Nước Mỹ không muốn có vua

Chủ đề bao trùm của các cuộc tuần hành ở Mỹ là cáo buộc Tổng thống Donald Trump đang hành xử giống một vị quân vương hơn là một quan chức dân cử. 

Làn sóng biểu tình quy mô lớn thứ hai của No Kings - mạng lưới các nhóm cấp tiến chống chương trình nghị sự của Trump - bao gồm khoảng 2.600 sự kiện ở gần như toàn bộ các bang của Mỹ, với lượng người tham dự ước tính hơn 5 triệu, theo ban tổ chức. 

Lần thứ nhất các cuộc biểu tình kiểu này diễn ra là hồi tháng 6, khi ông Trump tuyên bố ý định tổ chức duyệt binh nhân ngày quốc khánh Mỹ 14-7.

"Chẳng ai quan tâm"?

Vấn đề chính mà các cuộc biểu tình nêu ra là việc giam giữ hàng loạt người nhập cư của Cơ quan Chấp pháp di trú và hải quan (ICE), can thiệp của chính quyền liên bang vào hoạt động đảm bảo trị an ở các tiểu bang, quyết định cắt giảm mạnh nguồn lực liên bang cho giáo dục và bảo vệ môi trường, nạn phân chia khu vực bầu cử và những phản ứng khác với chính sách thời Trump.

Theo đài NPR, tại Washington DC, người biểu tình tràn ngập đại lộ Pennsylvania gần trụ sở Quốc hội Mỹ, nhiều người giơ cao biểu ngữ "No Kings, No Tyrants" (Không vua, không bạo chúa). NPR dẫn lời người biểu tình Uriah Kitchen, quê Delaware: "Chúng tôi từng tuyên thệ trung thành khi còn ở trường, và đây chính là ý nghĩa thật sự của lời tuyên thệ ấy. Chúng tôi ở đây để bảo vệ nước Mỹ".

Thượng nghị sĩ Bernie Sanders đã có bài phát biểu trước đám đông ở DC, chỉ trích các tỉ phú công nghệ mà ông cho rằng đã trở nên "giàu có và quyền lực hơn kể từ khi Trump trở thành tổng thống".

Sanders nhắc đích danh Elon Musk, Jeff Bezos, Mark Zuckerberg và "những tỉ phú khác đã ngồi ngay phía sau Trump trong lễ nhậm chức của ông ta".

Đáp lại, Chủ tịch Hạ viện Mike Johnson (Cộng hòa) chỉ trích các cuộc biểu tình vào cuối tuần là "cuộc tụ tập của những người thù ghét nước Mỹ", trong khi nhiều thành viên Cộng hòa khác cũng cho rằng sự kiện mang tính "chống Mỹ", theo đài CNBC.

Trả lời câu hỏi của NPR về các cuộc biểu tình, người phát ngôn Nhà Trắng Abigail Jackson nói ngắn gọn: "Chẳng ai quan tâm". Trong thời gian cuộc biểu tình toàn quốc diễn ra, ông Trump không có mặt ở Nhà Trắng, mà đang ở khu nghỉ dưỡng của ông ở Mar-a-Lago, Florida.

Thái độ đầy thách thức đấy của Trump, cũng như video AI mô tả ông mặc quần áo như một nhà quân chủ được chính ông đăng lên mạng xã hội vào cuối tuần, cho thấy một thực tế: ông quả thật đang là một tổng thống quyền lực bậc nhất trong lịch sử nền chính trị Mỹ từ sau Thế chiến II. 

Thực tế lúc này, phe Cộng hòa không chỉ nắm chính phủ, đa số ở cả hai viện Quốc hội, mà kể cả ở Tòa Tối cao, ưu thế các thẩm phán do phe Cộng hòa bổ nhiệm hiện đã là 6-3, trong đó riêng Trump đã bổ nhiệm 3 người.

Gồm thâu quyền lực

Quan trọng không kém, khác hẳn nhiệm kỳ đầu, khi ông phải thay người liên tục ở các cơ quan chấp pháp và sức mạnh vì xung đột với những người đứng đầu, thì trong nhiệm kỳ hai này, ông Trump đã tỏ ra kiểm soát rất tốt những cơ quan tối quan trọng đó. 

Như một biểu tượng, 3 quan chức chấp pháp quyền lực bậc nhất nước Mỹ - Bộ trưởng Tư pháp Pam Bondi, Thứ trưởng Todd Blanche, cùng Giám đốc FBI Kash Patel - đã vào phòng Bầu Dục hôm 15-10 để dự sự kiện có thể coi là màn trình diễn thể hiện tình đoàn kết cũng như để ca ngợi ông Trump.

