Thượng đỉnh Nga - Mỹ: Một trật tự mới?

Thật vậy, trong bầu không khí căng thẳng ngày càng gia tăng sau vụ Nga sáp nhập bán đảo Crimea của Ukraine năm 2014 cùng những cáo buộc can thiệp vào cuộc bầu cử Mỹ năm 2016, các cuộc gặp thượng đỉnh thưa hẳn đi, nhất là dưới trào cựu tổng thống Joe Biden, chỉ gặp một lần hồi tháng 6-2021 tại Geneva. 

Cuộc gặp Putin - Trump tới đây ở Alaska hứa hẹn sẽ đem đến những thay đổi không chỉ trong quan hệ hai nước mà cả tình hình khủng hoảng Ukraine. Điều này là tích cực từ góc nhìn của Nhà Trắng, song một số thủ phủ châu Âu và NATO tỏ ra dè dặt.

Ai là ai trong cuộc gặp ở Alaska?

5h27 sáng 9-8, Nhà Trắng phát đi thông báo sau, ký tên Tổng thống Donald Trump: "Cuộc gặp rất được mong đợi giữa tôi, với tư cách là Tổng thống Hoa Kỳ, và Tổng thống Nga Vladimir Putin, sẽ diễn ra vào ngày thứ sáu 15-8-2025, ở bang Alaska vĩ đại". 

Thật trùng hợp, tin về cuộc gặp trọng đại này được tiếp nối một giờ sau đó bởi poster in hình ông Trump cùng Tổng thống Azerbaijan Ilha Aliyev và Thủ tướng Armenia Nikol Pashinyan, kèm chú thích: "Vị tổng thống của hòa bình", chụp tại buổi ký kết thỏa thuận hòa bình giữa hai nước láng giềng không ngớt xung đột từ sau khi ra khỏi Liên Xô vào năm 1990.

Một nhắc nhở nữa rằng nếu ai đó đã để nổ ra chiến tranh giữa Azerbaijan và Armenia thì nay ông Trump, chớ không phải ai khác, là người đã dập tắt cuộc chiến. Trên tài khoản Truth Social của mình, ông tự hào viết: 

"Trong hơn 35 năm, Armenia và Azerbaijan đã trải qua một cuộc xung đột khốc liệt, gây ra biết bao đau khổ... Nhiều người đã cố gắng tìm kiếm một giải pháp... nhưng đều không thành công. Với hiệp định này, cuối cùng chúng tôi đã thành công trong việc tạo dựng hòa bình!".

Poster của Nhà Trắng về hòa bình Azerbaijan và Armenia lẫn mẩu Truth Social thể hiện khát vọng hàng đầu của Tổng thống Trump trong nhiệm kỳ này: người kiến tạo hòa bình. 

Trong thông điệp nhậm chức hôm 20-1, ông đã trình bày rất cụ thể những mục tiêu mà ông nhắm tới: không chỉ là "những cuộc chiến thắng lợi mà còn là những cuộc chiến có thể chấm dứt, và nhất là những cuộc chiến mà chúng ta không bao giờ tham gia".

Đây là một định hướng rất khôn khéo, sát thực tế với tình hình Hoa Kỳ hiện tại. Cuộc chiến Ukraine - Nga từ ngày 24-2-2022 quả thực, không phải là cuộc chiến tranh của ông. 

Hôm 15-4 vừa rồi, ông đã thẳng thừng cự tuyệt trên tài khoản mạng xã hội của ông: "Cuộc chiến giữa Nga và Ukraine là cuộc chiến của ông Biden, không phải của tôi. Tôi vừa mới nhậm chức"; và phân bua: "Trong nhiệm kỳ bốn năm (trước), tôi đã không gặp khó khăn gì trong việc ngăn chặn nó xảy ra"; đồng thời nêu rõ ai phải chịu trách nhiệm: "Nếu cuộc bầu cử tổng thống năm 2020 không bị GIAN LẬN (ông Trump viết hoa hai chữ này)... thì cuộc chiến khủng khiếp này đã không bao giờ xảy ra".

Còn giờ đây, ông hạ quyết tâm: "Nhưng đó là quá khứ. Giờ chúng ta phải chặn đứng trò hề đó, nhanh chóng!". Còn nhớ sau cuộc bầu cử tháng 11-2020, sau khi ông Biden giành chiến thắng, phe ông Trump đã ra sức phản kháng nhằm lật ngược kết quả, mà đỉnh điểm là vụ tấn công Điện Capitol vào ngày 6-1-2021. 

Nay, ở cương vị tổng thống, ông Trump vẫn cho rằng cuộc bầu cử tổng thống năm 2020 đó là "GIAN LẬN", và chiến tranh Ukraine nổ ra là do ông Biden. Từ chọn lựa rạch ròi như vậy, nay ông có chủ trương gặp ông Putin để giải quyết là chuyện tất yếu.

Dàn xếp hòa bình

Chính vì vậy mà ngay từ đầu nhiệm kỳ này, ông Trump đã khởi động kế hoạch hòa bình. Để thực hiện kế hoạch hòa bình đó, ông Trump cử đặc phái viên Steve Witkoff đi đàm phán, thậm chí ông Witkoff đã kín đáo gặp đích thân ông Putin tại Điện Kremlin vào tuần trước. 

