Sửa đổi nghị quyết thí điểm về cơ chế đặc thù cho TP.HCM: Bước tiến nhỏ cho một khát vọng lớn.

Chiều 24-11, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về dự thảo sửa đổi, bổ sung nghị quyết 98 - văn bản đang mở đường cho TP.HCM thí điểm những cơ chế, chính sách đặc thù. Những nội dung mới lần này được xem là một "cú thúc" quan trọng: phát triển đô thị theo mô hình TOD, tăng cường quản trị tài nguyên - môi trường, thu hút nhà đầu tư chiến lược, thí điểm khu thương mại tự do (FTZ), và đặc biệt là cơ chế xử lý xung đột pháp luật - điểm nghẽn lâu nay của TP.HCM.

Nhìn tổng thể, đây là bước tiến rất đáng trân trọng. Nhưng nếu đặt TP.HCM trong bản đồ cạnh tranh khu vực, câu hỏi lớn vẫn còn nguyên: chừng ấy đã đủ để thành phố bứt phá? Có lẽ là chưa.

Chỉ là mở rộng trong khung cũ

Điểm tích cực là lần sửa đổi này đã chạm đến những nhu cầu bức thiết nhất của đô thị lớn nhất cả nước.

Thứ nhất, cơ chế TOD tạo điều kiện để TP.HCM tái cấu trúc không gian sống theo hướng văn minh hơn, hiện đại hơn - nơi người dân có thể đi lại bằng metro, sống trong các khu đô thị nén, tận hưởng dịch vụ chất lượng cao. TOD không chỉ giải quyết kẹt xe mà còn mở ra nguồn lực đất đai để đầu tư metro.

Thứ hai, quản trị đô thị bằng dữ liệu - một khái niệm mới với chính quyền truyền thống, bắt đầu được thể hiện rõ trong dự thảo. Điều này cho thấy TP.HCM đang tiến dần đến mô hình "điều hành thời gian thực".

Thứ ba, cơ chế thu hút nhà đầu tư chiến lược là một bước mở đáng giá. Những ngành mới như tài chính số, công nghệ cao, logistics thông minh… cần những doanh nghiệp có tầm vóc, có thể "kéo cả hệ sinh thái đi lên".

Thứ tư, mô hình FTZ, nếu triển khai tốt, có thể giúp TP.HCM sớm đón dòng vốn chuyển dịch khỏi các trung tâm truyền thống.

Và thứ năm, cơ chế xử lý xung đột pháp luật và điều khoản chuyển tiếp sẽ giúp hàng loạt dự án thoát khỏi cảnh "đứng hình" vì quá nhiều luật cùng điều chỉnh.

Tất cả là một bước tiến. Nhưng dù tiến bộ đến đâu, đó vẫn là những cải tiến tuyến tính, chứ chưa phải bước nhảy vọt thể chế.

"Sandbox thể chế" cho TP.HCM

Chúng ta hãy nhìn sang các đô thị lân cận có cùng vị trí địa chính trị để thấy cần phải đầu tư cho TP.HCM những gì để đô thị này cất cánh. Không phải ngẫu nhiên mà Thâm Quyến từ một làng chài trở thành trung tâm công nghệ hàng đầu châu Á trong chưa đầy nửa thế kỷ.

Không phải ngẫu nhiên mà Singapore - một quốc đảo nhỏ bé - lại trở thành trung tâm tài chính toàn cầu. Điểm chung của họ không phải là "cơi nới thêm một vài thẩm quyền", mà là không gian thể chế hoàn toàn mới - nơi họ được quyền thử nghiệm, được phép sai trong khuôn khổ, được phép làm khác để tìm ra mô hình hiệu quả hơn.

Nếu TP.HCM chỉ được mở rộng trong khung của một tỉnh/thành thông thường thì rất khó để cạnh tranh với các siêu đô thị khu vực - những nơi đang vận hành bằng tốc độ, dữ liệu và sự linh hoạt.

TP.HCM không cần ưu đãi. TP.HCM cần quyền tự quyết ở mức cao hơn, tương xứng với quy mô 14 triệu dân và vai trò đầu tàu kinh tế của đất nước.

Nếu muốn bứt phá, TP.HCM không chỉ cần thêm thẩm quyền, mà cần một "phòng thí nghiệm chính sách" đủ rộng - một sandbox thể chế nơi thành phố được thử nghiệm những mô hình quản trị mới mà không phải "xin - chờ - xin lại". Không gian này phải đủ thoáng để TP.HCM đi trước một bước, nhưng cũng đủ an toàn để quản lý rủi ro.

Sandbox về phân quyền: Thành phố cần được quyết định quy hoạch và điều chỉnh quy hoạch mà không phải đi vòng qua nhiều bộ ngành, đồng thời được phê duyệt các dự án hạ tầng trọng điểm trong một ngưỡng vốn xác định, bảo đảm nhanh, rõ và chịu trách nhiệm.