Một tiếng sau, họ rời đi sau khi Trump buột miệng nói ra 3 cái tên ông đang muốn truy tố: công tố viên đặc biệt Jack Smith, người từng khởi tố hai vụ hình sự chống ông; Andrew Weissmann, cựu quan chức FBI và công tố viên điều tra mối liên hệ giữa chiến dịch tranh cử của ông và Nga năm 2016; và Lisa Monaco, thứ trưởng tư pháp thời Biden.

"Tên loạn trí Jack Smith là đồ tội phạm", ông Trump nói với 3 quan chức trong cuộc gặp, trong khi họ phần lớn thời gian cun cút lắng nghe lời ông. Họ mỉm cười, gật đầu và nhún vai tỏ ý tán thưởng khi nghe ông nói. 

"Người phỏng vấn hắn là Weissmann - tôi hy vọng họ sẽ điều tra Weissmann - hắn là kẻ xấu", ông Trump nói, ám chỉ sự kiện gần đây khi Smith và Weissmann cùng xuất hiện trên truyền thông. "Và hắn có Lisa, con rối của hắn, làm việc ở văn phòng, thực ra là người đứng đầu. Tôi nghĩ cô ta cũng cần được điều tra kỹ".

Theo The New York Times, đây là hình ảnh quen thuộc của tấn kịch Trump nhiệm kỳ hai ở phòng Bầu Dục. 

Nó cho thấy quyền lực áp đảo của vị tổng thống khi ông đòi hỏi các cơ quan tư pháp tuân theo ý muốn của mình, còn những người được ông bổ nhiệm hầu như không dám và không có năng lực bảo vệ tính độc lập từng làm nên giá trị của các định chế này.

"Chưa bao giờ thấy cảnh này diễn ra trong quá khứ", Smith nói với Weissmann trong cuộc phỏng vấn hôm 8-10. "Có những quy tắc của Bộ Tư pháp về khởi tố - mọi người hay tuân thủ nó. Không thể nói: "Tôi muốn kết quả này. Còn lại vứt quy tắc đi"". 

Ông Trump quyết tâm trả đũa "đám cặn bã" (theo lời ông) từng điều tra mình, thường xuyên kêu gọi truy tố những người ông ghét, gồm cả các ca sĩ Beyoncé và Bruce Springsteen. Giờ đây, những đe dọa không còn là chuyện chơi. 

Dưới áp lực của ông - bất chấp phản đối của các công tố viên lâu năm - Bộ Tư pháp gần đây đã truy tố cựu giám đốc FBI James B. Comey và tổng chưởng lý New York Letitia James (hai người ông ghét hoặc từng truy tố ông). (Bà Bondi và Blanche từng cảnh báo họ không đủ chứng cứ để kết tội).

Khuất phục

Nước Mỹ vốn có truyền thống vừa sợ vừa ghét những nhà cai trị chuyên chế - quốc gia đấy ra đời chính là vì một cuộc cách mạng chống lại nền cai trị quân chủ Anh. 

Nên trong bối cảnh các vụ biểu tình No Kings, vụ truy tố mới nhất của chính quyền Trump với ông John Bolton, cựu cố vấn an ninh quốc gia nhiệm kỳ đầu của Trump, liên quan đến sử dụng sai tài liệu mật, càng gây chú ý. Tại phòng Bầu Dục hôm 15-10, ông Trump cũng nhắc lại yêu cầu truy tố Thượng nghị sĩ Adam Schiff, người từng thúc đẩy luận tội Trump khi còn ở Hạ viện.

Tất cả các quan chức tư pháp đều không dám phản ứng. Nếu trong nhiệm kỳ đầu, ông Trump chỉ kiểm soát được một phần FBI và Bộ Tư pháp, thì nhiệm kỳ này, ông gần như "bỏ túi" cả hai cơ quan đấy. 

Với việc bổ nhiệm Patel và những người trung thành vào các vị trí cao nhất, ông đảm bảo sự tuân phục tuyệt đối, đồng thời xây dựng được nhóm những người đại diện phát ngôn trung thành, sẵn sàng gạt bỏ mọi chuẩn mực bấy lâu về sự độc lập của ngành để phục vụ ông. 

