Tôi hiểu Việt Nam nhiều hơn qua tết

Nguyễn Thị Hạnh Weigl - Ảnh do nhân vật cung cấp

1. Thuở ấy, gia đình tôi chỉ có hai mẹ con. Ngày tết, tôi không có những bộ quần áo mới như các bạn cùng xóm. Tôi không nhớ mình đã đi chúc tết ai và ít ai tới túp lều của mẹ con tôi. Tôi không biết mâm cỗ tết của các gia đình hàng xóm ra sao nhưng mẹ con tôi ăn tết mà không có giò chả, chỉ có nồi cơm, một đĩa bánh chưng và một phần thịt lợn nho nhỏ mẹ tôi đã phải vất vả lắm mới kiếm được.

Mẹ tôi đã thức thâu đêm luộc bánh chưng. Những ngày tháng đó tôi thật hạnh phúc và chưa một lần cảm thấy mình thua kém bạn bè trong xóm. Đó là những gì tôi biết và nhớ về ngày tết thuở ấy.

Năm tôi 8 tuổi, mẹ tôi quá nghèo và lâm bệnh nặng. Vì thế mẹ buộc phải đưa tôi vào một trại trẻ mồ côi gần nhà để tôi được chăm sóc tốt hơn. Cùng năm đó, tôi đã được gia đình Weigl nhận về làm con nuôi. Bước chân sang Mỹ, tôi rất bỡ ngỡ, bàng hoàng và đau đớn. Tôi đã khóc cả ngày cả đêm và khi không khóc lóc, không la hét đòi về thì tôi ngủ triền miên. Hầu như ngày nào bố mẹ tôi cũng mua băng nhạc, video và sách vở để tôi vơi đi nỗi nhớ nhà.

Hằng tuần, bố mẹ đưa tôi đi mua thức ăn Việt Nam và kết bạn với người Việt. Cứ tới dịp tết, bố mẹ tôi lại mời bạn bè Việt đến nấu ăn ngay tại nhà để tôi nguôi đi nỗi nhớ. Sau khi ăn xong, chúng tôi hát hò, chơi đùa và đi chùa. Nơi tôi sống ở thành phố Cleveland, bang Ohio, Mỹ, chúng tôi thường đón tết cùng tuyết rơi. Cái lạnh của thời tiết khiến tôi cảm thấy sự ấm áp, sum vầy của gia đình.

2. Tuy nhiên, tôi chỉ thật sự cảm nhận được tính thiêng liêng của tết trong trái tim người Việt khi được trở lại quê hương và đón tết ở Việt Nam vào năm 2009. Lần đầu tiên trong hơn 15 năm ở Mỹ, tôi được theo người bạn về Xuân Trường, Nam Định để cùng gia đình nhà họ Hoàng ăn tết.

Sau khi rời thành phố Hà Nội với tiếng còi xe ầm ĩ, với sự nhộn nhịp mua sắm chuẩn bị đón tết, trang hoàng nhà cửa của người thành thị, tôi bước xuống xe và tiến qua cổng nhà nơi mọi người đang chờ tôi ở Xuân Trường. Nơi đây thật yên tĩnh, ít xe cộ, không khí trong lành, se lạnh như cái lạnh của những ngày tết tôi đã được trải qua cùng mẹ ruột trong túp lều nhỏ của một thời dĩ vãng xa xôi.

Cũng như những người mẹ Việt Nam khác, người mẹ trong gia đình họ Hoàng hết sức lo lắng rồi ân cần giúp tôi mang đồ đạc vào nhà. Không lâu sau, ba đứa cháu cũng chạy ào lại đón tôi như đã quen tôi từ thuở nào. Lúc đó mọi sự lo âu của tôi, sự bập bềnh về cuộc sống và cái lạnh buốt của cơn mưa đầu năm đều tan biến.

Dù các ngôi nhà ở làng quê Việt không có lò sưởi như ở bên Mỹ, trong người tôi bỗng nóng rực lên. Sau khi ăn uống thật no, tôi cùng những người bạn chơi đánh bài tới khi không còn sức để ngồi nữa.

Sau tết cũng là ngày giỗ tổ của gia đình họ Hoàng nên họ hàng càng tề tựu đông đủ. Hằng ngày tôi chơi với các cháu trong khi các anh, các bác chuẩn bị cây quất, đào, mai, còn bác gái dọn dẹp nhà cửa sạch sẽ. Tôi được mọi người dạy làm bánh chưng và cùng bạn ra vườn đào khoai lang, nướng lên để thưởng thức hương vị ngọt ngào của củ khoai như mẹ tôi từng nướng cho tôi ăn khi còn bé.

