Nỗi lo quản trị điện tử không chỉ ở Thụy Sĩ…

Những ngày qua, khi Chính phủ Việt Nam tặng mỗi công dân 100.000 VND nhân 80 năm Quốc khánh, không ít người tự hỏi tiền thưởng sẽ được phân phát bằng kênh nào? Dĩ nhiên là theo những kênh online - còn phải hỏi!

Tuy không phải đa số người hì hục vào ứng dụng nhận tiền đều toại nguyện với kết quả thu về, nhưng cũng có người nói về tiện lợi của việc quản trị điện tử.

Đến trước lễ, vào 1-9, người dân nhận được thông báo rằng do số công dân đăng ký nhận quà Tết Độc lập của Chính phủ qua tài khoản an sinh xã hội vẫn chưa đầy đủ, nên Chính phủ sẽ bổ sung thêm phương thức thực hiện trao quà. 

Cụ thể, các ủy ban nhân dân phường sẽ "trích dữ liệu, chia danh sách, xác nhận chủ hộ và gửi quà theo tài khoản đại diện hộ", bảo đảm sẽ hoàn tất trước 15-9. Những người chưa đăng ký hoặc không vào được VNEID, có thể yên tâm vì mình sẽ không bị "loại trừ kỹ thuật số"!

Trên thế giới, châu Âu từ lâu đã thịnh hành nền quản trị điện tử. Thế nhưng việc vận hành nền quản trị này không hẳn là êm ả, Thụy Sĩ là một thí dụ. Vào 28-9 năm nay, công dân Thụy Sĩ sẽ bỏ phiếu cho đạo luật định danh điện tử, đặt nền tảng pháp lý cho việc sử dụng công cụ liên quan đến việc định danh này. 

Nói cụ thể hơn, cử tri Thụy Sĩ sẽ tham gia cuộc trưng cầu ý dân quyết định số phận của chứng minh thư điện tử (e-ID). Nếu được chấp thuận, e-ID sẽ đóng vai trò là chứng minh thư kỹ thuật số được Chính phủ Thụy Sĩ bảo chứng trên ứng dụng dùng trên điện thoại thông minh, cho phép xác minh danh tính trực tuyến và trực tiếp.

TỰ DO HAY NÔ LỆ?

Giới thiệu tới người dân tiện ích này, Bern giải thích e-ID Thụy Sĩ" an toàn và thân thiện với người dùng, do hệ thống được thiết kế để cung cấp một môi trường kỹ thuật số an toàn, đơn giản và hiệu quả để tương tác với các cơ quan chức năng và công ty". Đồng thời khả năng "tùy chọn và miễn phí" được nhấn mạnh: "E-ID là một dịch vụ miễn phí, tự nguyện bổ sung cho chứng minh thư vật lý".

Vấn đề là mới bốn năm trước, vào 7-3-2021, người dân Thụy Sĩ đã bỏ phiếu bác bỏ đề xuất áp dụng e-ID với tỉ lệ áp đảo 64,4% KHÔNG, so với 35,6% CÓ. Những người chống lại e-ID coi việc đưa nó vào đời sống là một "bước tiến lớn hướng tới việc kiểm soát hoàn toàn kỹ thuật số, biến người dân thành nô lệ kỹ thuật số".

Nhà phân tích địa chính trị người Anh sống ở Thụy Sĩ Peter Koenig, hiện là nghiên cứu viên của Trung tâm Nghiên cứu toàn cầu hóa (CRG), đã giải thích vì sao đa số người Thụy Sĩ khi đó và nay nên tiếp tục nói KHÔNG trong bài phân tích đăng trên Global Research. Ông liệt kê một vài lập luận chống lại định danh điện tử mà theo ông - "có giá trị trên toàn thế giới, không chỉ riêng Thụy Sĩ". 

Đầu tiên là rủi ro về quyền riêng tư, với việc theo dõi và khai thác dữ liệu để lập hồ sơ và tiếp thị bởi các công ty hoặc cơ quan chức năng. "Hãy nghĩ đến "cookie" mà bạn phải chấp thuận cho hầu hết mọi bài viết bạn muốn đọc" - Koenig nhắc. Kế đó là nguy cơ không an toàn và không đủ khả năng bảo vệ chống lại các cuộc tấn công mạng, tức là dữ liệu có thể bị đánh cắp và bán cho những kẻ không rõ danh tính.

Ngoài ra, dữ liệu cũng có thể được sử dụng để kiểm soát và thao túng hoàn toàn các nhóm hoặc cá nhân công dân "không tuân thủ luật lệ". Dữ liệu kỹ thuật số có thể được liên kết với tài khoản ngân hàng và chặn tài khoản ngân hàng, nếu các cơ quan chức năng cho là cần thiết. 

Định danh điện tử kỹ thuật số, vì thế, là tiền thân của hệ thống tín dụng xã hội. Và cuối cùng: nguy cơ bị loại trừ kỹ thuật số hoặc phân biệt đối xử, khi những người không quen thuộc với các công cụ kỹ thuật số có thể bị thiệt thòi hoặc bị buộc phải ngừng sử dụng các dịch vụ...

Những người có cùng quan điểm với Koenig cho rằng việc các công dân sử dụng thẻ căn cước giấy hoặc hộ chiếu để chứng minh danh tính hiện nay vẫn an toàn hơn e-ID. Bởi họ phải tải xuống một hoặc nhiều ứng dụng trên máy tính và điện thoại thông minh của mình để có thể tải lên định danh kỹ thuật số. Mỗi ứng dụng mới là một rủi ro mới.

