Phương tiện di chuyển “chất” từ trăm năm trước

Vào khoảng những năm 1840, phương tiện giao thông được cơ giới hóa với hệ thống dẫn động cầu sau (RWD) xuất hiện ở Scotland. Đầu thế kỷ 19, khi các loại máy chạy bằng pin cũng bắt đầu phát triển, Ogden Bolton Jr đã được cấp bằng sáng chế của Hoa Kỳ khi phát minh ra chiếc xe đạp chạy bằng pin vào năm 1895.

Nhưng Autoped - lần đầu ra mắt ở Mỹ vào năm 1915 - có thể được coi là tổ tiên thực sự của xe scooter gắn máy. Ở thời điểm đó hầu như không có bất kỳ quy định an toàn nào cho các phương tiện cơ giới trên đường. Autoped còn đi trước cả sáng kiến đèn giao thông đến tận 15 năm!

Từ scooter trong quá khứ

Bảo tàng Xe đạp trực tuyến giải thích rằng Autoped là chiếc xe scooter có động cơ được sản xuất hàng loạt đầu tiên ở Hoa Kỳ: “Đây thực chất là một phiên bản xe đồ chơi trẻ em được phóng to với một động cơ gắn trên bánh trước”. Autoped đã có sức hút rộng rãi với nhiều tầng lớp trong xã hội Hoa Kỳ, từ những người đưa thư cho đến các nhà hoạt động nữ quyền đều muốn dùng thử loại phương tiện giao thông thú vị này.

Mặc dù một số nguồn cho rằng loại xe này có thể đạt tốc độ 56 km/h, cột tay lái hoạt động ly hợp và phanh khiến cho việc lái có thể không ổn định khi tăng tốc ở mức 32 km/h. Sau đó, một phiên bản chạy bằng pin của Autoped được sản xuất khi Công ty Everready Battery mua lại mẫu thiết kế này.

Các phát minh đi trước thời đại như Autoped thường bị dán mác là đồ chơi của giới thượng lưu giàu có. Tuy nhiên, chiến lược tiếp thị Autoped tại thị trường Hoa Kỳ lại khéo léo đánh vào yếu tố đẳng cấp, khuyến khích việc tự do di chuyển của phụ nữ đương thời.

Thành công nhất vẫn phải kể đến việc Autoped đã thuyết phục được các doanh nghiệp sử dụng phương tiện này trong công việc làm ăn, kinh doanh của họ. Điển hình là Công ty Dịch vụ bưu chính New York đã sử dụng những thiết kế giao thông nhỏ gọn này để vận chuyển thư và bưu phẩm khắp thành phố. Các doanh nghiệp ở California cũng mua 50 chiếc vào năm 1917 để cho thuê tại các khu nghỉ mát bãi biển.

Đến xe trượt hiện đại

Một nhân viên ngân hàng ở Thụy Sĩ chính là người đã đưa scooter trở thành phương tiện di chuyển thuận tiện của thời đại mới sau một đêm... muốn đi nhậu ở vài quán xá không xa mà cũng chẳng gần nhà. Theo trang CityLab, Wim Ouboter phân vân bởi khoảng cách di chuyển có vẻ quá sức đi bộ mà lại hơi phí nếu lái xe, đi xe đạp thì phải mất công lôi ra khỏi gara rồi lại phải tìm nơi giữ. Ông chỉ ước gì có thể lướt lẹ làng tới nơi mà không cần quá nhọc lòng với tất cả những đắn đo này.

Xuất thân từ một gia đình đam mê các loại “quái xế”, từ nhỏ Ouboter và các anh chị em trong nhà đã rất thích nhảy lên các miếng ván trượt để lướt xuống đồi dốc. Tuy nhiên để đi uống bia thì một người trưởng thành cần một “miếng ván lướt” xịn hơn và phải đủ cứng cáp nhưng đồng thời cũng phải nhỏ gọn để xếp lại được. Vào năm 1990 trên thị trường chưa có sản phẩm nào đáp ứng được nhu cầu này nên ông đã quyết định sẽ tự mình biến ý tưởng thành sản phẩm thực tế.

