Quan hệ Mỹ - Venezuela: Chống ma túy hay còn gì khác?

"Đó là một cú điện thoại. Tôi sẽ không nói rằng cuộc gọi đó tốt hay xấu", Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump trả lời một nhà báo tháp tùng ông trên chiếc Không lực 1, qua khe cửa hẹp giữa hai khoang máy bay. 

Người nói chuyện qua điện thoại với ông chính là Tổng thống Venezuela Nicolas Maduro, vốn đang đối đầu với Tổng thống Trump trong một bài toán phức tạp bao gồm chính trị, quan hệ đối ngoại, lẫn nạn buôn lậu ma túy và di dân bất hợp pháp, đều là những ưu tiên hàng đầu trong chính sách "Nước Mỹ trên hết" của ông Trump.

Về lịch sử, cuộc đụng độ này cũng có thể mang tính ý thức hệ khi mà Tổng thống Maduro thừa kế di sản chính trị của nhà cách mạng Hugo Chavez, sau một cuộc bầu cử vào năm ngoái 2024. 

Mâu thuẫn này càng lớn do tình hình chính trường Venezuela được cho là đầy rối rắm và những vụ bắt bớ chính trị - mà lãnh đạo phe đối lập María Corina Machado, giải Nobel hòa bình năm nay 2025, tố là bầu cử "gian lận".

Va chạm đã đến đỉnh

Thật vậy, những cáo giác chính trị cùng những tình tiết lâu đời về nạn buôn lậu ma túy và buôn người mà ông Trump trách cứ Venezuela ngay trong diễn văn nhậm chức đầu năm nay là những di sản kế thừa từ cuộc đối đầu giữa hai nước hơn nửa thế kỷ qua. 

Chính trong bối cảnh căng thẳng đó, đã diễn ra cú điện thoại Maduro - Trump, hiện vẫn chưa rõ ai đã gọi cho ai, ngoại trừ những phỏng đoán.

Dẫu sao, cú điện thoại cũng đã diễn ra sau một tuần lễ cực kỳ căng thẳng giữa hai nước khiến nhiều hãng hàng không quốc tế đã phải tạm dừng các chuyến bay đến và đi từ Caracas trong bối cảnh sự hiện diện quân sự của Hoa Kỳ tại vùng Caribê gia tăng, sau khi Cục Hàng không liên bang Hoa Kỳ (FAA) ban hành thông báo cho phi công (NOTAM) vào cuối tuần trước. 

Cụ thể, FAA cảnh báo: "Các hãng khai thác được khuyến cáo thận trọng khi hoạt động trong vùng thông tin bay (FIR) ở mọi độ cao do tình hình an ninh ngày càng suy giảm và hoạt động quân sự gia tăng trong hoặc xung quanh Venezuela. Các mối đe dọa có thể gây ra rủi ro tiềm ẩn cho máy bay ở mọi độ cao, bao gồm cả trong quá trình bay, giai đoạn đến và khởi hành của chuyến bay, và / hoặc sân bay và máy bay trên mặt đất".

Vùng FIR của Venezuela bao gồm lãnh thổ của đất nước này và một phần biển Caribê phía bắc thủ đô Caracas. Trong số các hãng hàng không còn đến và rời Venezuela, có hãng Iberia (Tây Ban Nha), TAP (Bồ Đào Nha), LATAM (Chile), Avianca (Colombia), Turkish Airlines (Thổ Nhĩ Kỳ)… 

Nay, các hãng này buộc phải hủy các chuyến bay sắp tới kết nối thủ đô Venezuela với các điểm đến quốc tế.

Cũng hôm 30-11, đích thân Tổng thống Trump rao trên tài khoản Truth Social của ông một mẩu cảnh cáo quy gộp mọi đối tượng: 

"Gửi đến tất cả các hãng hàng không, phi công, kẻ buôn bán ma túy và kẻ buôn người, xin hãy cân nhắc việc ĐÓNG CỬA TOÀN BỘ KHÔNG PHẬN PHÍA TRÊN VÀ XUNG QUANH VENEZUELA. Cảm ơn quý vị đã quan tâm đến vấn đề này! TỔNG THỐNG DONALD J. TRUMP".

Trang Venezuelanalysis mô tả các động thái của Hoa Kỳ trong vùng FIR của Venezuela như sau: "Máy bay chiến đấu và máy bay ném bom của Hoa Kỳ đã nhiều lần bay vào vùng FIR Maiquetía, thường xuyên tắt bộ phát đáp báo danh". 

Cũng theo nguồn tin này, FAA đã ban hành NOTAM tương tự cho các FIR Curazao và Puerto Rico. Cả ba cảnh báo đều có hiệu lực đến tháng 2-2026.

Các khu vực tiếp giáp có thể cung cấp cho máy bay Hoa Kỳ một hành lang từ các căn cứ ở Puerto Rico đến lãnh thổ Venezuela. Hậu quả là không phận Venezuela trống trơn, thành "chốn không người". 

Tất nhiên, chính quyền Venezuela kịch liệt phản đối lệnh cấm bay này. Trong tuyên bố được đưa ra hôm 29-11, Caracas đã lên án "những lời đe dọa thực dân" của Nhà Trắng là một cuộc tấn công mới "ngông cuồng, bất hợp pháp và phi lý" nhằm vào họ.

