"Tôi không thể là kẻ lưu vong"

TTCT - Chiều 23-3, nhà tài phiệt Nga lưu vong ở Anh Boris Berezovsky được phát hiện đã chết trong nhà riêng của vợ cũ ở Berkshire, miền nam nước Anh.

Cái chết bí ẩn của một con người từng được mệnh danh là “bố già” của nước Nga đang gây nhiều dư luận.

TTCT trích đăng bài viết của nhà báo Nga Ilia Zhegulyev (trên tờ Forbes, bản tiếng Nga ngày 23-3) - người đã có cuộc gặp cuối cùng với Berezovsky trước khi ông này chết.

Phóng to

Tỉ phú Berezovsky (trái) vào thời vàng son - Ảnh: Itar Tass

Nhà báo Ilia Zhegulyev cho biết đã phỏng vấn Boris Berezovsky vài giờ vào ngày 22-3 tại khách sạn Bốn Mùa ở London. Lẽ ra cuộc gặp đã diễn ra hôm trước đó, nhưng ông Berezovsky gọi điện cáo ốm và dời sang hôm thứ bảy. Sau phán quyết của tòa án trong vụ kiện cáo giữa ông và Roman Abramovich, Boris Berezovsky đã đổi số điện thoại, không trả lời email và phỏng vấn báo chí.

Zhegulyev đã hứa với Berezovsky rằng cuộc trả lời phỏng vấn sẽ không được công bố, nhưng sau khi nhà tài phiệt qua đời, nhà báo này cảm thấy mình “có trách nhiệm kể lại về cuộc gặp”.

* Ông cảm thấy thế nào? Tôi hỏi để khơi mào câu chuyện.

- Cảm ơn, tốt. Thế anh hỏi gì? Berezovsky hỏi lại. Trông ông không còn thiết tha gì nữa. Chiếc áo cổ lọ đen sờn cũ, cái khăn quàng đen buộc vội, chiếc áo vest. Berezovsky nhìn tôi buồn thảm. Ông muốn chắc là tôi đã tắt hết các phương tiện ghi âm, rằng đây đơn giản chỉ là cuộc trò chuyện chứ không phải trả lời phỏng vấn. Tôi thử nói với ông về chuyện làm ăn, nhưng rồi rất nhanh sau đó hiểu rằng việc kinh doanh từ lâu đã không còn là đề tài quan tâm của ông.

Tôi không điều hành doanh nghiệp nữa. Khi tiền của ORT và Sibneft tới, tôi chuyển cho Bardi (1), hoàn toàn ủy thác cho ông ấy điều hành tài chính của tôi. Tôi chỉ lấy đủ số tiền cần cho các công việc chính trị, còn lại ông ấy lo hết.

* Tức Bardi thật sự đã phụ lòng ông?

- Tôi rất dở trong việc nhìn nhận con người, về các đức tính của họ. Tôi luôn đánh giá trí tuệ, sự dũng cảm, nhưng đã sai trong trường hợp Bardi.

* Nhưng ông ấy là một trong những bạn bè thân thiết nhất của ông...

- Đến nay tôi vẫn coi ông ấy là bạn. Nhưng cả với Abramovich lẫn với Bardi (khi làm ăn) tôi không làm văn bản thỏa thuận nào cả.

* Thế thì thỏa thuận “ly hôn kinh doanh” mà ông làm với Bardi trước khi ông ấy qua đời?

- Sau khi xuất hiện các rủi ro chính trị, tôi với Bardi quyết định công bố chia tay và bắt đầu thủ tục chia tách. Đó là nỗ lực nhằm bảo vệ khỏi những cuộc tấn công vào các cổ phiếu của chúng tôi, chứ cuộc chia tay đó chưa bao giờ là thật. Quan hệ của tôi với ông ấy chưa bao giờ là quan hệ của những đối tác thật sự. Đối tác phải luôn để ý đến những trường hợp khẩn cấp chứ.

Berezovsky nghỉ một lúc, rồi cười yếu ớt:

- Tôi không ngờ là ông ấy chết trước tôi.

* Ông có nhớ nước Nga không?

