Thay thế Hormon: Lợi hay hại?

TTCT - Liệu pháp thay thế estrogen và thay thế hormon cho phụ nữ sau thời kỳ mãn kinh là một vấn đề gây nhiều tranh cãi. Một nghiên cứu mới công bố vào tháng qua cho thấy vấn đề là cân bằng giữa lợi và hại cho từng cá nhân, chứ không thể nào cho cả cộng đồng.

Estrogen là một nội tiết tố nữ (hormon) đóng vai trò rất quan trọng trong việc phát triển hình dạng cơ thể, vú, xương và khả năng sinh sản.

Tính trung bình, phụ nữ bắt đầu có kinh vào độ tuổi 12-14 và tắt kinh vào độ tuổi 48-50. Sau độ tuổi mãn kinh, cơ thể không còn sản sinh estrogen và một loạt vấn đề sức khỏe xảy ra. Nguy cơ mắc các bệnh mãn tính như tim mạch, ung thư và loãng xương tăng cao ở phụ nữ sau thời kỳ mãn kinh. Chính vì thế có người ví von rằng sau mãn kinh như là mùa thu của đời người phụ nữ.

Thay thế hormon?

Khái niệm mãn kinh trở thành một chủ đề y khoa từ thập niên 1930 hay 1940, khi liệu pháp thay thế hormon (HRT) ra đời. Cần nói thêm rằng cần phải phân biệt hai liệu pháp thay thế estrogen (ERT hay estrogen replacement therapy) và HRT. Liệu pháp ERT, như tên gọi, là dùng estrogen sản xuất (từ nước tiểu ngựa cái có thai) cho những phụ nữ sau mãn kinh.

Năm 1975, một nghiên cứu công bố trên tập san New England Journal of Medicine cho thấy ERT tăng nguy cơ ung thư niêm mạc tử cung gấp bảy lần. Trước kết quả này, các chuyên gia tìm một liệu pháp khác an toàn hơn là HRT. Bắt đầu từ thập niên 1970 HRT trở nên phổ biến.

Đến năm 1995, một nghiên cứu khác công bố cũng trên New England Journal of Medicine cho thấy phụ nữ dùng HRT trên năm năm có nguy cơ ung thư vú tăng từ 30-40%!

Chứng cứ về lợi và hại của HRT

Nhưng những bằng chứng về hiệu quả hay tác hại của HRT chưa qua nghiên cứu có hệ thống. Để cung cấp một câu trả lời sau cùng về tác dụng của HRT/ERT, các nhà nghiên cứu Mỹ quyết định thực hiện công trình nghiên cứu có tên Women’s Health Initiatives (WHI) vào năm 1992. Công trình WHI là một trong những nghiên cứu có quy mô lớn nhất trong lịch sử y học thế giới, tốn hơn 300 triệu USD. Công trình nghiên cứu ghi danh trên 373.000 phụ nữ tuổi từ 50-79, nhưng cuối cùng chỉ có 10.739 người hội đủ các tiêu chuẩn và điều kiện tham gia công trình nghiên cứu. Trong số này, 5.310 người được điều trị bằng ERT và 5.429 người được điều trị bằng giả dược (placebo).

Kết quả của nghiên cứu này gửi một làn sóng sốc trong thế giới y khoa. Theo dự tính, công trình sẽ kết thúc vào năm 2007, nhưng đến tháng 2-2004 tiểu ban phụ trách về dữ liệu nghiên cứu ra lệnh phải ngưng công trình nghiên cứu. Lý do: sau khi phân tích số liệu một cách cẩn thận, các chuyên gia kết luận tác hại của ERT nhiều hơn lợi ích. Theo kết quả phân tích công bố vào năm 2004, ở những phụ nữ sau mãn kinh và cắt tử cung, ERT:

* tăng nguy cơ đột quỵ 39%;

* tăng nguy cơ bệnh tim mạch 12%;

* giảm nguy cơ ung thư vú 23%;

* giảm nguy cơ gãy cổ xương đùi 30%.

Sau khi cân bằng giữa lợi và hại, các nhà nghiên cứu kết luận không nên dùng ERT trong việc phòng chống các bệnh mãn tính ở phụ nữ sau mãn kinh [1].

Thế còn HRT thì sao? Kết quả từ công trình WHI cho thấy như sau [2]:

* tăng nguy cơ đột quỵ 41%;

* tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim 29%;

* tăng nguy cơ ung thư vú 26%;

* giảm nguy cơ gãy cổ xương đùi 34%.

Những kết quả vừa trình bày cho thấy liệu pháp HRT có thể có lợi nhưng cũng có thể gây tác hại. Ví dụ, hai người cùng tuổi và cùng giới tính, người hút thuốc lá sẽ có nguy cơ mắc bệnh tim mạch, ung thư và gãy xương cao hơn người không hút thuốc lá. Do đó, không ngạc nhiên khi thấy nếu cả hiệu quả của HRT/ERT cũng tùy thuộc các yếu tố đặc thù cá nhân.

Vì thế, quyết định dùng hay không dùng HRT/ERT sau mãn kinh cuối cùng vẫn là quyết định cá nhân. Để đánh giá lợi và hại, chúng ta cần thông tin thực nghiệm. Hai thông tin thực nghiệm cần thiết là: cần phải điều trị bao nhiêu bệnh nhân để giảm một ca bệnh (chẳng hạn như giảm một ca gãy cổ xương đùi), nhưng cũng đồng thời tăng một ca bệnh khác (chẳng hạn như… tử vong).

Dựa vào nghiên cứu mới nhất, tôi ước tính cần phải điều trị 5.000 phụ nữ để giảm một ca gãy cổ xương đùi, nhưng đồng thời tăng một ca tử vong! Đó là một con số rất lớn và phản ánh một phần khía cạnh kinh tế. Tuy nhiên, tính chung, có lẽ các nhà nghiên cứu đã đúng khi kết luận lợi ích của HRT/ERT có vẻ cao hơn tác hại, dù mức độ thì rất nhỏ.

__________

[1] Effects of conjugated equine estrogen in postmenopausal women with hysterectomy. JAMA 14-4-2004.
[2] Rossouw JE, et al. Risks and benefits of estrogen plus progestin in healthy postmenopausal women: principal results from the Women’s Health Initiative randomized controlled trial. Writing group for the Women’s Health Initiative. JAMA 17-7-2002.