Trẻ không chơi, già xả láng

Câu nói lưu truyền trong dân gian (có nói giảm nói tránh một chút) bật lên thật tự nhiên khi đọc hai bài viết đầu năm 2025 trên tờ The Economist: một về chuyện người trẻ thu mình trong nhà, một về người già tiệc tùng vô độ và mang bịnh.

Hộp đêm đóng cửa vì khách hàng trẻ ngày càng vắng, trong khi tỉ lệ người trên 55 tuổi lạm dụng chất kích thích ngày càng tăng. Nhìn sâu vào mới thấy chuyện "già xả láng" trong thực tế không nhất thiết là kết quả của "trẻ không chơi".

Khi người trẻ ít ham chơi

Theo thông cáo tháng 9-2024 của NTIA, một hiệp hội kinh tế về đêm của Vương quốc Anh, 37% hộp đêm nước này đã đóng cửa kể từ năm 2020; rất nhiều trong số đó không bao giờ mở cửa trở lại kể cả sau dịch Covid. Nếu tình trạng này tiếp diễn, NTIA dự đoán đến cuối thập kỷ này, người trẻ ở Anh sẽ gần như không còn nơi nào để tiệc tùng thâu đêm.

Chi phí lao động cao hơn, luật quy hoạch chặt chẽ hơn và nhiều khiếu nại về tiếng ồn hơn có lẽ đều là những nguyên nhân dẫn đến tình trạng này. Thế nhưng tác nhân quyết định là đối tượng khách hàng chính của những hộp đêm này - những người trẻ vô lo vô nghĩ giờ chỉ thích ở nhà.

Trong giai đoạn 2011-2021, tỉ lệ thanh thiếu niên Anh từ 16 đến 24 tuổi không đụng đến một loại đồ uống có cồn nào trong năm đã tăng từ 19% lên 38%. Một cuộc khảo sát khác với trẻ em trong độ tuổi từ 11 đến 15 năm 2021 cho thấy 60% thậm chí chưa từng thử uống rượu, so với 39% hai thập kỷ trước.

Xu hướng người trẻ nói không với rượu bia cũng đang diễn ra ở nhiều quốc gia giàu có khác trên thế giới. Theo Công ty tư vấn Gallup (Mỹ), tỉ lệ người từ 18 đến 34 tuổi ở Mỹ "từng sử dụng đồ uống có cồn" đã giảm từ 72% năm 2003 xuống 62% năm 2023. 

Ngay cả việc sử dụng cần sa trong giới trẻ hiện cũng đang giảm nhanh chóng, mặc dù cần sa đã được hợp pháp hóa ở gần một nửa số tiểu bang trong thập kỷ qua. Các cuộc khảo sát ở châu Âu và Úc cũng cho thấy xu hướng sử dụng ma túy và rượu tiếp tục giảm.

Trừ những doanh nghiệp kinh doanh các dịch vụ liên quan, việc giới trẻ ít ham chơi hơn có lẽ là tin vui với tất cả mọi người. Theo The Economist, đó là kết quả nỗ lực của nhiều bên: từ việc cha mẹ quản lý con cái chặt chẽ hơn so với trước đây cho đến tăng cường kiểm tra giấy tờ tùy thân để xác định tuổi tại các quán bar.

Thêm vào đó, thanh thiếu niên đến từ những nền văn hóa nhập cư vốn kiêng khem ăn chơi ngày càng chiếm tỉ lệ cao hơn; xem phim và chơi game tại nhà rẻ hơn mua rượu táo ở quán; và các ứng dụng hẹn hò cũng phổ biến hơn.

The Economist mạnh dạn dự đoán xu hướng này có vẻ sẽ còn kéo dài, song song với những gì diễn ra ngược lại ở thế hệ ông bà của những người trẻ này.

Còn bậc lão niên thoải mái

Latitude Margaritaville là tên gọi chung của hơn 55 cộng đồng hưu trí ở bang Florida và South Carolina, Mỹ. Đây là cộng đồng xóa bỏ quan niệm phổ biến rằng "người hưu trí" chỉ có thể gắn với những chiếc ghế bành, đồ ăn nấu chín nhừ và tivi mở cả ngày.

Khi phóng viên The Economist ghé thăm một "hội hưu" thuộc nhóm này ở South Carolina, một cư dân tên Lynette khoe ngay: "Cuối tuần rồi mới có một bữa tiệc toga (tiệc hóa trang trang phục thời La Mã). Có mời ban nhạc sống nữa. Thác loạn đúng nghĩa luôn". 

Một cư dân khác tên Barbie thậm chí mô tả chi tiết hơn: "Đồ uống và cocktail trải dài trên đường lái xe vào nhà". Bà so sánh cuộc sống nơi đó hệt như "trở lại thời đại học".

