Tham vọng 1.000 năm của ông Modi

TTCT - Thủ tướng Narendra Modi đã giành thắng lợi nhiệm kỳ thứ 3 liên tiếp trong cuộc tổng tuyển cử kết thúc hôm 4-6, nhà lãnh đạo đầu tiên của Ấn Độ thắng cử ba nhiệm kỳ kể từ thời Jawaharlal Nehru.

Dân ở thị trấn Vadnagar vẫn nhớ ông Modi lúc bé thường bơi qua con sông đầy cá sấu để thay cờ trên ngôi đền nằm giữa hồ. Một số người kể khi ông lên khỏi nước, tay vẫn còn nắm con cá sấu nhỏ.

Quán trà gần ga, nơi ông thường phụ giúp cha mình lúc nhỏ, hiện vẫn còn, thu hút du khách tò mò về vị thủ tướng.

Một biểu ngữ lớn được sơn ở sảnh khuôn viên ngôi trường cũ của ông - nơi thiếu niên được đưa tới để có cảm hứng cho chương trình dạy về lãnh đạo - tóm tắt bảy quá trình ông trưởng thành từ "chàng thiếu niên" đến "nhà lãnh đạo toàn cầu".

Xuất thân bình dân, tầm nhìn dài hạn

Theo Wall Street Journal, quá trình huyền thoại hóa câu chuyện về ông Modi ở thị trấn Vadnagar phản ánh cách ông xây dựng di sản của mình trong khi thay đổi mọi mặt đời sống Ấn Độ sau một thập niên nắm quyền.

Với chiến thắng hôm 4-6, ông Modi đã vượt qua di sản của thủ tướng đầu tiên Nehru, thúc đẩy quá trình biến Ấn Độ thành cường quốc kinh tế và củng cố truyền thống Hindu ở nước này.

Trong cuộc bầu cử kéo dài suốt 45 ngày, Modi luôn nói ông và Đảng Hindu BJP không chỉ lên kế hoạch cho năm năm, mà ít nhất là 20 năm tới. Các bộ trưởng trong nội các thì so sánh tầm nhìn của ông với những lãnh đạo từng thay đổi vận mệnh quốc gia như Đặng Tiểu Bình ở Trung Quốc hay Lý Quang Diệu ở Singapore.

Trong nhiều thập niên, người Ấn sống ở một đất nước vẫn chịu ảnh hưởng của những chính trị gia như thủ tướng đầu tiên Nehru, vốn xuất thân tinh hoa, tốt nghiệp Đại học Cambridge (Anh) và đã giúp nước Ấn Độ mới độc lập đi theo con đường dân chủ giữa vô vàn thách thức.

Ông Modi có xuất thân hoàn toàn khác. Lớn lên trong một gia đình bình dân với sáu người con, từ nhỏ ông đã tham gia hội kín với niềm tin rằng văn hóa Hindu định hình dân tộc Ấn.

Quan điểm của nhóm Rashtriya Swayamsevak Sangh (RSS) nhấn mạnh kỷ luật và sự tuân phục đã định hình thế giới quan và cách suy nghĩ của ông về lãnh đạo.

"Ông tin rằng lãnh đạo trước hết phải là một người theo đạo thuần thành" - Urvish Kantharia, tác giả cuốn tiểu sử For the People: Narendra Modi, nói với WSJ. Khi Modi lần đầu tranh cử năm 2014, hồ sơ của ông gây bất ngờ cho chính giới: chính trị gia mà nhiều người tưởng độc thân này tiết lộ đã kết hôn với Jashodaben, một giáo viên về hưu ở Gujarat.

Theo những người quen và theo cuốn sách thì khi còn thanh niên, ông Modi muốn lấy người mình chọn nhưng trước áp lực quá mạnh từ gia đình, ông phải chấp nhận một cuộc hôn nhân mai mối.

Di sản 1.000 năm

Sau đám cưới, ông Modi khoác lên vai một chiếc túi nhỏ và bỏ nhà ra đi. Ông không cho biết chi tiết mình làm gì, mà chỉ nói đang ở khu Bengal và vùng Himalaya, nơi con người và thần thánh thường tìm kiếm trí tuệ và thanh tịnh nội tâm, theo các kinh điển Hindu.