Tôi được biết chúc tết phải chúc theo thứ tự. Bác trai nhà họ Hoàng là anh cả nên mồng một rất đông người tới chúc tết. Mỗi người một câu chúc khác nhau, tiếp theo là những nụ cười rồi tới những đồng tiền mừng tuổi cho các cháu. Tôi ngồi cố gắng thẩm thấu hết những gì đang xảy ra xung quanh để có thể đem những kỷ niệm này về Mỹ cùng tôi. Thi thoảng tôi hỏi vài câu, trả lời vài câu. Tôi đã ăn thật nhiều như chưa từng được ăn - những thức ăn ngon nhất trên thế giới này. Và đúng thật, các món ăn tết này tôi chưa từng được nếm qua. Sau đó tôi được theo anh chị và các bác đi chúc tết.

Những ngày sau, anh chị cả dẫn tôi đi chùa để xem quẻ. Tới ngày giỗ tổ, tôi theo dõi mọi người chọc tiết lợn và cùng nhau ăn uống. Ngày đó có tới 20 mâm cơm và mọi người phải lần lượt thay nhau ăn. Hằng đêm những người đàn ông trong họ tụ tập ngoài sân chùa tổ để đánh các loại bài. Họ lần lượt thức thâu đêm để trông chùa. Thi thoảng tôi đi bộ sang để xem.

Tôi chưa bao giờ, kể cả trong gia đình tôi, chứng kiến sự đoàn kết và sum vầy của một gia đình như những giờ phút đó. Trong suốt hai tuần ăn tết ở đây, sự tiếp đãi ân cần của gia đình họ Hoàng làm tôi hiểu rõ hơn về phong tục của người Việt và sự quan trọng của tình cảm gia đình, nhất là trong những ngày tết.

Nguyễn Thị Hạnh Weigl cùng gia đình họ Hoàng ở Xuân Trường, Nam Định - Ảnh do nhân vật cung cấp

3. Sau khi rời Việt Nam năm 1995, tôi đã cố gắng giải mã sự bí ẩn về gia đình ruột thịt của mình, tại sao mỗi tết lại chỉ có mỗi mẹ con tôi. Tôi từng tìm tới gia đình ruột thịt để rồi chỉ nhận được sự thất vọng. Dần dần tôi nghĩ mình phải quên nó đi, và vì thế tôi đã quên đi nhiều kỷ niệm của ngày tết tại Việt Nam.

Đến tết năm ngoái, tôi mới hiểu và cảm nhận được gia đình đối với người Việt có ý nghĩa ra sao. Và như một người nước ngoài, tôi mới hiểu thấu được làm người Việt có ý nghĩa gì.

Lớn lên ở Mỹ, tôi có những người bạn vẫn chưa hay biết gì về Việt Nam. Có người chỉ biết về một cuộc chiến tranh trong dĩ vãng, hoặc một đất nước của những cô gái tóc dài yêu kiều, của những người chiến sĩ dũng cảm, của chiếc nón lá, đàn bầu hay những tô phở có khả năng điều trị các căn bệnh do thời tiết gây ra. Đó là đất nước Việt Nam trong ánh mắt của những người nước ngoài.

Ít ai biết về tết. Những người biết thì chỉ mang máng hiểu đó là năm mới của Việt Nam, giống người Trung Quốc, còn ý nghĩa của nó từa tựa như Noel của Mỹ. Nhưng ít ai có dịp thưởng thức và cảm nhận được ý nghĩa thật sự của tết. Giờ tôi luôn nói với bạn bè rằng để thật sự hiểu về Việt Nam, hãy cùng tôi mua vé máy bay về Việt Nam ăn tết. Có những điều về văn hóa người Việt mà không thể nào hiểu được qua những bài nghiên cứu, qua những cuốn sách lịch sử hay có thể mua được bằng những đồng đôla.

Phải trải nghiệm cuộc sống của người Việt mới có thể cảm nhận được một phần nào bản sắc văn hóa độc đáo của Việt Nam.

Theo cảm nhận của riêng tôi, tết không chỉ tượng trưng cho niềm tin vào những sự tốt lành và may mắn trong cuộc sống, mà còn thể hiện tình yêu thương và gắn kết trong gia đình. Nhất định trong tương lai sẽ có rất nhiều người bạn Mỹ cùng tôi về Việt Nam ăn tết, vì tôi biết họ sẽ rất thích thú được trải nghiệm cảm giác là thành viên của một gia đình lớn luôn yêu thương, gắn bó và sum vầy - như mỗi người Việt Nam luôn đối xử với gia đình mình trong những ngày tết.