Nơi “tiểu công trường” đa sắc, vô thanh

TTCT - Nếu có lần cầm trên tay các gói, hộp đậm chất Hàn Quốc trong các shop ở sân bay Incheon (Seoul), hay quan sát cơ man bao bì tinh tế ở sân bay Narita (Nhật Bản)... ai cũng có thể chạnh nghĩ đến các bao bì của ta ở Tân Sơn Nhất hay Nội Bài.

Múa trống (quả bầu khô) - Ảnh: Lê Minh Nguyệt

Biết bao giờ...!

Giờ đây, theo lối phát triển của nền kinh tế các thập niên qua, văn hóa và xã hội chúng ta đang thích nghi và tồn tại đẹp đẽ với kiểu dịch vụ. Thị trường và nghề mỹ thuật ứng dụng (MTƯD) - chữ thông dụng toàn cầu là design - cũng đang phát triển nhanh chóng, sinh tồn mạnh mẽ, hứa hẹn.

Nhưng do thiếu cơ chế thực chất, sáng tạo đích thực nên ít phát triển. Các nhà thiết kế hiện đang làm việc như thể các công nhân và sáng tạo với chiếc mũ bảo hiểm ở trong đầu. Cái đẹp thường thấy là cái đẹp đến từ hợp đồng, hoặc những cái mới quen thuộc.

Diện mạo chung của MTƯD Việt Nam hôm nay là một tiểu công trường sáng tươi, hứng khởi, rộn ràng sắc màu nhưng thiếu vắng âm thanh. Nền công nghiệp sáng tạo với năng lượng lớn là MTƯD, hiện vẫn là một khát vọng.

Vậy MTƯD Việt Nam có đủ sức làm nên bản sắc riêng của mình hay không? Có đủ sức cạnh tranh từ bên ngoài hay không? Câu trả lời là chưa, có, và không. Cho đến năm năm nữa thì vẫn chưa, ngoại trừ thành công của những cá nhân lấp lánh, lẻ tẻ.

Và cũng cho đến năm năm nữa ấy, nếu vẫn không có những thứ sau: không có nhiều hiệp hội, diễn đàn, sinh hoạt, phê bình MTƯD một cách độc lập và chuyên nghiệp với tư duy mới... thì vẫn không đủ làm nên bản sắc, không đủ sức cạnh tranh.

Mâm tứ linh hội tụ - Ảnh: Đỗ Danh Nam

Tôi vào trang web của một hiệp hội thiết kế mẫu mới thành lập và nhận ra cung cách tổ chức như của một cơ quan hành chính. Không thấy nhà thiết kế (designer) nào trong ban lãnh đạo đầy chức vụ này.

Sẽ rất khó mong chờ các sáng tạo trẻ bằng tư duy của thế kỷ trước. Cho nên chúng ta cần có thêm nhiều hiệp hội để chứng tỏ tính ưu việt của các tư duy mới.

Tuy nhiên với lực lượng trẻ, suy nghĩ trẻ, xã hội trẻ mạnh mẽ và năng động như Việt Nam đang có hiện nay, cùng với giả thuyết đẹp rằng có thêm những quyết sách trẻ, kiểu như một hôm có chiến lược tử tế về thương hiệu quốc gia chẳng hạn, thì câu trả lời là có.

Bản sắc cũng sẽ được bồi đắp, tất nhiên trong tiến trình chọn lọc, sáng tạo và cạnh tranh thực chất trong công bằng. Bản sắc Việt hôm nay không chỉ có trống đồng, áo dài, nón lá thổ cẩm... mà còn tùy thuộc chính yếu vào năng lực tổ chức cảm giác đẹp, tạo dựng hồn phách của tác phẩm, sản phẩm MTƯD.

Để mở ra cơ hội cho MTƯD Việt Nam hôm nay, cần phải tạo cơ chế và tổ chức các hoạt động nghề nghiệp, thiết lập quy chuẩn nghề nghiệp, vì quyền lợi và sự tiến bộ của MTƯD. Mặt khác, cơ hội của MTƯD chỉ có thể là quá trình đào tạo.

Diều truyền thống Huế - Ảnh: Nguyễn Văn Hoàng

Đã từ lâu, quá trình đào tạo nghề đặc thù sáng tạo này đã được tổ chức một cách thiếu sáng tạo và chưa cập nhật, bắt đầu ngay từ khâu thi tuyển. Không ít chương trình khung tạo cảm giác được thiết kế bởi người chưa từng hành nghề MTƯD.

Cơ hội cho sự thay đổi, có thể thấy, đang được đến chính bởi sự đòi hỏi của thị trường nghề. Còn đối với những cá nhân, cơ hội sẽ đến từ sự đào luyện các sắc thái, để cường tráng thẩm mỹ, thông minh cảm xúc, phong phú nội tâm hơn là chỉ bó gối bên bờ ao, với vẻ trong trẻo dễ thương âm tính từng là duy nhất.

Sự trưởng thành chính yếu của các nhà thiết kế thường có được từ khu vực kinh tế tư nhân, vì sự năng động của thị trường. Cơ chế khích lệ sáng tạo thực chất này sẽ phát huy thêm hiệu quả cùng trình độ thẩm mỹ của các chủ doanh nghiệp, những người phê duyệt thiết kế MTƯD...

Những người sẽ và đang theo đuổi MTƯD cần tin rằng hiếm có sáng tạo đáng kể có được từ những người chuộng bình yên. Cái mới đơn thân thách thức thế lực của những cái cũ, đòi hỏi nhà thiết kế bền bỉ gia tăng trải nghiệm và bản lĩnh nghề, cũng như luôn biết đi tìm sự khác biệt.

Trong sự bùng nổ toàn cầu hóa bây giờ, người tử tế sáng tạo ra cái hay, cái đẹp sẽ khó hơn xưa, kẻ đạo ý tưởng cũng trở nên “giàu có” về chiêu thức và “biến hóa” phi thường. Ở đó, cá nhân chỉ có thể học hỏi không ngừng các kỹ thuật tư duy độc lập và sáng tạo, từ chối cách học từ những chương trình thống trị từ tuổi thiếu niên, như vậy mới có dần những suy nghĩ mở.