"Ông may mắn có vài năm theo đuổi một cuộc sống khác. Ông không đạt được điều đó - nhưng đó là khác biệt - ông có những nhận thức khác" - Nripendra Misra, trợ lý chính của ông trong nhiệm kỳ đầu, nói.

Ông Misra chính là người được ông Modi giao cho một dự án đặc biệt quan trọng trong nhiệm kỳ hai: theo dõi công trình xây dựng đền thờ ở thành phố Ayodhya, nơi nhiều người Hindu tin là nơi sinh của thần Rama.

Ngôi đền này xây trên nền cũ của một đền Hồi bị đám đông Hindu quá khích đập phá vào năm 1992. (Người Hindu lại tin rằng hoàng đế Mughal Ấn Độ - vốn theo đạo Hồi - đã xây đền này vào thế kỷ 16 trên nền một đền Hindu cũ).

Khi ngôi đền hoành tráng khánh thành hồi tháng 1, đúng như lời hứa của BJP, ông Modi là tâm điểm của buổi lễ, cùng với các thủ lĩnh RSS.

Tại buổi lễ, ông mặc đồ kurta toàn trắng và phủ phục trước tượng thần Rama, mà người Hindu tin là đấng tối cao của toàn vũ trụ. Ông kêu gọi dân Ấn mở rộng sự tỉnh thức từ "đấng tối cao tới toàn quốc, từ Rama tới toàn dân" - cụm từ ông nhắc lại sáu lần.

"Các thế hệ sau 1.000 năm sẽ nhớ nỗ lực xây dựng đất nước của chúng ta hôm nay", ông tuyên bố.

Trước lễ, ông đã trải qua 11 ngày chay tịnh đúng truyền thống Hindu ngặt nghèo (ngủ trên sàn và chỉ uống nước dừa). "Từ hôm nay, trong khoảnh khắc linh thiêng này, chúng ta đặt nền móng cho 1.000 năm tiếp theo".

Với ông Modi, việc gắn quyện tôn giáo và chính trị đã luôn là sứ mệnh cuộc đời. Tuy nhiên, trong khi ông rất khắt khe khi nói tới tôn giáo, trong chính sách kinh tế ông lại khá thực dụng. Ông hỗ trợ người nghèo nhưng là bạn thiết của nhiều tỉ phú.

Ông thắng trong cuộc bầu cử dân chủ nhưng vẫn bị cáo buộc đàn áp đối thủ chính trị và hầu như tránh báo chí. Ông đoàn kết người Hindu (chiếm 80% dân số) nhưng khiến các nhóm tôn giáo thiểu số, đặc biệt là Hồi giáo, cảm thấy bị gạt ra bên lề và thù ghét.

Ở Ấn Độ có niềm tin mạnh mẽ rằng ông được thánh thần lựa chọn để phục dựng lại vị trí lịch sử của quốc gia Hindu vĩ đại sau nhiều thế kỷ bị đàn áp - hết các đế vương Hồi giáo (những người đã xây đền Taj Mahal và pháo đài Đỏ ở Delhi), rồi lại tới thực dân Anh.

Trong bài phát biểu nhân ngày độc lập tháng 8-2023, ông Modi tuyên bố Ấn Độ "đang ở mốc lịch sử giữa 1.000 năm nô lệ và 1.000 năm tương lai vĩ đại".

Ông "rất ý thức hình ảnh của mình trong lịch sử" và muốn đảm bảo "văn hóa Hindu và Ấn Độ tồn tại 1.000 năm nữa" - Bloomberg trích lời nhà báo Sheela Bhatt, người biết ông từ đầu những năm 1980. "Modi rất hiểu xã hội Ấn, hiểu rằng chúng tôi là những người rất mê tôn giáo - trong chính phủ, ngoài chính phủ, trong xã hội, khi công khai, lúc thầm kín, đều vậy".

"Với tôi, tất cả các bạn đều là Modi"

Mùa bầu cử quốc hội 1995 ở bang Gujarat, mỗi ngày cứ đúng 5h sáng, ông lại gọi từng người trong 182 ứng viên của đảng để hỏi có thể giúp gì cho chiến dịch tranh cử của họ. BJP thắng lớn năm đó và tự thành lập chính phủ không cần liên minh - đây là mô hình để ông Modi giành chiến thắng áp đảo sau này.

