Phòng ngừa dịch cúm bằng "kháng sinh trời cho"

TTCT - Khi nói đến phòng chống dịch cúm, chúng ta nghĩ ngay đến văcxin và vệ sinh cá nhân, nhưng ít ai nghĩ đến một phương tiện phòng bệnh có sẵn mà lại rẻ tiền: vitamin D.

Phóng to

Phơi năng để không bị thiếu vitamin D - Ảnh: images.google.com

Vitamin D có thể ví von là một loại kháng sinh trời cho. Nhiều nghiên cứu gần đây cho thấy thiếu vitamin D là một yếu tố nguy cơ bị cảm cúm, và bổ sung vitamin D có lẽ là một trong những liệu pháp đơn giản phòng chống bệnh cúm. Một số bằng chứng từ những quan sát thực tế gần đây cho thấy vitamin D đóng vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa bệnh cúm, thậm chí giảm hệ quả của đại dịch cúm A/H1N1 đang hoành hành trên thế giới.

Thiếu vitamin D dễ bị cảm cúm

Trong đợt đại dịch cúm A/H1N1 năm nay, các đối tượng có nguy cơ cao là phụ nữ mang thai, những người béo phì, bệnh nhân tiểu đường và trẻ em với các bệnh thần kinh. Các đối tượng trên có một mẫu số chung: thiếu vitamin D. Thật vậy, nhiều nghiên cứu gần đây cho thấy các đối tượng béo phì và tiểu đường hay phụ nữ đang mang thai thường là những người thiếu vitamin D trong cơ thể.

Ở các nước ôn đới, làn sóng bệnh cúm dao động theo mùa, thường cao nhất vào mùa đông và thấp nhất vào mùa hè. Chúng ta biết rằng nồng độ vitamin D trong máu thường giảm vào mùa đông và tăng vào mùa hè nếu có tiếp xúc với ánh nắng mặt trời. Mới đây nhất, phân tích trên 19.000 đối tượng trong công trình NHANES III (Mỹ), các nhà nghiên cứu Mỹ phát hiện những người thiếu vitamin D có nguy cơ mắc bệnh cảm cúm tăng 30-50% so với người đủ vitamin D.

Vitamin D - một loại kháng sinh

Hiệu quả của bổ sung vitamin D

Một giả thuyết chỉ đứng vững khi được kiểm định bằng thử nghiệm lâm sàng thực tế. Trong năm năm qua đã có một số công trình nghiên cứu về ảnh hưởng của vitamin D đến các bệnh nhiễm, kể cả cảm cúm. Trong một nghiên cứu về hiệu quả của vitamin D phòng chống mất xương, các nhà nghiên cứu chia 208 bệnh nhân thành hai nhóm: nhóm 1 được cho uống vitamin D 800-2000 IU/ngày và nhóm 2 là giả dược. Tỉ lệ cảm cúm của nhóm uống vitamin giảm 70% so với nhóm giả dược.

Hai nghiên cứu can thiệp với vitamin D liều lượng 600-700 IU/ngày chiết xuất từ dầu của gan cá tuyết cũng ghi nhận vitamin D có hiệu quả giảm nguy cơ mắc bệnh cảm cúm và nhiễm trùng hệ thống hô hấp đến 40%. Công trình nghiên cứu RECORD với 5.292 đối tượng (2.649 được cho uống vitamin D và 2.643 giả dược). Sau 18 tháng theo dõi, nhóm uống vitamin D có tần số mắc bệnh cảm cúm thấp hơn nhóm giả dược khoảng 10%.

Từ những quan sát trên, các nhà khoa học đi đến giả thuyết: thiếu vitamin D là một yếu tố nguy cơ có ảnh hưởng đến các bệnh cảm cúm, kể cả cúm A/H1N1. Giả thuyết về mối liên quan giữa vitamin D và bệnh nhiễm có cơ sở khoa học vững vàng.

Vitamin D, trái lại với cách hiểu phổ thông, không phải là một sinh tố bình thường mà là một kích thích tố (hormon) có chức năng cổ điển là điều phối sự hấp thu của calcium và duy trì sức khỏe của xương. Nhưng những khám phá trong 20 năm qua cho thấy rõ rằng vitamin D không chỉ ảnh hưởng đến xương, mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát hệ thống miễn dịch. Và những khám phá này đã dẫn đến một cuộc “cách mạng” về hiểu biết vitamin D.