- Trở về nước Nga... Tôi không muốn gì hơn là trở về đất nước. Kể cả khi đã bị truy tố, tôi cũng muốn trở về. Chỉ vì Yelena Bonner (vợ của viện sĩ Andrei Sakharov, trước khi mất năm 2011 sống ở Mỹ) khuyên mà tôi ở lại thôi. Cái chính là tôi đã không đánh giá được nước Nga yêu quý thế nào với tôi, rằng tôi không thể là kẻ lưu vong.

Tôi đã thay đổi nhiều đánh giá của mình. Trong đó có cả (thay đổi) chính mình. Liên quan tới việc nước Nga là gì và phương Tây là gì. Tôi đã hình dung một cách quá lý tưởng về khả năng xây dựng một nước Nga dân chủ, và đã tưởng tượng rất lý tưởng về nền dân chủ ở trung tâm châu Âu.

Tôi không đánh giá đúng sức ì của nước Nga và đã đánh giá quá cao phương Tây. Nhưng điều đó (sự thay đổi trong nhìn nhận) đã diễn ra từ từ. Tôi đã thay đổi trong suy nghĩ của mình về con đường của nước Nga. Lẽ ra tôi không nên bỏ nước ra đi.

* Nhưng nếu ở lại Nga, hiện giờ có thể ông đang ngồi tù. Ông có muốn vậy không?

- Bây giờ, nhìn lại những năm tháng tôi đã sống ở London...

Berezovsky chầm chậm dõi mắt về phía trước, sau đó đặt tay lên ngực - bàn tay run rẩy. Rồi quay lại tôi, ông nhìn rất lâu vào mắt tôi. Cuối cùng ông nói:

Bây giờ tôi không có lời đáp cho câu hỏi này... Khodorkovsky (2)... đã giữ được mình.

Rồi Berezovsky nhìn xuống chân mình, sau đó lướt mắt qua tôi và nói nhanh, như biện hộ:

Điều đó không có nghĩa là tôi đánh mất mình. Nhưng tôi đã phải trải qua quá nhiều đánh giá sai lầm, quá nhiều tuyệt vọng. Khodorkovsky thì ít hơn. Tôi đã đánh mất ý nghĩa.

* Cuộc sống ư?

- Ý nghĩa cuộc sống. Bây giờ tôi không muốn làm chính trị nữa.

* Vậy thì làm gì?

- Tôi không biết làm gì. Tôi đã 67 tuổi. Tôi không biết rồi sẽ làm gì tiếp nữa.

Berezovsky nhìn rất lâu, rất lâu vào mắt tôi. Sau đó, doanh nhân và chính khách Nga hùng cứ một thời nói ông muốn trở lại nghiên cứu khoa học và sẽ hạnh phúc biết bao nếu được làm điều đó ở Nga, bởi ông từng là thành viên của Viện hàn lâm Khoa học Nga.

Nhưng khi tôi đề nghị ông nói chi tiết về khoa học thì Berezovsky rõ ràng không cháy lên ham muốn nói về điều đó. Có vẻ như ông không còn tin vào việc trở về tổ quốc hay vào khoa học. Tôi cố động viên bằng cách hứa là lần sau sẽ gặp ông tại... Viện hàn lâm Khoa học ở Matxcơva, nhưng Berezovsky cười u ám:

- Cũng là ý hay.

Theo tờ báo Anh The Independent, kết quả khám nghiệm bước đầu của các chuyên gia pháp y công bố ngày 25-3 cho hay Berezovsky chết vì ngạt thở, phù hợp với giả thiết “treo cổ” (có chiếc khăn quàng cạnh tử thi) và không có dấu hiệu bạo lực từ bên ngoài. Các xét nghiệm độc chất và mô sẽ được tiếp tục trong vài tuần nữa để đưa ra kết luận cuối cùng.

Boris Berezovsky là người Nga gốc Do Thái, xuất thân là một nhà toán học và phân tích hệ thống. Ông chuyển sang kinh doanh từ năm 1989 và đạt đỉnh cao sự nghiệp năm 1996, khi cùng lúc là chủ nhân các tập đoàn ôtô ЛогоВАЗа và AVVA, chủ tịch Hội đồng các giám đốc liên ngân hàng Nga, thành viên Hội đồng giám đốc truyền hình Nga, cổ đông Tập đoàn dầu khí Sibneft.

Berezovsky từng hậu thuẫn ông Boris Yeltsin thắng cử tổng thống, trở thành một trong những nhà tài phiệt hàng đầu Nga cuối thập niên 1990, được xếp trong nhóm gọi là “gia đình” với Boris Yeltsin.