Khủng hoảng chính trị lớn với ông diễn ra năm 2002 khi đám cháy trên tàu làm chết gần 60 nhà hoạt động Hindu. Vài năm sau, tòa Gujarat xác định một nhóm Hồi giáo gây ra đám cháy. Phe Hindu kêu gọi biểu tình và trong không khí căng thẳng, bạo động xảy ra, người Hindu tấn công các khu Hồi giáo khiến ít nhất 1.000 người thiệt mạng.

Năm 2012, nhóm điều tra Tòa tối cao Ấn Độ xác nhận không thấy ông Modi sai sót gì trong vụ bạo loạn. Đã có áp lực kêu gọi ông Modi xin lỗi về vụ này nhưng ông không làm. Trong nhiều năm, Mỹ cấm visa ông vì bạo lực diễn ra hồi ông nắm quyền ở bang Gujarat. Lệnh cấm này chỉ bỏ sau khi ông thành thủ tướng.

Khi các phiên tòa về vụ tấn công và điều tra về ông dần lên tới Tòa tối cao Ấn Độ, ông Modi tập trung vào xử lý ngân sách thâm hụt lớn ở bang, xây dựng đường sá và cải thiện đường điện. Năm 2003, ông mở đầu hội nghị các nhà đầu tư Vibrant Gujarat.

Tỉ phú Mukesh Ambani, chủ tịch Reliance Industries - tập đoàn lớn hàng đầu Ấn Độ, có mặt ở hội nghị và công bố kế hoạch đầu tư hàng tỉ USD vào bang, góp phần giúp bang này tăng trưởng mỗi năm hơn 9%, trở thành "mô hình Gujarat" làm tăng uy tín của ông ở Ấn Độ và toàn cầu.

Khi ông Modi lên sân khấu ở thành phố Agra hồi tháng 4, nơi có đền thờ Taj Mahal, đám đông gần như phát cuồng giữa cái nóng thiêu đốt. Nhiều người leo lên ghế để có thể quay video. Một số giơ biểu ngữ: "Tôi là thành viên gia đình Modi".

Đáp lại, ông Modi luôn khuyến khích người dân ủng hộ con đường của ông, coi đó như con đường của chính họ. Ở Agra, ông tuyên bố: "Với tôi, tất cả các bạn đều là Modi". ■

RSS là tổ chức bán quân sự rất quan trọng đứng đằng sau thành công chính trị của ông Modi cho tới nay. Thành lập năm 1925 với mục tiêu "tái thiết đất nước", tổ chức này từng bị cấm hoạt động vào năm 1948 sau vụ ám sát Mahatma Gandhi do một người Hindu cực đoan chịu ảnh hưởng tư tưởng từ họ.

Sinh năm 1950, ông Modi tiếp cận RSS khi mới 8 tuổi và bị thu hút bởi tinh thần kỷ luật của họ - giống như nhiều trẻ em ở các thị trấn Ấn Độ. Những người trẻ tham gia các buổi tụ tập của nhóm khi đó thường tập nghi thức, cùng nghe lời hiệu triệu phụng sự tổ quốc, mặc trang phục khaki, đội mũ đồng phục. Lãnh đạo nhóm sống giản dị và hiếm khi lấy vợ để hoàn toàn tận hiến cho đất nước.

Khi ông Modi xuất hiện trở lại sau các chuyến đi "đốn ngộ" tới vùng Himalaya, ông mới ngoài 20. Ông trở thành nhà hoạt động của RSS và trụ sở của nhóm ở Ahmedabad trở thành nhà ông. "RSS khiến ông nhận ra giá trị của bản thân" - Nilanjan Mukhopadhyay, nhà báo từng gặp ông Modi 30 năm trước và sau này viết hồi ký về ông, kể. "Đó là gia đình ông luôn gắn bó chứ không phải gia đình nơi ông sinh ra".

RSS gắn chặt với đảng của ông Modi và năm 1987, lãnh đạo RSS lựa chọn ông để xây dựng BJP khi đó còn non trẻ trở thành thế lực ở bang Gujarat. Ông nhanh chóng nổi tiếng vì tinh thần làm việc và năng lực truyền thông. Ông huấn luyện những thanh niên trẻ phụ trách trả lời điện thoại tại văn phòng đảng giống cách các công ty chào khách hàng: "Namaste, quý vị đang gọi tới BJP".