Tàu lượn siêu tốc: Gói nỗi sợ, bán niềm vui

Thứ tư tuần rồi (17-9), Kevin Rodriguez Zavala, 32 tuổi, cùng bạn gái chơi trò tàu lượn siêu tốc Stardust Racers với vận tốc tối đa khoảng 100km/h tại công viên Epic Universe, nằm trong khu giải trí Universal Orlando (Florida, Mỹ), sau đó phải được cấp cứu và tử vong tại bệnh viện. Báo cáo pháp y xác định nguyên nhân là chấn thương từ va đập mạnh, không gây xuyên thấu, theo The Washington Post. Cái chết được xếp loại tai nạn.

Một tuần sau (23-9), cơ quan điều tra Florida cho biết kết quả kiểm tra ban đầu phù hợp với khẳng định của Universal Orlando Resort, rằng tàu lượn vẫn hoạt động đúng chức năng, thiết bị nguyên vẹn và quy trình được tuân thủ, theo AP. Zavala có tiền sử bệnh cột sống, phải sử dụng xe lăn và đang dùng thuốc.

Vụ việc gây chú ý, nhưng chỉ là cá biệt. Theo báo cáo an toàn của Hiệp hội Công viên giải trí và điểm đến quốc tế (IAAPA), năm 2022 tại Bắc Mỹ có khoảng 455 triệu lượt chơi tàu lượn, trong đó chỉ ghi nhận 503 ca chấn thương, tương đương 1,12 ca/triệu lượt. Một khảo sát khác cho thấy trung bình mỗi năm có 4 ca tử vong liên quan đến tàu lượn siêu tốc, còn thấp hơn số người thiệt mạng vì thiết bị bếp núc.

Một vài vụ tai nạn hy hữu không phải là vấn đề lớn nhất của ngành thiết kế tàu lượn siêu tốc. Thử thách chính là làm sao để "chế tác" niềm vui trong thời bội thực giải trí. "Khi Disneyland khai trương, đó là thứ công nghệ gây choáng ngợp nhất mà bạn có thể thấy. Giờ thì chẳng có gì trên thế giới này mà tôi không thể nhìn thấy ngay trên chiếc iPhone của mình" - Phil Hettema, từng hơn mười năm làm việc tại các công viên thuộc hệ thống Universal, nói với The Atlantic.

Trước thử thách đó, các trò chơi mạo hiểm liên tục chạm tới giới hạn của vật lý và cơ thể con người, nhằm mang lại những trải nghiệm "thót tim" chưa từng có. Giờ đây ta có hyper-coaster (cao trên 61m), giga-coaster (hơn 90m), rồi strata-coaster (122m) và cả một exa-coaster (195m, gấp đôi tượng Nữ thần Tự do) sắp khai trương ở Saudi Arabia.

Tất nhiên những công trình vừa giải trí vừa phức tạp về kỹ thuật đó luôn thu hút người chơi, kể cả người có bệnh như Zavala, nhờ mang lại "khoái cảm adrenaline", có vui có sợ. Theo các nhà tâm lý, khi rơi tự do hay xoắn lộn trên tàu lượn, não bộ lập tức báo động nguy hiểm như tim đập dồn dập, cơ bắp căng cứng. Cùng lúc đó, hệ thần kinh lại tiết ra một loạt hóa chất tưởng thưởng, gây hưng phấn và sảng khoái - adrenaline, dopamine và endorphin.

Tàu lượn siêu tốc từng bị giới hạn bởi công nghệ, nhưng nay chính cơ thể con người mới là rào cản. Theo tiêu chuẩn an toàn tại Mỹ, người chơi không được chịu lực quá 4G (tức gấp bốn lần trọng lực Trái đất) quá 2 giây, vì lúc đó tim rất khó bơm máu lên não. Tàu con thoi khi phóng vào vũ trụ chỉ tạo ra khoảng 3G, vậy mà người chơi trên Stardust Racers sẽ phải chịu lực hơn 4G. 

"Thời lượng ở đây rất quan trọng, bởi bạn không muốn người chơi lịm dần hay thậm chí bất tỉnh. Lúc đó không còn vui hay hứng khởi gì nữa" - Daniel Schoppen, nhà thiết kế tàu lượn siêu tốc thuộc công ty Intamin, từng xây dựng nhiều trò chơi cho Universal, nói.

Theo The Atlantic, để cho ra một thiết kế tàu lượn mới, quy trình thử nghiệm bắt đầu bằng những hình nộm 77kg, bên trong chứa nước để mô phỏng trọng lượng người thật. Hình nộm được gắn cảm biến, ghi lại mọi tác động khi đoàn tàu lao đi.

Nếu một đoạn ray cho tốc độ quá nhanh hoặc góc nghiêng gây áp lực vượt dự đoán, kỹ sư buộc phải điều chỉnh, thậm chí tháo cả đoạn ra để xây lại. Khi kỹ thuật ổn định, khâu tiếp theo là tinh chỉnh nhịp điệu của chuyến đi. 

Nhà thiết kế sẽ thử đi thử lại, sắp xếp các đoạn cao trào, xen lẫn những đoạn lặng nhịp như soạn một bản nhạc. Đoạn đầu thường sẽ tạo cảm giác bay bổng, đoạn giữa bất ngờ xoắn lộn, đoạn cuối kết thúc bằng cú rơi thót tim.

Trong bối cảnh thế giới đầy bất ổn, nỗi sợ "có kiểm soát" trở thành món hàng xa xỉ được săn đón. Để duy trì sự an toàn, ngành công nghiệp này tuân thủ hệ thống tiêu chuẩn toàn cầu, từ đánh giá rủi ro, cơ chế kiềm giữ, giới hạn gia tốc, tải trọng cơ điện, đến thiết kế rào chắn, lối đi, bảng hiệu. 

Mỗi trò phải chạy thử trong điều kiện bình thường, kiểm tra quy trình lên xuống tàu và toàn bộ hệ thống. Tất cả phải được duy trì liên tục suốt vòng đời của sản phẩm: tàu lượn siêu tốc phải vận hành an toàn 14 giờ/ngày, hàng trăm ngày/năm, suốt 30 năm.

Trong ba thập kỷ đó, nhiệm vụ của nó là mỗi cuối ngày, người chơi bước ra khỏi công viên với nụ cười mệt lả. Họ đã hét, đã run rẩy, nhưng cũng đã trải qua cảm giác thăng hoa của việc sống sót. 

Có lẽ đó cũng là công thức thành công của ngành công viên chủ đề hiện đại: biến nỗi sợ thành sản phẩm khoa học, đóng hộp, bán vé và lặp lại hàng triệu lần mỗi năm.