Thái Bình Dương: Nhìn từ quan hệ Trung - Nhật

Đe dọa quân sự, triệu tập đại sứ và thậm chí cả những lời ám chỉ bạo lực, Trung Quốc và Nhật Bản tuần qua rơi vào cuộc khẩu chiến ngoại giao dữ dội về vấn đề Đài Loan. 

Sự phẫn nộ của Bắc Kinh nhằm vào Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi, người đã nói một cuộc tấn công của Trung Quốc vào Đài Loan có thể buộc Tokyo phải có phản ứng quân sự - tuyên bố rõ ràng bất thường, lần đầu tiên phát đi từ một thủ tướng đương nhiệm của Nhật Bản.

Trung Quốc đã yêu cầu bà Takaichi rút lại những phát biểu "tồi tệ". Nhà bình luận nổi tiếng của Trung Quốc Hồ Tích Tiến gọi Takaichi là "mụ phù thủy độc ác", trong khi một nhà ngoại giao Trung Quốc tại Nhật Bản nói về việc chặt phăng "cái cổ bẩn thỉu" đang thò vào điều mà Bắc Kinh coi là vấn đề nội bộ. 

Cả hai nước đã triệu tập đại sứ của nhau khi cuộc cãi vã bước sang tuần thứ hai, và ngày 14-11, Trung Quốc khuyên công dân tránh đến Nhật Bản, viện dẫn "rủi ro đáng kể" với an toàn cá nhân.

Philippines cảnh giác

Trong một diễn biến khác, trước đó 8 ngày, tư lệnh hải quân Úc, phó đô đốc Mark Hammond, báo động rằng những sự cố trên Biển Đông ngày càng tăng. Còn tờ Manila Times (Philippines) 11-11 đăng bài "Philippines lâm chiến". 

Một thực tế bi kịch trong những ngày này là khi các cơn bão dữ dội liên tiếp đổ vào các nước ven Biển Đông thì Philippines vừa phải lo chống bão, vừa phải lo chống trả Bắc Kinh.

Bài viết nói trên là của Rafael Alunan III thuộc Hội đồng Đối ngoại Philippines, trong đó tác giả cảnh báo Philippines đang "đứng trước nguy cơ chiến tranh": 

"Đất nước chúng ta đang phải đối mặt với những thách thức dai dẳng với an ninh quốc gia, xuất phát từ nguy cơ chiến tranh do sự cưỡng ép vùng xám của Trung Quốc trong vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của chúng ta, viễn cảnh ngày càng gia tăng về việc Trung Quốc thống nhất Đài Loan bằng vũ lực, và mối quan hệ đối tác an ninh đang phát triển với các quốc gia ủng hộ, ngoài đồng minh hiệp ước là Hoa Kỳ, đang đối mặt với những chuyển đổi quan trọng".

Tác giả còn nói tới một nguy cơ khác, đến từ chính nội bộ Philippines: "Một mê cung mạng lưới con người, các công cụ giám sát tiên tiến và thông tin sai lệch do nhà nước bảo trợ hiện đang đe dọa sự ổn định và gắn kết xã hội của chúng ta. Những điều này có khả năng sẽ gia tăng về quy mô và độ tinh vi, diễn ra xung quanh các chu kỳ bầu cử, được bảo vệ bởi vỏ bọc pháp lý và được hỗ trợ bởi các hoạt động mở rộng".

Điều này là kinh niên đối với Philippines từ những năm 1990: những đấu đá chính trị không ngớt, mà phía sau một số đảng phái lại là các thế lực ngoại quốc. Tác giả viết rõ: "Trung Quốc có thể sẽ làm gia tăng áp lực vùng xám trước các cuộc bầu cử quốc gia, địa phương và ở BARRM (khu tự trị Hồi giáo Mindanao) đồng thời để thử nghiệm phản ứng khủng hoảng của chúng ta và khả năng phục hồi của các cam kết răn đe của Hoa Kỳ".

Đặc biệt, tác giả còn nêu ra một nguy cơ trước giờ ít được nói tới: "Chúng ta hiện đang phải đối mặt với một chiến dịch gián điệp và gây ảnh hưởng đồng bộ từ các mạng lưới có liên hệ với Trung Quốc". 

Theo tác giả, các hoạt động này bao gồm tình báo con người, giám sát kỹ thuật, chiến tranh ý thức hệ và thâm nhập kinh tế. Tác giả cảnh báo các điệp viên và cộng tác viên của Bắc Kinh đang thăm dò, lập bản đồ và tìm cách định hình cách suy nghĩ, hành xử và quyết định của Philippines. 

"Sự xâm nhập vào các lĩnh vực chính trị, xã hội, kinh tế, tài chính và truyền thông của chúng ta cho thấy mức độ thành công của các chiến lược hối lộ và mua chuộc của Trung Quốc", bài báo viết. Trong thực tế, trong chính giới Philippines có sẵn những chính trị gia hàng đầu công khai thân thiện với Bắc Kinh.

Nhật Bản dè chừng

Trước vụ cãi cọ Trung - Nhật, Nikkei Asia 3-11 đăng một bài rất cụ thể nêu rõ mối quan ngại hiện nay và quyết tâm của Nhật Bản: "Nhật Bản có thể là trung tâm và người bảo vệ cho hệ thống cáp ngầm". 