Ông cũng từng ủng hộ ông Vladimir Putin lên làm tổng thống. Tuy nhiên, khi ông Putin sắp xếp lại kinh tế Nga khỏi cái từng được truyền thông nước này mệnh danh là “chủ nghĩa tư bản ăn cướp” thì Boris Berezovsky xin cư trú chính trị tại Anh năm 2001.

Năm 2007, Berezovsky bị xử vắng mặt vì tội biển thủ hơn 3 triệu bảng của Hãng hàng không Aeroflot, lừa đảo chiếm dụng 1,2 triệu bảng ở AvtoVAZ. Trong khi đó tại Anh, Berezovksy tiếp tục chỉ trích Vladimir Putin. Đầu năm 2012, Berezovsky còn gửi thư ngỏ kêu gọi ông Vladimir Putin từ chức để “tránh một cuộc cách mạng đẫm máu”.

Những năm cuối đời, Berezovsky liên tục gặp thất bại. Năm 2012 Berezovsky thua kiện Roman Abramovich (3) và mất 130 triệu bảng. Cuộc chia tay với vợ cũ Galina Besharova, rồi bạn gái Elena Gorbunova làm ông tiêu tốn hàng trăm triệu bảng.

Ông đã phải bán tranh, đóng cửa văn phòng ở London, sa thải bớt nhân viên, bán hết biệt thự và cho đấu giá cả chiếc Rolls Royce 1927 mà ông sở hữu. Những người quen biết ông ở London xác nhận Berezovsky đã lâm vào khó khăn những ngày cuối đời.

Từ Nga, người phụ trách báo chí của Tổng thống Putin, ông Dimitry Peskov, cho biết vài tháng trước, Boris Berezovsky đã viết cho ông Putin một lá thư tay, thừa nhận lỗi lầm và đề nghị ông Putin cho mình được trở về Nga.

Đầu thập niên 2000, một trong những bạn bè thân tín của Berezovsky là Yuli Dubov đã viết tiểu thuyết Mối hàn lớn. Nhân vật chính giống Berezovsky đến nỗi tổng công tố viện Nga phải kiểm tra lại một số tội ác mô tả trong truyện.

Đó là một câu chuyện buồn thảm về sự hình thành và lụi tàn đế chế của một nhà tài phiệt. Kết cục tiểu thuyết bi thảm: trở về Matxcơva sau nhiều năm bị truy đuổi, nhân vật chính đã thấy trên đường phố những anh em còn sống lẫn đã chết, vào ngày sinh nhật của mình. Họ, những người sống và chết, phản bội và thân tín, đứng trước mặt nhân vật, đang đợi ông nói điều gì đó.

Nhưng những lời cuối cùng ấy đã không được nói ra.

____________

(1): Bardi Patarkatsishvili, người Gruzia, bạn làm ăn lâu năm và thân thiết của Berezovsky, hầu như có mặt trong tất cả những phi vụ làm ăn của Berezovsky. Bardi từng là ứng viên tổng thống Gruzia và cũng sống lưu vong chính trị ở Anh từ năm 2007, đột tử năm 2008. Khi Bardi qua đời, Berezovsky cũng lâm vào những vụ kiện kéo dài với gia đình ông này về gia tài của Bardi.
(2): Mikhail Khodorkovsky, đồng sáng lập và là chủ tịch Tập đoàn dầu khí Yukos Nga, bị bắt năm 2003 khi đang là một trong những người giàu nhất thế giới. Năm 2005, Khodorkovsky bị cáo buộc lừa đảo và các trọng tội khác. Khodorkovsky đang thụ án tù 11 năm, mãn hạn vào năm 2014.
(3): Năm 1996, Berezovsky thuyết phục Boris Yeltsin thành lập Tập đoàn dầu khí Sibneft mà về sau ông chủ câu lạc bộ Chelsea Roman Abramovich làm chủ. Tuy nhiên, Berezovsky đã không chứng minh được mình là chủ sở hữu thật sự của công ty. Berezovsky đã mấy lần kiện Abramovich, lần gần đây nhất bị xử thua là tháng 8-2012, khi Berezovsky cáo buộc Abramovich là đã gây sức ép để ông bán các cổ phiếu của mình ở Sibneft năm 2000.