Đây là lần thứ năm đặc phái viên Witkoff đi Nga từ khi tham gia chánh quyền Trump. Tần suất đó cho thấy ông Trump, ngay từ khi nhậm chức, đã chăm chú hướng về phía Matxcơva nhằm tìm giải pháp cho Ukraine.

Đáng nói ông Witkoff không phải là dân ngoại giao chính cống mà là dân kinh doanh địa ốc vào hàng tỉ phú, như ông Trump trước kia. Chỉ sau một tháng nhận công tác, ông Witkoff đã khoe: "Tôi đã trải qua nhiều thời gian với ông Putin, nói chuyện, mở ra mối quan hệ và tình bạn với ông ấy" (Sky News 21-2). 

Sky News cũng đưa ra một nhận xét về diễn biến quan hệ Nga - Mỹ từ chuyến đi đó: "Chuyến đi bí mật qua đêm này dường như đánh dấu một thời điểm thay đổi quan trọng trong trong tương tác giữa chính quyền Trump và Điện Kremlin".

Qua chuyện dàn xếp hòa bình, có vẻ như ông Trump đang tìm kiếm danh vọng. Còn ông Putin tìm kiếm gì? Danh tiếng thì ông đã có sẵn rất nhiều rồi, nên ông tìm kiếm những gì thực tế. 

Thứ trưởng Ngoại giao Nga Sergey Ryabkov nói trong một cuộc phỏng vấn với tờ Izvestia: "Nga hy vọng cuộc gặp sắp tới giữa Vladimir Putin và Donald Trump vào ngày 15-8 tại Alaska sẽ tạo động lực mới cho quan hệ song phương, giúp giải quyết một số vấn đề quan trọng, bao gồm cả việc nối lại giao thông hàng không".

Chi tiết "bao gồm cả việc nối lại giao thông hàng không" này trong thực tế không hề là chuyện nhỏ. 

Lệnh trừng phạt hàng không Nga của EU cho tới nay vẫn còn, trải rộng khắp mọi lĩnh vực, từ cấm xuất khẩu, bán, cung cấp hoặc chuyển giao máy bay, phụ tùng và thiết bị máy bay đến đóng cửa không phận EU với tất cả máy bay do Nga sở hữu, đăng ký hoặc kiểm soát, bao gồm cả máy bay phản lực tư nhân và nhiều cấm đoán khác nữa. (Nguồn: Ủy ban châu Âu, commission.europa.eu). 

Cũng nguồn này nêu chi tiết: "3/4 đội máy bay thương mại hiện tại của Nga được chế tạo tại EU, Hoa Kỳ và Canada. Điều này có nghĩa Nga sẽ không thể duy trì đội máy bay của mình theo tiêu chuẩn quốc tế".

Những lấn cấn

Cũng theo Izvesta, Tổng thống Mỹ thừa nhận khả năng bình thường hóa quan hệ thương mại giữa Nga và Hoa Kỳ. Ông tuyên bố cuộc gặp với ông Putin sẽ mang tính chất sơ bộ và một hội nghị thượng đỉnh giữa hai nguyên thủ Nga và Ukraine sẽ diễn ra vào một ngày khác. 

Quan trọng hơn cả, theo ông Trump, Kiev sẽ phải đồng ý trao đổi đất đai. Các chuyên gia mà Izvestia phỏng vấn đều đồng ý rằng việc Ukraine nhượng bộ về lãnh thổ là không thể tránh khỏi và việc từ chối thực hiện sẽ chỉ làm tình hình của Ukraine trở nên tồi tệ hơn.

Đây là một vấn đề gây cấn tột cùng, có thể làm lung lay mọi niềm tin của các quốc gia đồng minh với Hoa Kỳ. Tờ Kyiv Post 12-8 đăng một bài trong mục "Ý kiến" có tựa đề: "Ảo tưởng của Trump". 

Bài báo nhắc nhở rằng các đề xuất được thảo luận trong cuộc gặp giữa ông Witkoff và ông Putin vẫn chưa rõ ràng. 

Dù vậy, bài báo trích cổng thông tin Onet của Ba Lan ngày 8-7 nói các đề xuất bao gồm: 1) ngừng bắn ở Ukraine mà không cần hiệp ước hòa bình; 2) công nhận trên thực tế các phần lãnh thổ Nga đã giành được ở Ukraine, với thời gian là 49 hoặc 99 năm; 3) dỡ bỏ hầu hết các lệnh trừng phạt với Nga và theo thời gian, nối lại hợp tác năng lượng và nhập khẩu dầu khí từ Nga; 4) không có đảm bảo nào về khả năng Ukraine gia nhập NATO; và 5) không cam kết chấm dứt hỗ trợ quân sự cho Ukraine. Tất nhiên, cố vấn truyền thông của ông Zelensky là Dmytro Lytvyn bác bỏ.

Bài báo chua chát kết luận: "Tiến triển duy nhất đạt được là cuộc gặp song phương giữa ông Putin và ông Trump. Ukraine hiện vẫn chưa có chỗ ở bàn đàm phán. Cả NATO lẫn các nhà lãnh đạo châu Âu của khối này cũng vậy, nhiều người trong số họ tin rằng họ sẽ là mục tiêu tiếp theo của Điện Kremlin". 

Trên thực tế, hôm 11-8, EU đã tổ chức họp khẩn cấp bộ trưởng ngoại giao, với tuyên bố chung sau đó khẳng định ký kết thỏa thuận hòa bình về Ukraine mà không có sự tham gia của Ukraine và EU là không thể chấp nhận được. ■