Thực tế, Bondi và Blanche đã nhiều lần phá lệ của Bộ Tư pháp khi bình luận công khai về các cuộc điều tra đang diễn ra, lặp lại luận điểm của Nhà Trắng và bôi nhọ người bị truy tố.

Trả lời phỏng vấn Fox News, Bondi thậm chí nói người biểu tình phản đối các cuộc truy quét người nhập cư là thành viên các băng đảng tội phạm có tổ chức."Họ chẳng khác gì MS-13", bà nói, ám chỉ băng đảng El Salvador khét tiếng bạo lực. 

Patel, từng viết sách thiếu nhi tả Trump như một ông vua, còn tận tụy hơn. Ông liên tục cảm ơn ông Trump tại họp báo ở phòng Bầu Dục, ca ngợi Trump vì bắt giữ nhiều tội phạm và vẫn trả lương cho nhân viên FBI khi chính phủ đang đóng cửa. 

Thái độ của Patel là cảnh quen thuộc của hầu hết nhân vật được bổ nhiệm trong nhiệm kỳ hai, và trái ngược với những người tiền nhiệm vốn luôn giữ khoảng cách với Nhà Trắng để bảo vệ quyền lực và tính độc lập của FBI và Bộ Tư pháp.

J. Edgar Hoover, người sáng lập FBI và lãnh đạo cơ quan này suốt 48 năm, dù từng xuất hiện trong các buổi chụp hình với tổng thống, chưa bao giờ xem mình là người phục vụ cho cá nhân tổng thống nào. 

"Điều Hoover luôn tránh là bị xem như công cụ của bất kỳ chính trị gia hay đảng phái nào", sử gia Beverly Gage nói. "Uy quyền của FBI bắt nguồn từ tính độc lập của nó, chứ không phải sự phục tùng Nhà Trắng".

Từng làm cho Trump cũng không an toàn

Theo Wall Street Journal thì việc chống lại Trump đã là nguy hiểm, nhưng giờ thì kể cả khi từng làm cho ông cũng chẳng an toàn. Đó là bài học từ việc Bộ Tư pháp hôm 16-10 truy tố ông Bolton. Đại bồi thẩm đoàn liên bang ở Maryland đã quyết định truy tố Bolton với 8 tội danh về chia sẻ thông tin quốc phòng và 10 tội danh lưu giữ các thông tin này.

Các cáo buộc liên quan đến những ghi chép nhật ký mà Bolton thực hiện khi phục vụ Trump thời nhiệm kỳ đầu. Cáo trạng cho rằng ông đã gửi các ghi chú đó cho "Cá nhân 1" và "Cá nhân 2" - tức vợ và con gái - dù họ không có quyền truy cập tài liệu mật. 

Bolton có thể biện minh rằng ông hoàn toàn có quyền ghi chép dựa trên trí nhớ để viết cuốn hồi ký của mình. Từng có tiền lệ cựu cố vấn an ninh quốc gia của Jimmy Carter, Zbigniew Brzezinski, ghi chép như vậy để viết hồi ký.

Cáo trạng thừa nhận các thông tin mật bị vi phạm không xuất hiện trong sách của Bolton sau khi bản thảo được Nhà Trắng duyệt. Giờ bên công tố sẽ phải chứng minh Bolton biết những ghi chép đó chứa thông tin mật, chứ không đơn thuần là những thông tin nhớ lại. Theo WSJ, vụ này thuần túy là trả thù chính trị. Trump đã nhắm vào Bolton từ năm 2020, khi yêu cầu truy tố Bolton vì cuốn hồi ký, trong đó chủ yếu nói xấu Trump. Bolton từng ví chính quyền Trump như "Hotel California" - bài hát kinh điển của nhóm Eagles: "Anh có thể rời đi bất cứ lúc nào, nhưng không bao giờ thật sự thoát khỏi nó". Khi ấy ông không nói về chính mình, nhưng giờ thì đúng là như vậy. Dù đã rời Nhà Trắng từ lâu, Bolton vẫn ám ảnh tâm trí Trump.

Bolton, từng giữ vị trí thứ trưởng, cựu cố vấn an ninh và đại sứ Mỹ ở Liên hợp quốc, giờ lọt vào danh sách truy tố của Trump - cùng James Comey và Letitia James. Nhưng khác hai người kia, Bolton từng được Trump tự tay bổ nhiệm, rồi bị ruồng bỏ vì bất đồng chính sách. Bài học là: làm việc cho Trump, rồi chỉ trích ông, bạn sẽ không an toàn. ■