Theo bài báo, đây là vấn đề cực lớn do lẽ gần 99% thông tin liên lạc quốc tế của Nhật Bản phụ thuộc vào cáp ngầm, nhiều tuyến trong số đó đi qua hoặc kết nối với các quốc gia có thể không thân thiện.

Nên, nay việc chính quyền Nhật sắp xếp lại danh mục cáp ngầm thành "cơ sở hạ tầng thiết yếu đặc thù", cho thấy một sự thừa nhận nguy cơ sâu sắc hơn: Bài báo tán dương quyết định này của Chính phủ Nhật: "Cách tiếp cận ngày càng phát triển của Nhật Bản đối với an ninh cáp ngầm phản ánh sự chuyển dịch quan trọng từ khả năng phục hồi rời rạc sang phòng thủ chủ động, toàn diện của chính phủ". 

Bài báo cho biết Nhật Bản có thể xây dựng năng lực bảo vệ các mạng lưới này một cách nhanh chóng, an toàn và tự chủ thông qua: mở rộng đội tàu sửa chữa và năng lực đóng tàu; tăng cường phối hợp công-tư giữa các bộ ngành; đầu tư vào giám sát hỗ trợ AI và sửa chữa ngầm tự động; và thúc đẩy hợp tác khu vực trong khuôn khổ Bộ tứ (Quad) và với các đối tác như EU và Singapore.

Đối thoại An ninh Bộ tứ (Quad) bao gồm 4 nước Mỹ, Nhật Bản, Ấn Độ và Úc đã được định hình rõ ràng và là một cơ chế an ninh quan trọng ở khu vực từ năm 2017, dưới thời chính quyền Mỹ của Donald Trump nhiệm kỳ đầu. 

Tuy nhiên, nếu Trump 1.0 ủng hộ Quad thì Trump 2.0 hiện giờ không có gì chắc chắn. Hồi tháng 2 năm nay, trong chuyến thăm Nhà Trắng, Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi đã mời Tổng thống Trump đến Ấn Độ, chuyến đi sẽ trùng với hội nghị thượng đỉnh Quad tới, dự kiến diễn ra tại Delhi vào tháng 11 năm nay. 

Tuy nhiên, tới tháng 8, truyền thông Mỹ đưa tin ông Trump đã hủy kế hoạch tham dự cuộc họp trong bối cảnh căng thẳng gia tăng với Ấn Độ về thuế quan. Trong bối cảnh đó, việc Nhật Bản có ý định đứng ra bảo vệ các tuyến cáp ngầm cho thấy tình thế "mạnh ai nấy bơi" dưới trào Donald Trump 2.0.

Úc lo xa

Trong bối cảnh đó, Úc một mình trơ trọi ở Nam bán cầu cũng phải "tự bơi". Thiệt ra, Úc vẫn luôn muốn tự lực quốc phòng, nhất là về hải quân. Trong ý muốn đó, từ lâu Úc ấp ủ có được tàu ngầm hạt nhân để phòng thân. 

Cách đây 3 tuần, bản tin của hải quân Mỹ loan báo: "Hôm thứ hai, Tổng thống Donald Trump đã lên tiếng ủng hộ hiệp ước an ninh AUKUS, theo đó Mỹ sẽ bán tàu ngầm lớp Virginia cho Canberra. 

Trong cuộc gặp tại Nhà Trắng với Thủ tướng Úc Anthony Albanese, ông Trump cho biết Úc sẽ nhận được những tàu ngầm đóng vai trò then chốt trong thỏa thuận đạt được bốn năm trước giữa Úc, Vương quốc Anh và Hoa Kỳ" (USNI 20-10).

Cái gật đầu này của Nhà Trắng càng củng cố lý do tại sao vào năm 2012 Úc đã hủy hợp đồng mua tàu ngầm của Pháp trị giá 56 tỉ euro. Trong chính sách "kinh doanh trước hết" của ông Trump, những hiệp định như giữa Úc và Mỹ là rất "win-win": 

"Úc đã đồng ý mua 1,2 tỉ đô la các phương tiện lặn không người lái Anduril và tiếp nhận lô trực thăng Apache đầu tiên trong một thỏa thuận riêng trị giá 2,6 tỉ đô la. Kể từ tháng 2, Úc đã đóng góp 1 tỉ đô la cho Chính phủ Hoa Kỳ để mở rộng và hiện đại hóa cơ sở công nghiệp tàu ngầm của Hoa Kỳ, và sẽ đóng góp thêm 1 tỉ đô la nữa vào cuối năm nay".

Chưa hết, Úc cũng đang cùng Hoa Kỳ đảm bảo khả năng phục hồi chuỗi cung ứng đạn dược theo chương trình Vũ khí Dẫn đường và đạn nổ (GWEO) của Úc, đồng thời xây dựng trên cơ sở hợp tác xuất khẩu hợp lý, sẽ hỗ trợ trực tiếp cho hơn 200 nhà cung cấp sản xuất tại Texas, Florida, Arkansas và Alabama, theo bản tin của Nhà Trắng 20-10.

Philippines, Nhật Bản, hay Úc "tự bơi", dẫu sao cũng là một diễn biến tích cực, giảm bớt sự tùy thuộc tuyệt đối vào Mỹ trong khu vực từ sau Thế chiến II.■