Nói ngắn gọn, khi da chúng ta tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, một lượng tiền -hormon có tên cholecalciferol được sản xuất dưới da, và cholecalciferol sẽ trải qua hai giai đoạn chuyển hóa. Giai đoạn thứ nhất, cholecalciferol chuyển hóa thành vitamin D trong gan (thường viết tắt là 25D). Giai đoạn hai, 25D được vận chuyển đến thận và chuyển hóa thành 1a25-hydroxyvitamin D (thường viết tắt là 1,25D).

Hệ thống miễn dịch trong cơ thể chúng ta chống lại sự “xâm lăng” của các vi sinh vật (như virus, vi trùng) bằng cách kích hoạt hai cơ chế phòng vệ: nội hệ miễn dịch (innate immunity) và ngoại hệ miễn dịch (adaptive immunity). Nội hệ miễn dịch, như tên gọi hàm ý, có sẵn trong các tế bào da, ruột, phổi, đại thực bào (macrophage) và bạch cầu trung tính (neutrophils).

Đây là hệ thống phòng vệ cơ bản và hữu hiệu nhất mà cơ thể có sẵn để đương đầu với sự xâm nhập của các vi sinh vật. Nội hệ miễn dịch có chức năng sản xuất những peptide kháng sinh có khả năng tiêu diệt virus và các vi sinh vật có hại đến cơ thể. Một trong những peptide đó là cathelicidin.

Vitamin D kiểm soát cả hai nội hệ và ngoại hệ miễn dịch. Khi các vi sinh vật xâm nhập vào ruột, chúng sẽ kích hoạt sự chuyển hóa từ 25D sang 1,25D. Trong đại thực bào, 1,25D gia tăng sản xuất cathelicidin và ức chế các cytokines viêm. Các protein kháng sinh lập tức “bao vây” và tiêu diệt virus cúm. Nói tóm lại, chức năng sinh học của vitamin D là tăng cường khả năng kháng sinh của cơ thể và giảm thiểu viêm. Do đó, có người ví von vitamin D là một loại kháng sinh trời cho.

Tình trạng thiếu vitamin D ở VN

Ở nước ta, dù nằm trong vùng nhiệt đới nhưng tình trạng thiếu vitamin D khá phổ biến. Theo kết quả nghiên cứu mới nhất của bác sĩ Hồ Phạm Thục Lan thuộc Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch, có đến 45% nữ và 20% nam cư dân TP.HCM thiếu vitamin D. Tỉ lệ thiếu vitamin D đặc biệt cao ở nhóm tuổi dưới 30 và trên 60. Có lẽ nhóm dưới 30 thiếu vitamin D là do thói quen che mặt và đeo khẩu trang, và nhóm trên 60 là do thiếu tiếp xúc với ánh nắng mặt trời. Cả hai hành vi đều dễ dẫn đến thiếu vitamin D trong máu.

Hiện nay, đại dịch cúm A/H1N1 đang hoành hành khắp thế giới và gây ra khá nhiều ca tử vong. Tính đến nay Việt Nam đã ghi nhận hơn 10.000 ca măc cúm A/H1N1 và có gần 50 người tử vong. Chưa có nghiên cứu nào về tình trạng vitamin D ở những bệnh nhân cúm A/H1N1 ở nước ta, nhưng ở các nước như Úc và Mỹ có bằng chứng cho thấy các bệnh nhân này thường thiếu vitamin D. Hiện nay, Bộ Y tế Canada đang xem xét và nghiên cứu vitamin D như biện pháp bổ sung trong việc phòng chống cúm.

Văcxin luôn là “vũ khí” hàng đầu trong việc phòng chống cúm trong mùa đại dịch, nhưng hiệu quả của văcxin không mấy cao. Nghiên cứu ở Anh cho thấy văcxin chỉ giảm khoảng 27% các ca bệnh nhập viện. Trong bối cảnh đó, duy trì một nồng độ vitamin D đầy đủ có thể là liệu pháp an toàn và giúp phòng chống cảm cúm trong mùa đại dịch.