Theo Gallup, tỉ lệ người Mỹ trên 55 tuổi - như những cư dân ở Latitude Margaritaville - sử dụng ma túy và rượu, thậm chí lạm dụng chúng, tăng vọt từ 49% lên 59% trong giai đoạn 2003-2023. 

Thêm nhiều số liệu "hết hồn": tỉ lệ người trong độ tuổi 55-64 sử dụng cocaine ở Tây Ban Nha hằng năm đã tăng gấp 8 lần so với 15 năm trước; còn ở Hà Lan, tỉ lệ những người trên 75 tuổi vẫn duy trì đời sống tình dục đã tăng vọt từ 16% vào năm 2014 lên 27% chưa đầy một thập kỷ sau đó.

Tình trạng "đổ đốn" này thật ra không khó lý giải. Những người già, cụ thể là thế hệ Baby Boomers hiện nay 61 đến 79 tuổi này không phải là những người "trẻ không chơi". Trái lại, không có gì mà họ chưa từng trải qua. 

Họ lớn lên trong khói xăng pha chì từ sau chiến tranh, quen với những hành vi bốc đồng và chứng kiến các chuẩn mực xã hội sụp đổ, trước khi bước vào thời kỳ thịnh vượng những năm 1950-1960. Họ kết hôn lúc còn trẻ, sinh con sớm và nuôi dạy con cái với sự quan tâm tối thiểu. Họ được tiếp cận với biện pháp tránh thai, phá thai và nhạc pop. Họ kinh qua tình dục sa đọa, ma túy lẫn nhạc rock'n'roll không sót 'món' nào.

Khi có tuổi, họ không từ bỏ những thói quen cũ này. Ngoài ra, bước vào tuổi nghỉ hưu hiện nay, họ giàu hơn những thế hệ trước nữa. Cụ thể, năm 1993 chỉ hơn một nửa số người trên 65 tuổi ở Anh sở hữu nhà riêng, còn bây giờ tỉ lệ là 3/4. Thế hệ Baby Boomers cũng sở hữu một nửa tài sản ở Mỹ, theo Cục Dự trữ liên bang.

Đã thế, người già ngày nay còn "rảnh tay" hơn, không phải trông cháu vì tỉ lệ sinh giảm mạnh. Nhà nào có cháu thì cũng không đến phần họ trông vì đã có dịch vụ chăm trẻ. Ví dụ ở Hà Lan, chỉ có 2% ông bà cho biết phải chăm sóc cháu. Điều này khiến họ có nhiều thời gian hơn để uống rượu cho thỏa nỗi cô đơn.

Không ai nhắc người già

Người già "sa đọa", nhưng không phải ai cũng chú ý đến họ cũng như quan tâm nhiều tới nguyên nhân khiến họ sống kém lành mạnh. Hầu hết các nghiên cứu, khảo sát về sử dụng rượu bia và chất gây nghiện đều tập trung vào thanh thiếu niên. Hậu quả là, chẳng ai cảnh báo tác hại cho những người già mải chơi.

Nhiều người lớn tuổi lẽ ra cần được nhắc nhở về cái giá phải trả của cuộc sống tình dục bừa bãi, nhưng lại chưa từng được tuyên truyền về sự lây lan của các bệnh truyền nhiễm. "Những người trẻ tuổi biết cách tìm kiếm thông tin và lời khuyên. Còn những người lớn tuổi thì không nghĩ rằng họ cần phải làm như vậy" - Fiona Measham, một học giả tại Đại học Liverpool (Anh) chuyên nghiên cứu về việc sử dụng ma túy và rượu, cho biết.

Việc sử dụng ma túy ở độ tuổi trung niên cũng gây ra hậu quả. Tại Anh và Xứ Wales, số người trên 50 tuổi tử vong do sử dụng ma túy sai mục đích chiếm hơn 1/3 tổng số ca vào năm 2022, tăng so với mức chỉ 13% của hai thập kỷ trước.

Những người may mắn thoát cửa tử thì lại vướng vào vòng lao lý. Theo dữ liệu từ FBI, từ năm 1992 đến năm 2022, tỉ lệ tù nhân nam giới trên 50 tuổi đã tăng từ 5% lên 15%. Người già bị bắt cũng tăng, trong khi các nhóm tuổi khác giảm. 

Các quốc gia khác cũng chứng kiến xu hướng tương tự. Thống kê cũng cho thấy số lượng người lớn tuổi tham gia bạo loạn chính trị gia tăng, thậm chí vượt xa các nhóm tuổi khác.

"Biết là vậy, nhưng thực sự không thể làm gì nhiều để can thiệp chuyện này. Một khi người già muốn vui đùa tại những bữa tiệc toga, không ai có thể ngăn cản họ, trừ thời gian" - The Economist chốt hạ.