Wim Ouboter và chiếc scooter hiện đại. Ảnh: micro-mobility.com

Dù bị bạn bè cho là điên rồ vì xe trượt scooter vào thời điểm đó có vẻ như chỉ là một món đồ chơi trẻ con, Ouboter vẫn kiên trì nghiên cứu cho ra đời một mẫu xe bằng nhôm sáng loáng có thể đóng gập lại với bánh xe nhỏ bằng nhựa PU và tay lái lót xốp êm ái - những chi tiết ông tin rằng sẽ giúp mẫu xe này có sức hấp dẫn vượt trội hơn hẳn so với đồ chơi trẻ con.

Những hồi ức này được trình bày chi tiết trong một bài báo đăng năm 2003 của Đại học St. Gallen: “Hệ thống di động vi mô (Micromobility): Hiện thực hóa giấc mơ xe trượt scooter”, ghi lại vai trò tiên phong của Ouboter trong lịch sử phát triển của loại xe này. Năm 1996, Ouboter thành lập Công ty Micro Mobility Systems và hợp tác với công ty sản xuất xe đạp JD Corp của Trung Quốc để sản xuất hàng loạt. Năm 1999, sản phẩm bắt đầu được chào bán tại Nhật Bản.

Câu chuyện về lai lịch của scooter hiện đại trở nên nhập nhằng vào năm 2001, khi một số báo chí Hoa Kỳ ghi công Gino Tsai - chủ tịch của JD Corp vào thời điểm đó - là người phát triển và nhân rộng loại xe này. Ouboter cho rằng JD Corp đã bán một phiên bản được cấp phép thiết kế của mình với tên gọi Razor và thành lập Razor USA vào năm 2000. Razor USA từ chối bình luận cụ thể về câu hỏi ai đã phát minh ra nó.

Thương hiệu này nhanh chóng bành trướng và cả thế giới bị cuốn vào cơn sốt xe scooter. Razor đã được Hiệp hội Đồ chơi bình chọn là “Đồ chơi mùa xuân hè” của năm 2000. Một năm sau đó, 7 triệu người dân Hoa Kỳ trượt scooter khắp nơi trên đường phố.

Cú hích đại dịch

Điều trớ trêu nhất về số phận của chiếc scooter hiện đại là cha đẻ của nó chưa bao giờ nghĩ sáng chế của mình là một món đồ chơi cho trẻ con. Ý tưởng nguyên thủy của thiết kế này là nhằm phục vụ cho chiến lược thay đổi phương thức lưu thông trong đô thị.

Ouboter cho biết vào năm 1998, ông đã đàm phán với Mercedes-Benz để thực hiện một thỏa thuận trang bị xe trượt scooter tại các trạm trung chuyển, trạm dừng đỗ xe hơi thông minh của hãng này; hành khách có thể dùng scooter để di chuyển qua lại giữa các trạm. Năm 1999, khi ông trình làng chiếc scooter mang tên Micro tại thị trường Nhật, rất nhiều khách hàng đầu tiên là những người thường xuyên đi tàu điện ngầm.

Thuật ngữ “micromobility” được dùng để chỉ việc di chuyển trong khoảng cách ngắn bằng các loại xe nhỏ, thân thiện với môi trường, hoạt động ở tốc độ dưới 25 km/h và do người sử dụng tự lái. Ngày nay, có thể nói cuộc cách mạng micromobility mà Ouboter cố gắng truyền cảm hứng đã nhận được “cú hích” bất ngờ: đại dịch COVID-19 có thể mở ra cơ hội để xe trượt scooter phát triển mạnh hơn theo hướng cá nhân hóa khi các thị dân không thể dùng xe buýt và tàu điện ngầm để đi làm, đi học như trước đây nữa do các mối lo ngại về y tế.

Nhà tư vấn vận tải Courtney Ehrlichman cho rằng nỗ lực tiếp theo là cần khuyến khích các công ty chuyên sản xuất phương tiện phục vụ di chuyển trong khoảng cách ngắn chú trọng hơn vào các khu vực ngoại ô không có kết nối tốt với hệ thống giao thông công cộng. ■