Những người nói KHÔNG này so sánh: Giống như hệ thống thanh toán điện tử - một nỗi kinh hoàng nô dịch khác mà không may là nhiều người, đặc biệt là thế hệ trẻ, vẫn chưa nhận ra - dữ liệu trên điện thoại thông minh của họ có thể bị hack, và khi điện thoại bị mất hoặc bị đánh cắp, mọi bảo mật của họ đều bị mất, bao gồm cả ID ngân hàng và mọi thứ liên quan đến định danh điện tử .

Công dân Anh sống ở Thụy Sĩ Peter Koenig nhắc nhở những người cùng sống tại đất nước nổi tiếng về ngân hàng và tài chính này rằng để chuẩn bị cho lần trưng cầu ý dân mới này, những lập luận được Bern chuẩn bị kỹ lưỡng hơn, kèm theo nhiều lời đường mật khiến việc bỏ phiếu "có" trở nên dễ chấp nhận hơn, nhưng bản chất của thẻ căn cước điện tử vẫn không thay đổi.

Chẳng hạn, tuy Chính phủ Thụy Sĩ cho biết ID điện tử là tùy chọn, nhưng đó là tạm thời. Tới năm 2026, chính phủ đang có kế hoạch giới thiệu thẻ căn cước sinh trắc học, tiền thân của ID điện tử. Chính phủ Thụy Sĩ là một trong những chính phủ thúc đẩy mạnh mẽ nhất việc số hóa toàn bộ mọi thứ, bao gồm cả tiền tệ. Khi đạt đến một mức độ số hóa nhất định, bước tiếp theo để bắt buộc sử dụng ID điện tử rất dễ dàng. Khi đó, các công dân đã "đến điểm không thể quay lại, bị nô lệ kỹ thuật số mà gần như không có lối thoát".

"HÃY TRÁNH XA CÁC MÃ QR"?

Một trong những người có quan điểm tương đồng với Peter Koenig có thể kể tiến sĩ Michael Yeadon. Yeadon là một nhà hoạt động chống vắc xin người Anh, cựu phó chủ tịch nghiên cứu của công ty dược phẩm Pfizer. Ông từng thu hút sự chú ý của giới truyền thông vào năm 2020 và 2021 vì đưa ra những tuyên bố được cho là vô căn cứ về đại dịch COVID-19 và tính an toàn của vắc xin COVID-19.

Liên quan tới e-ID, Yeadon nhắc quyết định về e-ID đang và sắp được 193 quốc gia thành viên Liên hợp quốc đưa ra trong thời gian ngắn. Trong một số trường hợp, như tại Thụy Sĩ, người dân có thể bỏ phiếu về quyết định này. Ở các quốc gia khác, các chính phủ sẽ đưa ra quyết định mà không tham khảo ý kiến của người dân.

Yeadan viện dẫn ví dụ về Quy định Y tế quốc tế (IHR) của WHO. IHR sửa đổi, được thông qua vào ngày 1-6-2024, sẽ có hiệu lực vào ngày 19-9-2025; cung cấp khuôn khổ pháp lý, quyền và nghĩa vụ của các quốc gia trong việc xử lý các sự kiện và tình trạng khẩn cấp về y tế công cộng có khả năng vượt biên giới.

Thông qua IHR sửa đổi sẽ giúp WHO có toàn quyền quyết định về chủ quyền y tế của bất kỳ quốc gia nào, bao gồm cả việc quyết định về đại dịch, áp dụng tiêm chủng... Thụy Sĩ cùng nhiều thành viên khác của WHO (tổng cộng 194) đã không từ chối, trong khi Hoa Kỳ, Áo, Ý, Serbia - và một số nước khác - đã chọn không tham gia IHR mới được sửa đổi. Cuộc tranh cãi chưa có điểm dừng về việc sử dụng vắc xin corona thời COVID khiến Yeadon đặt câu hỏi về việc nên hay không trao chủ quyền y tế cho WHO.

Tương tự, Yeadon viết: "ID kỹ thuật số sẽ là bước cuối cùng dẫn đến sự nô dịch hoàn toàn - ngay cả khi nó được bán cho bạn như một "lợi ích", một ID "tất cả trong một", cho phép bạn đi đến mọi nơi. Điều đáng nói là bạn phải trả một giá rất đắt của tự do cho "sự qua cửa" này. Nó chỉ được cấp nếu bạn tuân thủ đầy đủ các điều kiện của e-ID và mã QR được liên kết. Đó là một mã QR khét tiếng theo bạn đến mọi nơi và kiểm soát mọi hành động của bạn; và tệ hơn nữa, nó có thể ngăn cản bạn thực hiện bất kỳ hành động nào, từ việc sử dụng tiền, đi lại, đến việc sinh hoạt hằng ngày vì nó có thể áp đặt cho bạn một lệnh "tiêm chủng" có khả năng gây hại". 

Và vì vậy, ông kêu gọi: Hãy tránh xa bất kỳ mã QR nào càng nhiều càng tốt.

Chưa bao giờ người ta có thể chứng nghiệm tốc độ lao vun vút của công nghệ như hiện nay, khiến nhân loại lâm vào tình cảnh "cưỡi lưng cọp" (công nghệ), trót phóng nên phải "theo lao"? 

Có lẽ trong khi chờ xem kết quả trưng cầu ý dân của người Thụy Sĩ, chỉ có thể thốt lên lời cảm thán của nhà văn William Burroughs trong The Western Lands: "Kẻ nào sống mà không sợ hãi trong thời đại chúng ta, đơn giản là thiếu trí tưởng tượng".