"Những tuyên bố kiểu này cấu thành một hành động thù địch, không phù hợp với các nguyên tắc cơ bản nhất của luật pháp quốc tế - thông cáo viết - Venezuela sẽ không chấp nhận mệnh lệnh hoặc đe dọa từ một thế lực nước ngoài". 

Chính quyền Maduro cũng phản pháo rằng việc ông Trump "đóng cửa" không phận Venezuela đồng nghĩa với việc đơn phương ngừng các chuyến bay trục xuất đang diễn ra, mà cho tới nay, bất chấp những căng thẳng trước đó, Venezuela vẫn tiếp nhận hai chuyến bay hồi hương hằng tuần cho hàng trăm công dân Venezuela, theo Venezuelanalysis 1-11.

Động thái "vùng cấm bay" có tính leo thang sau khi từ tháng 8, chính quyền Trump tập trung lực lượng quân sự trong khu vực cho nhiệm vụ tự nhận là bài trừ ma túy. 

Venezuelanalysis 24-11 sơ kết rằng lực lượng Hoa Kỳ đã phá hủy 22 tàu mà Hoa Kỳ cáo buộc là chở ma túy đến Hoa Kỳ, khiến 83 thường dân thiệt mạng. Tuy nhiên, chính quyền Hoa Kỳ vẫn chưa tiết lộ bằng chứng về hàng hóa hoặc thủy thủ đoàn trên các tàu này, cũng theo Venezuelanalysis.

Việc triển khai quân sự của Hoa Kỳ tại vùng Caribê cũng ảnh hưởng đến thương mại hàng hải. Bloomberg đưa tin tàu chở dầu Seahorse đã bị một tàu chiến Hoa Kỳ chặn đường vào ngày 14-11 khi đang cố gắng vận chuyển một lô hàng chế phẩm từ dầu thô đến một cảng của Venezuela. 

Tàu Seahorse treo cờ Cameroon đã quay đầu và chờ gần Aruba trước khi cuối cùng đến Puerto La Cruz ở miền đông Venezuela và cập cảng. 

Việc Hoa Kỳ huy động một lực lượng chưa từng thấy tại khu vực này, bao gồm tàu sân bay USS Gerald R. Ford, tàu sân bay lớn nhất thế giới, cùng các tàu khu trục tên lửa dẫn đường, máy bay và khoảng 15.000 quân tùy tùng, rõ ràng không chỉ để bài trừ ma túy.

Mục tiêu chính trị

Trên một bình diện khác, Tổng thống Trump đang tập trung vào vấn đề ý thức hệ, và ông công khai nêu ra trong một mẩu khác trên Truth Social 27-11 về cuộc bầu cử ở Honduras. Ông nhắc tới cuộc bầu cử ở đất nước cách quốc gia Venezuela 2.356 km: "Nền dân chủ đang bị thử thách trong cuộc bầu cử sắp tới tại đất nước xinh đẹp Honduras vào ngày 30-11".

Nói ít hiểu nhiều: mối quan ngại lớn nhất của ông Trump về Honduras, trên lý thuyết, là nền dân chủ thông qua bầu cử. 

Song, trong thực tế là câu hỏi liệu ứng cử viên cánh hữu "gà nhà" của ông có đắc cử không, tờ Les Echos của Pháp đề ngày 1-12 nêu vấn đề. Trong cuộc bầu cử này, hai ứng cử viên cánh hữu là Nasry Asfura và Salvador Nasralla đối đầu với ứng viên cánh tả Rixi Moncada.

Đây là điều thường thấy ở Mỹ Latin, như chuyện tướng Pinochet nắm quyền lực ở Chile sau cuộc đảo chính do Hoa Kỳ hậu thuẫn năm 1973 lật đổ Tổng thống Salvador Allende, người theo chủ nghĩa Marx được dân bầu lên dân chủ trước đó. 

Trong vụ này, cố vấn Kissinger đã cảnh báo Tổng thống Mỹ Nixon: "Tấm gương về một chính phủ Marxist được bầu thành công ở Chile chắc chắn sẽ có tác động - thậm chí là tiền lệ có giá trị - với các khu vực khác trên thế giới, đặc biệt là ở Ý; sự lan truyền bắt chước các hiện tượng tương tự ở những nơi khác sẽ ảnh hưởng đáng kể đến cán cân thế giới và vị thế của chúng ta trong đó", theo tài liệu giải mật The Pinochet File (Hồ sơ Pinochet) của Tàng thư An ninh quốc gia Hoa Kỳ.

Từ những thí dụ cụ thể trong lịch sử châu Mỹ Latin hơn nửa thế kỷ qua, có thể hiểu tại sao nay Tổng thống Trump lại có xu hướng "canh chừng" ông Maduro, dưới chiêu bài chống ma túy: 

"Liệu Maduro và những kẻ khủng bố ma túy của ông ta có tiếp quản một quốc gia khác như họ đã làm ở Cuba, Nicaragua và Venezuela?", The New York Times 28-11 đặt câu hỏi rất mang tính lịch sử.■