO do sưởi hoặc làm mát trong không gian kín. Đây là một hậu quả rất phổ biến của việc đốt bếp than, chạy máy phát điện hay mở máy xe hơi trong không gian kín khi cúp điện.

Các bệnh đường tiêu hóa, các trường hợp tử vong do nhiều nguyên nhân, các ca nhập viện do bệnh tim mạch, hô hấp, bệnh thận cũng liên quan đến mất điện. Cúp điện đặc biệt nguy hiểm với những người phụ thuộc vào các thiết bị y tế dùng điện.

Nhiều trường hợp phải cấp cứu do bệnh tim, hô hấp xấu đi trong thời gian cúp điện, có thể do thiết bị y tế gặp sự cố. Một số nhóm đặc biệt khác như người lớn tuổi, người ở viện dưỡng lão, người không thể tự di chuyển hoặc người phụ thuộc vào người khác trong các sinh hoạt hằng ngày gặp khó khăn nhiều hơn khi mất điện.

Cúp điện dài ngày có thể ảnh hưởng đến việc bảo quản thực phẩm, gây mất nước hoặc hạn chế khả năng khử trùng nước, làm tăng rủi ro bệnh đường tiêu hóa. Mất điện trong mùa đông hoặc mùa hè khiến nhiệt độ trong nhà quá nóng hoặc quá lạnh, gây mất ngủ và các rối loạn khác.

Mất điện tố cáo mạnh mẽ khoảng cách giàu nghèo và sự bất bình đẳng. Ở Mỹ, người lớn tuổi, các gia đình nghèo ít có khả năng dự trữ thực phẩm, nước uống và thuốc cho ba ngày - mức độ chuẩn bị tiêu chuẩn để sẵn sàng cho trường hợp mất điện dài ngày do thiên tai.

Tại thành phố New York, chỉ 58% trong số 887 người được khảo sát chuẩn bị sẵn sàng cho thiên tai. Mức độ sẵn sàng giảm xuống 45% trong các hộ gia đình có thu nhập dưới 30.000 USD. Chi phí mua máy phát điện từ 2.000 - 5.000 USD có thể quá cao với một số gia đình.

Theo trang Psychology Today, cần chuẩn bị sẵn sàng về tâm lý cho trường hợp mất điện dài ngày - đặc biệt hữu ích với những ai ở các khu vực có khả năng xảy ra các thiên tai, thảm họa lớn, hay có người nhà phụ thuộc vào thiết bị y tế để duy trì sự sống.

Các thành viên trong gia đình cần hỏi để biết và thống nhất với nhau về cách mỗi người phản ứng trong tình huống bị cúp điện và mất liên lạc. Một số gợi ý là bình tĩnh, đối phó với các tình huống khẩn cấp trước, không cần thiết cầm điện thoại để tìm sóng mỗi phút mỗi giây, cập nhật chức năng thông báo an toàn trên mạng xã hội khi có thể…

Các gia đình nên dự trữ một lượng thức ăn đóng hộp, nước uống đóng chai cho ít nhất 3 ngày, nếu được là 2 tuần, đồ mở hộp - chai, thuốc men, các thiết bị cần thiết khác như radio dùng pin, đèn pin, pin dự phòng, nến, diêm…

Cúp điện và nắng nóng kéo dài

Một nghiên cứu vừa công bố tháng rồi trên tạp chí Khoa học và công nghệ môi trường cảnh báo số người chết ở thành phố Phoenix, bang Arizona ở Mỹ có thể lên đến hàng ngàn và hàng trăm ngàn người sẽ phải nhập viện nếu xảy ra cúp điện đúng vào một đợt nắng nóng 5 ngày.

Nghiên cứu mô phỏng dữ liệu từ các sự kiện nắng nóng cao điểm trước đó ở ba thành phố lớn của Mỹ. Với kịch bản xảy ra mất điện hoàn toàn trong hai ngày và điện lưới phục hồi từ từ trong ba ngày sau nhưng trùng vào đợt nắng nóng 5 ngày, 1% của dân số, tức 13.250 người ở Phoenix có thể tử vong. Khoảng 50% dân số, tương đương 816.570 người, sẽ phải nhập viện.

Ông Brian Stone Jr., giáo sư về quy hoạch đô thị và khu vực của Viện Công nghệ Georgia, tác giả chính của nghiên cứu, cho biết cơ sở cho con số 1% là dựa trên số liệu năm 2021, khi có 1,6% người vô gia cư ở đây tử vong do nắng nóng. Ông tin những nghiên cứu như vậy là cần thiết vì "chúng ta thực sự chưa chuẩn bị cho kịch bản này ở cấp liên bang, tiểu bang hoặc địa phương".

Ông Stone xác nhận mặc dù khả năng thời tiết khắc nghiệt trùng với sự cố mất điện lớn là rất thấp ở Phoenix, ông nhấn mạnh nó đã xảy ra ở các thành phố khác. Phoenix được chọn để nghiên cứu không phải vì lưới điện ở đây dễ bị sập hoàn toàn mà vì nếu sự cố xảy ra, hậu quả sẽ thảm khốc hơn.

So với các đô thị khác ở Mỹ, Phoenix nóng hơn, người dân đã quen phụ thuộc vào điều hòa. Hơn 90% hộ gia đình dùng điều hòa. Nếu cúp điện xảy ra, những ai bật điều hòa 100% là những người gặp nhiều khó khăn nhất.