Sandbox về tài chính - ngân sách: TP.HCM cần cơ chế điều tiết linh hoạt hơn như có quyền phát hành trái phiếu đô thị quốc tế để đầu tư metro, vành đai, logistics. Chính quyền thành phố được phép tài sản hóa quỹ đất quanh các tuyến giao thông công cộng nhằm tạo nguồn lực bền vững cho hạ tầng.

Sandbox về đất đai và phát triển đô thị: Thành phố có thể thành lập một cơ quan phát triển đô thị kiểu URA (Cơ quan Tái phát triển đô thị - Urban Redevelopment Authority) của Singapore, và được trao quyền chuyển đổi mục đích sử dụng đất trong các khu vực chiến lược để tổ chức lại không gian đô thị một cách chủ động, hiện đại và hiệu quả hơn.

Sandbox về công nghệ và đổi mới sáng tạo: Thành phố phải được thử nghiệm các mô hình mới như fintech, năng lượng mới, trí tuệ nhân tạo, dữ liệu mở, đồng thời áp dụng thí điểm "luật máy đọc được" nhằm tăng tốc cải cách hành chính, giảm tối đa độ trễ của bộ máy với tốc độ phát triển kinh tế - xã hội.

Cuối cùng, TP.HCM cần sandbox về quản trị vùng. Không một siêu đô thị nào phát triển trong đơn độc. Một cơ quan điều phối vùng là điều kiện tiên quyết để hình thành đại đô thị TP.HCM, một trung tâm kinh tế - công nghiệp - logistics đủ sức cạnh tranh ở tầm châu Á.

Chỉ sửa Nghị quyết 98 là chưa đủ

Dù rất tiến bộ, nghị quyết 98 vẫn chỉ là một cơ chế đặc thù từng phần, điều chỉnh một số lĩnh vực thay vì tạo ra một khung thể chế mới cho toàn bộ hệ thống vận hành của TP.HCM. Những cải thiện như vậy giúp thành phố lớn nhất phía Nam này thuận lợi hơn, nhưng khó tạo được năng lực cạnh tranh mang tính cấu trúc - điều mà một đô thị hơn 14 triệu dân đang cần để bứt phá.

Thực tế cho thấy TP.HCM không chỉ cần "nới thêm" thẩm quyền mà thực sự cần một không gian thể chế hoàn toàn mới, tương tự cách mà nhiều quốc gia đã làm với các đô thị động lực của mình. Khung thể chế đó có thể được thiết kế dưới dạng luật TP.HCM, hoặc luật thí điểm phát triển vùng Đông Nam Bộ, hoặc một đạo luật sandbox TP.HCM cho phép thử nghiệm những mô hình quản trị tiên tiến.

Một văn bản ở cấp luật sẽ tạo ra ba giá trị nền tảng mà các cơ chế đặc thù hiện nay chưa thể bảo đảm. Đó là sự ổn định dài hạn. Các tập đoàn quốc tế chỉ đầu tư mạnh khi họ nhìn thấy một môi trường pháp lý bền vững, nhất quán và dự đoán được trong nhiều thập niên. 

Sự minh định thẩm quyền. Luật sẽ xác lập rõ ràng "ai quyết cái gì", giảm tình trạng thủ tục chồng lên thủ tục - vốn là điểm nghẽn lớn nhất trong thực thi ở TP.HCM. Cuối cùng là không gian sáng tạo thể chế. Khi được trao quyền thử nghiệm và hậu kiểm trong một số lĩnh vực, TP.HCM có thể đi trước một bước, từ đó hình thành các mô hình mới cho cả nước.

Nói cách khác, sửa nghị quyết 98 là cần thiết, nhưng chưa đủ để TP.HCM bật lên tầm khu vực. Thành phố cần một "khung thể chế thế hệ mới", nơi sáng tạo được bảo vệ, thử nghiệm được khuyến khích và năng lực dẫn dắt được phát huy.

Sửa đổi nghị quyết 98 là bước đi đúng và cần được ủng hộ mạnh mẽ. Nhưng để TP.HCM thật sự trở thành một đô thị có năng lực cạnh tranh quốc tế - sánh vai Singapore, Kuala Lumpur, Bangkok hay Thâm Quyến thì cần một tinh thần cải cách lớn hơn, một không gian thể chế rộng hơn, một cách tư duy táo bạo hơn.

Điều này không phải để ưu ái TP.HCM, mà là trao cho thành phố công cụ xứng tầm với trọng trách mà cả nước đang đặt lên vai. Vì khi TP.HCM bứt phá, Việt Nam sẽ bứt phá. Và nếu có một nơi có thể mở đường cho tương lai của quốc gia thì đó chính là thành phố Hồ Chí Minh - nơi đã, đang và sẽ luôn là "đầu tàu" của khát vọng vươn mình.■